İlhanlı Ordusunun Stratejik Üssü: Hemedân’ın Askerî Önemi

Yıl 2025, Cilt: 35 Sayı: 1, 139 - 156, 18.06.2025

Kurban Durmuşoğlu

https://doi.org/10.54078/savsad.1651661

Öz

Bu çalışma, İlhanlı Devleti döneminde Hemedân şehrinin askerî ve stratejik önemini ele almaktadır. Hemedân, XIII. ve XIV. yüzyıllarda coğrafi konumu, ticaret yollarının kesişim noktası olması ile İlhanlılar için kritik bir üs olmuştur. Şehir, Moğolların İran’ı istilâsı sırasında pragmatik bir tavır sergileyerek büyük yıkımlardan kaçınsa da sonrasında Moğol taleplerine karşı direniş göstermiş ve ağır sonuçlarla karşılaşmıştır. İlhan Hülegü döneminde Hemedân, Abbâsî Hilâfeti'ne yönelik seferlerin ana karargâhı olarak kullanılmıştır. İlhanlı hâkimiyeti boyunca, şehir sadece askerî değil, aynı zamanda siyasî bir merkez olarak da işlev görmüştür. Gazan Han ve Ölceytü gibi hükümdarların dönemlerinde de Hemedân’ın stratejik konumu pekişmiş, imar faaliyetleriyle güçlendirilmiştir. Çalışma, Hemedân’ın İlhanlı Devleti’nin askerî ve siyasî yapılanmasındaki rolünü kapsamlı bir şekilde analiz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

İlhanlılar , Hemedân , İlhanlı Ordusu , Stratejik Üs.

The Strategic Base of the Ilkhanid Army: The Military Significance of Hamadhān

Öz

This study examines the military and strategic importance of the city of Hamad̲h̲ān during the Ilkhanate period. Hamad̲h̲ān was a critical base for the Ilkhans in the 13th and 14th centuries due to its geographical location and intersection of trade routes. Although the city adopted a pragmatic attitude during the Mongol invasion of Iran and avoided significant destruction, it later resisted the Mongol demands and faced severe consequences. During the reign of Ilkhan Hulegu, Hamad̲h̲ān was used as the main headquarters of the campaigns against the ‘Abbasid Caliphate. During the Ilkhanate rule, the city functioned not only as a military but also as a political center. During the reigns of rulers such as Ghazan Khan and Öljeitü, the strategic position of Hamad̲h̲ān was strengthened and reinforced with construction activities. The study comprehensively analyzes the role of Hamad̲h̲ān in the military and political structuring of the Ilkhanate.

Anahtar Kelimeler

Ilkhanate , Hamad̲h̲ān , Ilkhanid Army , Strategic Base.

