Ombudsmanlık Kavramı ve Türkiye’de Kamu Denetçiliği Kurumundan Beklentiler

Yıl 2013, Sayı: 90, 49 - 72, 01.09.2013

Haydar Efe Murat Demirci

Öz

Devlet yapısı ve sunduğu kamu hizmetleri zamanla ve teknolojik gelişmelerle karmaşıklaşmakta, geleneksel hak arama yolları yeni oluşumlar karşısında eksik kalmaktadır. Çağdaş demokrasinin gelişim sürecinde idarenin her alana el atması, mevzuatın son derece karmaşık hal alması, yargısal ve diğer denetim yollarının kendilerini yenilemeyip çığ gibi artan iş hacmi karşısında işlemez hal alması sonucunda değişen toplum şartları ve ihtiyaçları insanların yeni hak arama yollarını aramasına sebep olmuştur. Bu anlayışı benimsemiş ülkelerde bu gerekliliğin yerine getirilmesi amacıyla mevcut hak arama yollarının yanı sıra ombudsmanlık kurumu oluşturulmuştur. Ülkemizde ombudsmanlık kurumu oluşturma çalışmaları, 1970’lere kadar uzansa da kanunlaşma sürecini yakın bir zamanda tamamlamıştır. Kurumu güçlü bir altyapıya kavuşturmak için Anayasa değişikliği yapılarak, kuruma anayasal bir statü kazandırılmıştır. Bu makalenin temel amacı, Türkiye’de bağımsızlık, tarafsızlık ve hakkaniyet ilkelerine dayanan ombudsmanlık kurumunun kamu yönetimine, hukukun üstünlüğüne, şeffaflığa, iyi yönetime, demokrasi ve insan haklarına yapacağı muhtemel katkıları ortaya koymaktır

Anahtar Kelimeler

Ombudsmanlık, İdarenin Denetlenmesi, Kamu Denetçiliği Kurumu.

THE CONCEPT OF THE OMBUDSMAN AND EXPECTATIONS FROM THE OMBUDSMAN INSTITUTION IN TURKEY

Öz

The structure of the state and the services that it provides are getting more complex over time and, with new technological advancements, traditional ways of seeking justice have become insufficient. The administration’s involvement with various issues, the fact that the legislation has become more and more complex, and the lack of judiciary reform and other inspection tools in addition to changing expectations, conditions, and needs of society have encouraged people to search for new ways of preserving and pursuing their rights. There is an Ombuds Office designed to satisfy this need in addition to other justice-seeking instruments in countries that have adopted this principle.Though the attempts to establish the ombuds system in Turkey go back to the 1970s, the process for its legalization has completed only recently. In order to render its * Doç. Dr., Kafkas Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü** İçişleri Bakanlığı Müfettişiinfrastructure strong, the institution has been given a constitutional status with the recent amendment. The main aim of this article is to put forth the possible contributions of the ombudsman institution, which is based on the main principles of independence, objectivity and fairness in Turkey, to the public administration, rule of law, transparency, good governance, democracy and human rights

