Turkish Evaluation of the Johnson Letter on the Operational Needs of the Turkish Naval Forces Command

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 2, 32 - 42, 19.12.2024

Erdal Korkmaz

https://doi.org/10.54078/savsad.1561717

Öz

Turkey-US relations, which have a long history, peaked after the Second World War with the USSR's demands for bases in the straits and territory in Eastern Anatolia. The USSR's idea of spreading communism was another reason that brought the two countries closer. In the relevant period, the aid, which started with the Truman Doctrine and continued with the Marshall Plan, paved the way for relations to be shaped in an environment of mutual trust and cooperation. In 1947, a bilateral agreement between the two countries set the framework for military aid. In this context, the Turkish army has been able to meet a significant portion of its needs with weapons and systems purchased from the United States. Relations between the US and Turkey have been shaken by developments in Cyprus. With the Zurich and London Treaties of 1959-1960, a state was established in Cyprus in which Turks and Greeks were partners. Turkey became the guarantor of this state together with the UK and Greece. Despite the establishment of a state in Cyprus, the Greek Cypriots' oppression, violence and intimidation against the Turks with the aim of enosis disrupted the peace and security environment on the island. Especially after the events of 1963, called Bloody Christmas, many Turks were massacred. Upon the developments, Turkey, citing the Zurich and London Treaties, took steps to carry out a landing operation on the island in 1964 and informed the United States of the situation. However, a letter sent by the US prevented Turkey's possible operation. The way the US acted with the Johnson Letter created a trust problem in Turkey. This situation has paved the way for Turkey to develop its own military needs with domestic and national capabilities and to establish a multidimensional network of relations and to determine a rational foreign policy line without severing relations with the US. In this context, Turkey has resorted to building the warships, weapons and systems needed by the Turkish Naval Forces Command in its own shipyards on the one hand and outsourcing them on the other. This study attempts to find an answer to the question of how and in what way the Turkish Naval Forces met the warship and other system needs of the Turkish Naval Forces Command after the Johnson Letter and its aftermath, using a survey model based on the qualitative research method within the framework of archival documents and research works. This study has shown that the Turkish Naval Forces Command's needs were tried to be solved with the country's own capabilities and resources in the aftermath of the Johnson Letter, and in this context, on the one hand, efforts were focused on domestic production, while on the other hand, new weapons and systems were added to the inventory through off-the-shelf procurement activities.

Anahtar Kelimeler

Turkish Navy, Johnson letter, United States, operations, needs

Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığının Harekât İhtiyaçları Ekseninde Johnson Mektubunun Değerlendirilmesi

Öz

Köklü bir tarihi geçmişi olan Türkiye-ABD ilişkileri, İkinci Dünya Harbi’nden sonra SSCB’nin, boğazlardan ve Anadolu’nun doğusundan yer taleplerinin etkisiyle zirve yapmıştır. SSCB’nin komünizmi yayma düşüncesi, iki ülkeyi yakınlaştıran bir diğer neden olmuştur. İlgili dönemde Truman Doktrini ile başlayıp ardından Marshall Planı ile devam eden yardımlar, münasebetlerin karşılıklı güven ve iş birliği ortamında şekillenmesine zemin hazırlamıştır. 1947 yılında iki ülke arasında yapılan ikili bir antlaşma ile askerî yardımların çerçevesi belirlenmiştir. Bu kapsamda ABD’den alınan silah ve sistemler ile Türk ordusu, ihtiyaçlarının önemli bir kısmını karşılama imkânına kavuşmuştur. ABD ve Türkiye arasındaki ilişkiler, Kıbrıs’ta yaşanan gelişmelere bağlı olarak sarsılmıştır. Kıbrıs’ta, 1959-1960 Zürih ve Londra Antlaşmaları ile Türk ve Rumların ortak olduğu bir statü oluşturulmuştur. Yunanistan, Türkiye ve İngiltere bu yeni devletin garantörlüğünü üstlenmiştir. Kıbrıs’ta bir devlet kurulmasına karşın, Rumların enosis hedefi ile Türklere yönelik baskı, şiddet ve yıldırma faaliyetlerine girişmesi, adadaki huzur ve güven ortamını bozmuştur. Özellikle 1963 yılındaki Kanlı Noel adı verilen olaylardan sonra birçok Türk katledilmiştir. Gelişmeler üzerine Türkiye, Zürih ve Londra Antlaşmalarını gerekçe göstererek 1964 yılında adaya yönelik bir çıkarma harekâtı icrasına yönelik adım atmış ve durumdan ABD’yi haberdar etmiştir. Ancak ABD, Türkiye’ye gönderdiği bir mesaj ile muhtemel harekâtı engellemiştir. ABD’nin Johnson Mektubu ile ortaya koyduğu hareket tarzı, Türkiye’de bir güven problemi yaratmıştır. Bu durum Türkiye’nin kendi askeri ihtiyaçlarını, yerli ve milli imkânlarla geliştirmek ve ABD ile ilişkileri kesmeden, çok boyutlu bir ilişkiler ağı tesis etmesine ve rasyonel bir dış politik çizgi belirlemesine zemin hazırlamıştır. Bu kapsamda Türkiye, Deniz Kuvvetleri Komutanlığının ihtiyacı olan savaş gemisi ile silah ve sistemleri, bir taraftan kendi tersanelerinde inşa etmeye diğer taraftan da dış kaynak çeşitliliği ile temin etme yoluna gitmiştir. Bu çalışma, arşiv belgeleri ve tetkik eserler çerçevesinde nitel araştırma yöntemine dayalı tarama modeliyle, Johnson Mektubu ve akabinde Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığının ihtiyacı olan savaş gemisi ve diğer sistem ihtiyaçlarını nasıl ve ne şekilde karşıladığı sorusuna cevap bulmaya çalışmıştır. İlgili çalışma Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığının ihtiyaçlarının, Johnson Mektubu sonrasında ülkenin kendi imkân ve kaynakları ile çözülmeye çalışıldığını, bu kapsamda bir taraftan yerli üretime yönelik çalışmalara ağırlık verilirken, diğer taraftan hazır alım faaliyetleri ile envantere yeni silah ve sistemlerin kazandırıldığını göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Deniz Kuvvetleri, Johnson mektubu, ABD, harekât, ihtiyaç

