Bozkırın İzinde: Oboo Kültü ve Anlamı

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 1, 13 - 26, 30.06.2024

Hakan Ercan , Muhiddin Abdulhakim Aksoy

https://doi.org/10.62122/sautad.1487913

Öz

İnanç sistemleri, tarih boyunca çeşitli faktörlerin etkisiyle biçimlenmiş olmasına rağmen, bazı kavramların varlığını sürdürdüğü gözlemlenmektedir. Bu bağlamda, "Oboo" terimi, Orta Asya’da İslamiyet öncesi dönemlerde Tanrı'ya kurban ve adakların sunulduğu tepe anlamına gelmektedir. Moğolların İslamiyet öncesi dönemlerden itibaren Oboo’ya kurban sunma ritüelini gerçekleştirdikleri bilinmektedir. Oboo, bir mabet olarak görülmekte olup bunun yanısıra yol gösterici/işaret özelliğininde olduğu bilinmektedir. Oboo’lara yolcular tarafından adak sunulduğu görülmektedir. Bazı durumlarda Oboo'ların mezarlarla bağlantılı olduğu görülse de genel olarak bu yapıların bir yeri işaretlediği düşünülmektedir. Oboo'lar, özellikle dağ geçitlerinde bulunarak, genellikle barış ve huzur getirdiğine inanıldığı bilinmektedir. Oboo’lara yaz ve sonbaharda kurban ritüelleri yapılmakta, ardından at yarışı, güreş, okçuluk gibi etkinlikler düzenlenmektedir. Oboo'ların bahsedilen özellikleri, kültürel ve dini önemlerini günümüzde bile Moğolistan ve çevresinde popüler olmalarını sağlamıştır. Bu bağlamda, Oboo'ların kültürel ve dini ritüellerdeki sürekliliği, Orta Asya ve Anadolu'daki toplumsal yapılar üzerinde derin izler bırakmış ve bu yapıların bölgedeki halkların kolektif kimlik ve inanç sistemlerinin şekillenmesinde önemli bir rol oynadığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Oboo, Türk, Moğol, Anadolu

On the Trail of the Steppe: The Cult and Meaning of the Oboo

Öz

Although belief systems have been shaped by various factors throughout history, it is observed that certain concepts have persisted. In this context, the term "Oboo" refers to a mound where sacrifices and offerings were made to the deity in pre-Islamic periods in Central Asia. It is known that the Mongols performed the ritual of offering sacrifices to Oboo since pre-Islamic times. Oboo is considered a shrine and is also known to have the function of a guide/marker. Oboo are generally accepted as guides, and it is observed that travelers make offerings to them. Although Oboo are sometimes associated with graves, it is generally believed that these structures mark a specific place. Located especially in mountain passes, Oboo are believed to bring peace and tranquility. Sacrificial rituals are performed at Oboo in summer and autumn, followed by activities such as horse racing, wrestling, and archery. These features of Oboo have ensured their cultural and religious significance, making them popular even today in Mongolia and its surroundings. In this context, the continuity of Oboo in cultural and religious rituals has left deep traces on the social structures in Central Asia and Anatolia, and it is observed that these structures have played a significant role in shaping the collective identity and belief systems of the peoples in the region.