Anahtar Kelimeler

the Ombudsman, Inspection of the Administration, the Ombudsman Institution

Kaynakça

• Anayasa Mahkemesi’nin 5548 Sayılı Kamu Denetçiliği Kanunu’nu İptal Kararı 4 Nisan 2009, Resmi Gazete Sayı: 27190 Karar Sayısı: 2008/185.
• Akın, Cengiz (1998), ”Cumhuriyetimizin 75. Kuruluş Yıldönümünde Yönetimin Denetlenmesinde Yeni Bir Denetim Yolu: Ombudsman (Yüksek Yönetim Denetçisi)” Türk İdare Dergisi, Yıl 70, Sayı 421, s. 517-550.
• Akıncı, Müslüm (1999), Bağımsız İdari Otoriteler ve Ombudsman, İstanbul, Beta Yayınları
• Altuğ, Yılmaz (2002), Kamu Denetçisi (Ombudsman), İstanbul Üniversitesi Rektörlük Yayını, İstanbul.
• Ataman, Taykan (1993), “İngiltere’de Ombudsman Kurumu” (İdarenin Parlamento Tarafından Denetimi), Türk İdare Dergisi, Sayı 400, s. 217-249.
• Avşar, B. Zakir (2007), Ombudsman İyi Yönetilen Türkiye İçin Kamu Hakemi, Asil Yayın Dağıtım Ltd. Şti., Ankara.
• Babüroğlu, Oğuz, Nevra Hatiboğlu (1997), “Ombudsman (Kamu Hakemi) Kurumu İncelemesi: Devlette Bir Toplam Kalite Mekanizması Örneği”, TÜSİAD Yayınları, İstanbul, s.1-59.
• Başbakanlık (2006), Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu Tasarısı,http://www. basbakanlik.gov.tr/docs/kkgm/kanuntasarilari/kamu%20denetciligi.doc (12.04.2012).
• Baylan, Ömer (1978), Vatandaşın Devlet Yönetimi Hakkında Şikâyetleri ve Türkiye için İsveç Ombudsman Formülü, İçişleri Bakanlığı Tetkik Kurulu Başkanlığı Yayınları No:12, Ankara.
• Bahadır, Oktay (2010), “Ombudsmanlık Kurumunun İsveç, İngiltere ve Fransa ile Karşılaştırmalı İncelenmesi”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi (TAAD), Nisan 2010 Sayı 1, s. 363-384.
• Efe, Haydar (2011), “Avrupa Ombudsmanı’nın AB İçinde İyi Yönetim, Hukukun Üstünlüğü ve İnsan Haklarını Koruyucu Rolü”, Marmara Avrupa Çalışmaları Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 2, s. 1-29.
• Erdengi, Tevfik Bora (2009), “Ombudsman: Dünya Uygulamaları ve Türkiye”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara.
• Erhürman, Tufan (1998), “Ombudsman”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 31, Sayı: 3, s. 87-102.
• Erhürman, Tufan (2001), “İdari Denetim ve Ombudsman”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gölönü, Sirel (1997), “Ombudsman ve Yönetimde Halkla İlişkilerin Gelişmesine Etkisi”, Sayıştay Dergisi, Ekim-Aralık 1997, Sayı 27, s. 3-14.
• Gözübüyük, Şeref (1995), Yönetim Hukuku, Güncelleştirilmiş (23. bs.), Ankara.
• International Ombudsman Institute (IOI) (2012), Declaration Adopted Unanimously by All Present and Voting at the General Assambly Held on 13th November 2012 in Wellington, New Zealand.
• İKV (2011), “Avrupa Ombudsmanı Nikiforos Diamandouros Türkiye’ye Geldi”, 7-13 Mart 2011 İktisadi Kalkınma Vakfı E-Bülteni, http://www.ikv.org.tr/images/ upload/data/files/avrupa_ombudsmani_nikiforos_diamandouros_turkiyeye_ geldi.pdf , (27.06.2013)
• Küçüközyiğit, H.Galip (2006), “Ombudsmanlık Kurumu - Hukuksal ve Siyasal bir İnceleme “Uluslararası Hukuk ve Politika, Cilt 2, No: 5, s. 90-111.
• Mutta, Serdar (2005), İdarenin Denetlenmesi ve Ombudsman Sistemi, Kazancı Kitap Yayıncılık, İstanbul.
• Ombudsmans, International Ombudsman Institute (2013), http://www.theioi.org/ all-regions, (24.06.2013)
• Özden, Kemal (2010), Ombudsman Türkiye’deki Tartışmalar, Seçkin Yayınevi, Ankara.
• Sezen, Sariye (2001),“ Ombudsman: Türkiye İçin Nasıl Bir Çözüm, Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu Tasarısı Üzerinde Bir Değerlendirme”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 34, Sayı 4, Aralık 2001, s.71-96.
• Süler, Gamze Yudum (2010), “Ombudsmanlık Kurumu ve Türkiye’de Uygulanabilirliği”, Bütçe Dünya Dergisi, Sayı 34, Yıl 2010/2, s. 157-167.
• Şahin, Ramazan (2000), “Ombudsman Kurumu ve Türkiye’de Kurulmasının Türkiye’nin Demokratikleşmesi ve Avrupa Birliği Üzerine Etkileri”, Türk İdare Dergisi, Sayı 468, Eylül 2000, s. 131-158.
• Şengül, Ramazan (2010), “Ombudsman Kurumu Kötü Yönetime Çare Olabilir mi?”, 2. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresinde Sunulan Bildiri s. 128- 141.
• Tayşi, İsmet (1997), “Ombudsman Kurumu ve Ülkemizde Uygulanabilirliği”, http:// dergi.sayiştay. gov.tr/icerik/der25m10.pdf , (26.06.2013)
• TBMM (2012), “Kanun Bilgileri”, http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/kanunlar_ sd.durumu? kanun_no=6328. (12.12.2012)
• Temizel, Zekeriya (1997a), Yurttaşın Yönetime Karşı Korunmasında Bağımsız Bir Denetim Organı Ombudsman, İstanbul: İULA-EMME.
• Temizel, Zekeriya (1997b), “Yurttaşın Yönetime Karşı Korunmasında Bir Başka Denetim Organı: Ombudsman” , Yeni Türkiye, Siyasette Yozlaşma Özel Sayısı II, Mart-Nisan (Sayı:14), s. 764-778.
• Yılmaz, Reha, Akif Kılavuz, Ferit İzci (2003), “Etkin Bir Denetim Aracı Olarak Ombudsmanlık ve Türkiye’de Uygulanabilirliği”, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 1.
• 12 Eylül 2010 Anayasa Değişiklikleri, http://www.haberler.com/12-eylul-2010- anayasa-degisiklikleri-halkoylamasi-2248918 haberi/ (12.04.2012).
• 5521 Sayılı Kamu Denetçiliği Kanunu, (2006).
• 5548 Sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu Hakkında Anayasa Mahkemesi Kararı (2006).
• 2011 Yılı Türkiye İlerleme Raporu, http://www.abgs.gov.tr/files/AB_Iliskileri/ AdaylikSureci/Ilerleme Raporlari/2011_ ilerleme_raporu_tr.pdf. (17.06.2013).
• 2012 Yılı Türkiye İlerleme Raporu, http://www.abgs.gov.tr/files/AB_Iliskileri/ AdaylikSureci/Ilerleme Raporlari/2012_ ilerleme_raporu_tr.pdf. (17.06.2013).