Etik Beyan

yoktur.

Destekleyen Kurum

yoktur.

Kaynakça

• Akbulut, Y. (1998). Ermeniler ve Bingöl’de Ermeni tehcirleri. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Alasya, H. F. (1987). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti tarihi. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Arık, U. (2011). “Kıbrıs Krizi”. Lefke Avrupa Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 3-21. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/71869
• Armaoğlu, F. (1963). Kıbrıs meselesi 1954-1959 Türk hükümeti ve kamuoyunun davranışları. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Armaoğlu, F. (2010). 20. yüzyıl siyasi tarihi. Alkım Yayınevi.
• Arslan, L. (2019). Millî Mücadele Döneminde manda ve himaye tartışmaları ve mandacılık yaklaşımları. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 64, 1-38. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/915258
• Arslan, L. (2021). Uluslararası ilişkiler ekseninde Türk-Fransız ilişkileri ve Hatay meselesinin çıkar çatışmasındaki yeri. A. Gündüz, H. Çoruh, S. Hatipoğlu, & Y. Yılmaz (Ed.). Hatay Araştırmaları-VI. İksad Publishing House, 105-132.
• Atabey, F. (2013). Lozan sonrasında Boğazlar sorununun çözümü: Montreux Boğazlar Sözleşmesi. History Studies, 5(5), 19-38. https://www. researchgate. net/ publication/271312688_Lozan'dan_ Kalma_Bogazlar_Sorununun_Cozum.
• Atagenç, İ. Ö., & Toprak, N.G. (2019). Türk Amerikan ilişkilerinde 12 Temmuz 1947 Antlaşması ve Türk siyasal hayatına etkileri. Gazi Akademik Bakış, 12(24), 91-117. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/741672
• Aydoğdu, A. (2005). Kıbrıs Sorunu’nda çözüm arayışları, Annan Planı ve referandum süreci. Asil Yayın ve Dağıtım Limited Şirketi.
• Aysal, N. (2020). Ulusal direnişin ve umudun adı: Mustafa Kemal Paşa-Ankara. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 6(10), (Millî Mücadele’den Milli Egemenliğe Karadeniz Özel Sayısı), 215-229. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1223911
• Aysal, N., & Arslan, L. (2021). Siyasal ve kültürel diplomasi sarmalında Türk Amerikan ilişkilerinin gelişimi: “Fulbright Programı Anlaşması”. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi OPUS, 18(42), 5997-6024. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1687651
• Balyemez, M., & İnce, F. (2018). Mondros’tan Lozan’a kadar olan dönemde Kıbrıs ve Kıbrıs Türkleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(26), 855-870. https://dergipark.org.tr/tr/pub/makusobed/issue/40501/467555
• Baysal, U. (2023). Cumhuriyet Gazetesine göre; Pearl Harbor Baskını’nın tarihsel gelişimi ve yansımaları. N. Aysal, & E. Korkmaz (Ed.). İkinci Dünya Harbi (Olaylar ve Yorumlar). Paradigma Akademi Yayınları, 223-268.
• Bilgin, F. (2015). Kıbrıs’ın fethi için yapılan hazırlıklar (Arşiv Belgelerine Göre). Mukaddime, 6(1), 79-100. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mukaddime/issue/19679/210178
• Bozkurt, C. (2014). I. Dünya Savaşı’nda Filistin Suriye Cephesi’nde Nili casusluk örgütünün faaliyetleri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 30(88), 89-114. https://dergipark.org.tr/tr/pub/aamd/issue/44051/542721.
• Bozkurt, İ. (2023). Uluslararası garanti anlayışı ve 1960 Kıbrıs Garanti Antlaşması’nın analizi. Savunma Bilimleri Dergisi, 43(1), 117-153. https://dergipark.org.tr/tr/pub/khosbd/issue/77151/1166381
• Bölükbaşı, S. (2001). Barışçı çözümsüzlük. İmge Yayınları.