Anahtar Kelimeler

Oboo, Turkic, Mongolian, Anatolia

Kaynakça

• Alyılmaz, C. (1999). Moğolistan’daki Oboo’lar-Ovoo’lar. Orkun, (11), 25-28.
• Amurmendü, L. (1987). Monggol ündüsüten-ü oboga bolon tegün-ü takilga-yin toqai torshin ügülekü-ni, Tentative Study of the Mongol Oboo and Its Ritual Ceremony. Baragun Üjümüchin qusigun-u teüke-yin emükidgel, Collected Materials of the History of West Üjümüchin Banner, 3, 345-38.
• Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü (Yöneten: Yves Bonnefoy, Türkçe baskıyı yayına hazırlayan: Levent Yılmaz). C.1 A-K, Dost Kitabevi Yayınları. Ankara. 2000.
• Atwood, C.P. (1996). Buddhism and Popular Ritual in Mongolian Religion: A Reexamination of the Fire Cult. History of Religions, 11.
• Barthold, V. V. (1947). Türklerde ve Moğollarda Defin Merasimi Meselesine Dair (Çev. Abdulkadir İnan). Belleten, 9(43), 516-539.
• Barthold, V. V., & Rogers, J. M. (1970). The Burial Rites of the Turks and the Mongols. Central Asiatic Journal, 14(1/3), 195-227.
• Bidinov, K. A. (1998). Altayın Baylagan Çüm-Cañdar. Gorno-Altaysk.
• Dilek, F.G. (2015). Altay Türklerınde Yolculuk Ile İlgılı İnanışlar Ve Rıtüeller. folklor/edebiyat, 21(84), 2015/4.
• Eroğlu, E.F. (2017). Beş Kaza Yöresi Yörük-Türkmen Mezar Taşları ve Damgaları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Muğla.
• Eroğlu, E.F. (2020). Obo Kültü Ve Muğla Meke Köyü Oboları. Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, 3(2), 46-73.
• Fan, S. (1983). Aobao kao Oboo Studies. In Menggushi Lunwen Xuanji, Selected Collection of Mongol History Articles (5), 421-445.
• Gerasimova, K. M. (1969). Qult Obo qaq dopolnitelnyj material dlä izuçenija etniçeskih prosessov v Burätii. Etnoğrafiçeskij sbornik, 5. Ulan-Ude.
• Guo, Y. (1990). Obogan-u toqai minü öber-ün ajiglalta, A Tentative Oboo Study. Altan Gandar Golden Gandar, 4, 63-71.
• Ğaldanova, G.R. (1987). Dolamskie verovanija burät. Novosibirsk.
• İnan, A. (1933). Obo. Azerbeycan Yurt Bilgisi, 377-379.
• Lopsan, M. B. (2010). Tıva Cançıl. Kızıl.
• Namjildorji. (1987). Monggolchud-yin obogan akilga-yin toqai möchid ügül-ekü-ni A Primary Study on Mongol Oboo Worship. Öbör Monggol-un neigem-ün sinjilekü uqagan, Inner Mongolian Social Science, 3, 126-132.
• Özerdim, N.M. (1951). Bazı Çin Kaynaklarına Göre. Bugün Çin Türkistan'ında Yaşıyan Halklardan. Moğolların Örf Ve Âdetleri. DTCF Dergisi.
• Potapov, L.P. (2012). Altay Şamanizmi (Çev. Metin Ergun). Kömen Yay. Konya.
• Qurchabatur, L., & Ch. Üjüme. (1991). Monggol böge mörgel-ün tailaga taqilga-in soyol [The Ritual Culture of Mongol Shamanism]. Qailar: Öbör Monggol-un soyol-un keblel-un qoriya.
• Radloff, W. (1994). Sibirya’dan II (Çev. Prof. Dr. Ahmet Temir). MEB yayınları: İstanbul.
• Sainjargal, & Sharaldai. (1983). Altan ordan-u tailaga Worship of the Golden Court. Beijing: Minzu chubanshe, Nationalities Press.
• Sapozhnikov. (1911). Mongol sky Altai. V Istokakh Irtysh i Kobdo . Puteshestviya 1905-1910 gg. (The Mongol Altai. At the Sources of the Irtysh and the Kobdo. Travels, 1905-10). Tomsk.
• Tanyu, H. (2007). Türklerde Taşla İlgili İnançlar. Ankara: Elips Kitapevi.
• Üjiyediin Chuluu (Chaolu Wu), & Stuart, K. (1995). Rethinking the Mongol Oboo. Anthropos, 90(4/6), 544-554. http://www.jstor.org/stable/40463198.
• Valikhanov, S. (1904). Works, Ed: Veselovsky. St. Petersburg.
• Wang, X., & Sükebara. (1990). Mengguzu Fengsuzhi [Mongol Custom]; Part One. Beijing: Zhongyang minzu xueyuan chubanshe, Central Institute for Nationalities Press.
• https://asiarussia.ru/articles/1788/
• https://volkov.irkutsk.ru/posts/kult-obo-mini-slovar-shamanskikh-tierminov/
• https://forbes.kz/articles/kazahstanskie_uchenyie_raskryili_taynu_kurgana_amira_temura