Kaynakça

• Alâeddin Ata Melik b. Bahâeddin b. Muhammed b. Muhammed Cüveynî. (1329hş.). Târîh-i Cihânguşâ (Cilt I-III). (Muhammed b. Abdulvahhâb Kazvînî, Tsh.). İntişârât-i Donyâ-yi Kitâb.
• Azar Nasırabadı, G. (2020). Büyük Selçuklular Dönemi’nde Hemedan’ın siyasi tarihi. USAD, (12), 212-232.
• Bala, M. (1984). Hemedan. MEB İslâm Ansiklopedisi (Cilt 5/1, ss. 420-425). Millî Eğitim Basımevi.
• Dayı, Ö. (2016). İlhanlı tarihinde Mecdü’l-Mülk Yezdî hadisesi. Curr Res Soc Sci, 2(3), 107-122.
• Dayı, Ö. (2018). Vezir Şemseddin Cüveynî’nin İlhanlı Devletindeki faaliyetleri (1263-1284). Bayburt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dergisi, (1), 1-9.
• Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tanci. (2017). İbn Batûtâ seyahatnâmesi. (A. Sait Aykut, Çev.) Yapı Kredi Yayınları.
• Ebû’l-Kâsım Abdullâh b. Muhammed Kâşânî. (1348hş.). Târîh-i Ûlcâytû. (Mehîn Hambelî, Neşr.).
• Fasîh Ahmed b. Celâleddin Muhammed Hâfî. (1439hş.). Mucmel-i Fasîhî (Cilt III). (Mahmûd Ferruh, Tsh.). Kitâbufuruş-i Bastan.
• Gıyâseddîn b. Humâmeddîn el-Hüseynî Hândmîr. (1333hş.). Habîbu’s-siyer (Cilt I-IV). (Muhammed Debîr Siyâkî, Haz.). Kitâbfurûş-i Hayyâm.
• Gregory Abû’l-Farac. (1999). Abû’l-Farac Tarihi (Cilt II). (Ömer Rıza Doğrul, Çev.) TTK Yayınları.
• Hâfız-ı Ebrû. (1317hş.). Zeyl-i Câmiʿu’t-tevârîh-i Reşîdî. (Hânbâbâ Beyânî, Neşr.). Şirketi Tezâmuni İlmî.
• Hamdullah Mustevfî-yi Kazvînî. (1387hş.). Târîh-i Guzîde (Abdulhüseyn Nevâ’î, Haz.). İntişârât-ı Emîr Kebîr.
• Hamdullah Mustevfî-yi Kazvînî. (1915). Nuzhetu’l-kulûb. (G. L. Strange, Neşr.). The Geographical Part of the Nuzhat al-Qulûb, Compossed by Hamd Allah Mustavfî of Qazwîn in 740 (1340), E. J. Brill&Luzac.
• Huart, Cl. (1977). Cibâl. MEB İslâm Ansiklopedisi (Cilt 3, ss. 158). Millî Eğitim Basımevi.
• İbn Havkal. (2017). Sûrat El-Arz 10. asırda islâm coğrafyası. (Ramazan Şeşen, Ter.). Yeditepe Yayınları.
• İbnü’l-Esîr. (1987). el-Kâmil fi’t-Tarih (Cilt I-XII). (A. Özaydın-A. Ağırakça, Terc.). Bahar Yayınları.
• İstahri. (2019). Mesâlikü’l-Memâlik ülkelerin yolları. (Murat Ağarı, Çev.). Kitabevi Yayınları.
• Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî. (2023). Müsâmeretü’l-Ahbâr (Mürsel Öztürk, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Lane, G. (2019). The idea of Iran. In Sussan Babaie (Ed.). Iran After the Mongols. Bloomsbury Publishing.
• Muhammed b. Hâvendşâh b. Mahmûd Mîrhând. (1380hş.). Târîh-i Ravzatu’s-safâ (Cilt VIII). (Cemşid Kiyanfer, Tsh.). İntişârât-ı Esâtîr.
• Özdemir, H. A. (2018). Moğol istilâsı Cengiz ve Hülâgû dönemleri. İz Yayınları.
• Özgüdenli, O. G. (2009). Moğol İranında gelenek ve değişim Gâzân Han ve reformları (1295-1304). Kaknüs Yayınları.
• Reşîdüddîn Fazlullâh Hemedânî. (1373hş.). Câmi‘u’t-Tevârîh-i Reşîdüddîn Fazlullâh Hemedânî (Cilt I-IV). (Muhammed Rûşen-Mustafa Mûsevî, Tsh.). Neşr-i Elbruz.
• Reşîdüddîn Fazlullâh Hemedânî. (1940). Târîh-i mubârek-i Gâzânî. (Karl Jahn, Neşr.). E. J. W. Gibb Memorial.
• Sağlam, A. (2018). Memlûk-İlhanlı diplomatik ilişkileri. Belleten, 82(293), 83-158.
• Strange, G. L. (2015). Doğu Hilafetlerinin Memleketleri (Mezopotamya, İran ve Orta Asya) İslâm Fetihlerinden Timur Zamanına Kadar. (Adnan Eskikurt-Cengiz Tomar, Çev.) Yeditepe Yayınları.
• Şehâbeddîn Abdullah b. Fazlullah Şîrâzî. (1346hş.). Tahrîr-i Târîh-i Vassâf (Abdulmuhammed Âyetî, Tsh.). İntişârât-ı Bonyâd-ı Ferheng-i Îrân.
• Şihabeddin b. Fazlullah el-Ömerî. (2014). Türkler hakkında gördüklerim ve duyduklarım Mesâliku’l Ebsâr (Ahsen Batur, Çev.). Selen Yayınları.
• Şihâbüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ali el-Hurendizî ez-Zeyderî en-Nesevî. (1366hş). Sîretu’s-Sultân Celâleddîn Mengübirtî (Muhammed Ali Nâsih, Terc.). İntişârât-i Sa‘dî.
• Turan, O. (2016). Selçuklular zamanında Türkiye. Ötüken Yayınları.
• Uyar, M. (2020). İlhanlı (İran Moğolları) Devleti’nin askerî teşkilatı (Ortaçağ Moğol ordularında gelenek ve dönüşüm). TTK Yayınları.
• Yazıcı, T. (1998). Hemedan. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 17, ss. 183-185). Türkiye Diyanet Vakfı.