• Cumhurbaşkanlığı Cemal Gürsel Arşivi. 4/5-9, 5464-6.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyeti Arşivi. (BCA). 30.18.1.2.223.59.17.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyeti Arşivi. (BCA). 30.18.1.2.239.61.12.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyeti Arşivi. (BCA). 30.18.1.2.251.36.7.
• Celep, B. (2020). Türkiye’ye Amerikan Askeri Yardım Kurulu (JAMMAT) ve Türkiye’deki faaliyetleri. Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı Yayını.
• Çaycı, A. (2000). Türk Ermeni ilişkilerinde gerçekler. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Çetinkaya, G. (2023). ‘’İkinci Dünya Harbi’nde Refah Şilebi faciası”. N. Aysal, & E. Korkmaz (Ed.). İkinci Dünya Harbi (Olaylar ve yorumlar). Paradigma Akademi Yayınları, 467-476.
• Çimenli, Ş. (2024). Çizgiler üzerinden Notalar Savaşı: 1946 Sovyetler Birliği Muhtırası. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 40, 393-427. https://ctad.hacettepe.edu.tr/20_40/13.pdf
• Çoker, F. (1994). Bahriyemizin tarihinden yakın kesitler. Deniz Kuvvetleri Basımevi.
• Deniz Kuvvetleri Komutanlığı. (1992). Cumhuriyet Dönemi Türk Deniz Kuvvetleri. Deniz Kuvvetleri Basımevi.
• Dilek, M. S. (2013). Büyük güçlerin politikaları ve Briand-Kellogg Paktı. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 10(37), 145-169. https://dergipark.org.tr/tr/pub/uidergisi/issue/39285/462629
• Doğanay, R. (2014). Millî Mücadele ve Cumhuriyetin ilk yıllarında Türk-Amerikan ilişkileri. Turkish Studies, 9(4), 371-388. https://turkishstudies.net/DergiTamDetay.aspx?ID=6854
• Düstur Dergisi. 3. Tertip, Cilt: 28, 1947, 1486-1488.
• Engin, F. (1967). Deniz gücü kullanımı ve Deniz Kuvvetlerimiz. Derya Dergisi, 1, 16-18.
• Evans, L. (1972). Türkiye’nin paylaşılması (1914-1924). Milliyet Yayınları.
• Eyiceoğlu, C. (1972). Donanmamıza Ağustos ayında 2 muhrip, 3 denizaltı ve 2 tank çıkarma gemisi katılacak. Derya Dergisi, 57, 3-20.
• Furat, A. Z. (2013). Berlin Antlaşması sonrasında Balkanlar’da Cemaat-i İslamiyelerin teşekkülü (1878-1918). Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 33, 63-93. https://dergipark.org.tr/tr/pub/otam/issue/11073/132235
• Gazioğlu, A. C. (2000). Kıbrıs’ta Türkler 1570-1878, 308 yıllık Türk dönemine yeni bir bakış. Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi.
• Genelkurmay Başkanlığı. (1994). Cumhuriyetin 70. yılında Türk Silahlı Kuvvetleri (1923-1993). Genelkurmay Basımevi.
• Geniş, K. C. (2021). Londra-Zürich Anlaşmalarına giden süreç (1959). Belgi Dergisi, Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, 21(I), 233-252. https://dergipark.org.tr/tr/pub/belgi/issue/60128/726417
• Güler, Y. (2005). Osmanlı Devleti dönemi Türk-Amerikan ilişkileri (1795-1914). Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 227-240. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kefad/issue/59536/856350
• Günay, N. (2007). Kıbrıs’ın İngiliz idaresine bırakılması ve bunun Anadolu’da çıkan Ermeni olaylarına etkisi. Gazi Akademik Bakış, 1/1, 115-126. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gav/issue/6530/86590
• Güngör, H. (2018). ABD Büyükelçisi Joseph C. Grew’un Karadeniz seyahati ve gözlemleri. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 8(3), 579-586. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/582424
• Gürdeniz, C. & Yüceliş, E. (2000). Cumhuriyet Donanması 1923-2000. Deniz Kuvvetleri Seyir, Hidrografi ve Oşinografi Daire Başkanlığı.
• Hurewitz, J. C. (1983). Çağdaş düşüncenin ışığında Atatürk (Türk-Amerikan İlişkileri ve Atatürk). Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı Yayınları.
• İsmail, S. (2000). Kıbrıs Cumhuriyeti’nin doğuşu-çöküşü ve KKTC’nin kuruluşu (1960-1983). Akdeniz Haber Ajansı Yayınları.
• Kapucu, D. (2022). Türk İstiklal Harbinde Büyük Taarruz. E. Korkmaz (Ed.). Türk İstiklal Harbi Muharebeleri. Paradigma Akademi Yayınları, 621-642.
• Kapucu, D. (2023). İkinci Dünya Harbi’nde Almanya’nın İngiltere’yi havadan bombardımanı. N. Aysal, & E. Korkmaz (Ed.). İkinci Dünya Harbi (Olaylar ve Yorumlar). Paradigma Akademi Yayınları, 113-140.
• Kapucu, D. & Korkmaz, E. (2020). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e askerî hava seyahatleri (1909-1939). Karakum Yayınevi.
• Karaca, E. (2020). Briand-Kellogg Paktı etrafında dünyada barışı tesis etme çabaları ve Türkiye. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 44(2), 127-150. http://cujos.cumhuriyet.edu.tr/tr/pub/issue/58900/777143
• Karakuş, S. E. (2023). Enver Paşa’nın Tabur Mektepleri Denemesi. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(2), 357-373. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sisad/issue/79190/1311443
• Karakuş, S. E. (2023). Türk ordusunda ast kademe komuta ihtiyacı: Küçük zabitlikten Astsubaylığa. Güvenlik Stratejileri Dergisi (Yeni Savaşlar ve Yeni Ordular Özel Sayısı), 167-190. https://dergipark.org.tr/tr/pub/guvenlikstrtj/issue/81020/1394935
• Kasalak, K. (2014). Birinci Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı ABD ilişkileri. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 55, 108-124. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ankuayd/issue/42248/508275.
• Kaymaz, İ. Ş. (2007). Wilson Prensipleri ve Liberal Emperyalizm. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXIII(67-68-69), 145-174. https://atamdergi.gov.tr/tam-metin/131/tur
• Kostak, E. (2022). İkinci Dünya Savaşı’nın ardından ABD’nin Türkiye’ye yönelik başlattığı askerî yardımlara Truman Doktrini ve Marshall Planı’nın etkisi. Atatürk Dergisi, 11(1), 9-23. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2558672
• Kostak, E. (2023). Soğuk Savaş döneminde Türkiye’nin askerî teknoloji kaynakları (1946-1990), Paradigma Akademi Yayınları.
• Kostak, E. (2024). Soğuk Savaş döneminde savunma ittifakı olarak NATO’nun kurulması ve Türkiye’nin üyeliğine giden yol. History Studies, 16(2), 201-223. https://dergipark.org.tr/tr/pub/historystudies/issue/84536/1407172
• Köse, İ. (2011). Amerikan arşiv belgelerinde Türk-Amerikan ilişkilerinin başlaması, 1830 tarihli Ticaret ve Seyrüsefayin Antlaşması. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 97(193), 145-188. https://www.academia.edu/8333179/T%C3%BCrk_Amerikan_%C4%B0li%C5%9Fkilerinin_Ba%C5%9Flamas%C4%B1_1830_Tarihli_Ticaret_ve_Seyr%C3%BCsefayin_Antla%C5%9Fmas%C4%B1
• Kurat, A. N. (1964). Berberi Ocakları İle Amerika Birleşik Devletleri münasebetleri (1774-1916). Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, II(2), 175-214. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tariharastirmalari/issue/47836/604206
• Kurat, A. N. (1990). Türkiye ve Rusya. Kültür Bakanlığı Yayını.
• Meray, S. L. (1971). Lozan Barış Konferansı tutanaklar-belgeler, (2/2), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Mordoğan, C. (2010). Türk-Amerikan ilişkilerinde kriz diplomasisi, (Yayın No. 262305) [Yüksek lisans tezi, Atılım Üniversitesi] YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Örmeci, O. (2020). Türk-Amerikan ilişkilerinde 8 büyük kriz. International Journal of Economics Administrative and Social Sciences, 3(2), 63-84. http://ijeass.gedik.edu.tr/tr/pub/issue/58658/847249
• Özarslan, B. B. (2007). Uluslararası hukuk açısından Kıbrıs sorunu ve Avrupa Birliğinin yaklaşımı, IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Özçelik, İ. (2017). Millî Mücadele döneminde Ermeni meselesi. Ulakbilge Dergisi, 5(11), 655-682. https://www.ulakbilge.com/makale/pdf/1484785577.pdf
• Özel, M. (2022). Türk Donanma Cemiyetleri: Tarihsel süreçte gelişim ve bağış kampanyaları. Akademik Tarih ve Araştırmalar Dergisi (ATAD), 7, 20-57. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataddergi/issue/74803/1181349
• Özersay, K. (2002). Kıbrıs sorunu hukuksal bir inceleme, (2. Baskı). Ankara Üniversitesi Avrupa Topluluğu Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını.
• Özgiray, A. (1999). Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri arasındaki siyasi ilişkiler (1923-1938). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 15(43), 53-73. https://dergipark.org.tr/tr/pub/aamd/issue/61068/903458
• Özlü, H. (2023). Türkiye Cumhuriyeti’nin yükselen gücü Türk Savunma Sanayii (1922-2022). Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
• Öztoprak, İ. (1998). “Kıbrıs’ta 1931 İsyanı ve Yankıları”, Belleten, 62(233), 207-232. https://belleten.gov.tr/tam-metin/2452/tur
• Resmî Gazete. (1929, 5 Şubat). 1111 6567-6570.
• Satan, A. (2004). Yeni İngiliz belgeleri ışığında Kıbrıs ve önemi. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 6, 55-70. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuydta/issue/950/10707
• Sertel, S. (2022). Kıbrıs Barış Harekâtı öncesinde Türk donanma filosunun modernleştirilmesi (1968-1974). Belgi Dergisi, 23(I), 253-279. https://dergipark.org.tr/en/pub/belgi/issue/68129/955111
• Şahin, H. (1987). Gece gelen mektup Türk-Amerikan ilişkilerinde dönüm noktası. Cep Kitapları.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı, (1966). İsmet İnönü’nün 13 Haziran 1964’de gönderdiği cevabi mektubun metni. T.C. Dışişleri Bakanlığı Belleteni, 16, 103-110.
• Terzioğlu, S. A. (1972). Şilep yapmak muhrip yapmaktan kolaydır. Derya Dergisi, 56, 10-11.
• Tokur, H. A. (2023). Çöl Tilkisi Erwın Rommel. İkinci Dünya Harbi (Olaylar ve Yorumlar), (N. Aysal, E. Korkmaz Ed.). Paradigma Akademi Yayınları, 163-198.
• Tolgay, A. (1993). Kanlı Noel Kıbrıs Türk’ünün ateşle sınavı. Kastaş Yayınları.
• Toluner, S. (1977). Kıbrıs uyuşmazlığı ve milletlerarası hukuk. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Türk, S. (2018). Gölcük Tersanesi Komutanlığı. Silahlı Kuvvetler Dergisi, 432, 44-51.
• Umar, Ö.O. (2004). İkinci Dünya Savaşı sırasında Türk-Sovyet ilişkileri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 20(59), 369-412. https://dergipark.org.tr/tr/pub/aamd/issue/53091/702849
• Uzun, H. (2017). Montreux Boğazlar Sözleşmesi’nin yankıları. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 61, 393-435. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/675804
• Ünver, M. (2013). Teknolojik gelişmeler ışığında Osmanlı-Amerikan silah ticaretinin ilk dönemi. Tarih Araştırmaları Dergisi, 32(54), 195-220. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tariharastirmalari/issue/47748/603129
• Yılmaz, M. (2000). Marshall Yardımı ve Türk Silahlı Kuvvetleri. (Yayın No. 99681) [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Yurtsever, S. (2023). Türkiye Cumhuriyeti’ne giden yolda Mondros Mütarekesi, işgaller ve Türk Millî Mücadelesindeki siyasi çözüm düşüncesi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı), 270-293. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jss/issue/80741/1331082