Türkiye’de Vergi Denetiminin Çeşitli Göstergeler ile Analizi

Yıl 2017, Sayı: 107, 65 - 98, 01.12.2017

Furkan Beşel

Öz

Devlet gelirleri içinde en önemli paya sahip olan vergi gelirlerinin zamanında ve eksiksiz toplanabilmesi vergi denetim sisteminin etkin işlemesine bağlıdır. Türk vergi denetimi teşkilatı yıllar itibarıyla değişime uğramıştır. Özellikle 2011 yılında denetim birimlerinin birleştirilmesi denetim sistemi açısından önemli bir dönüm noktası olmuştur. Bu çalışmada denetim teşkilatının geçirdiği bu yapısal dönüşüm ve bu dönüşüme ilişkin eleştiriler ele alınmış, Türkiye’de vergi denetiminin etkinliği ekonomik göstergeler ile analiz edilmiştir. Çalışma sonucunda elde edilen bulgulara göre Vergi Denetim Kurulu Başkanlığının kurulmasının ve denetim sistemindeki değişikliklerin vergi denetiminde etkinliğin sağlanmasına katkıları olduğu söylenebilir. Ancak idari yapıdaki değişimlerin etkisinin uzun vadede daha net bir şekilde görülebileceği değerlendirilmektedir

Anahtar Kelimeler

Denetim, Vergi Denetimi, Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı

ANALYSIS OF TAX AUDIT IN TURKEY BY VARIOUS INDICATORS

Öz

The timely and complete collection of tax revenues, which have the most important share in government revenues, depends on the efficient operation of the tax audit system. The Turkish tax audit organization has changed over the years. Especially, the integration of audit units has become an important milestone in terms of audit system in 2011. This study discussed the structural transformation of audit organization and the criticisms of this transformation, and analyzed the effectiveness of tax audit in Turkey with economic indicators. The findings of the study indicated that the establishment of the Turkish Tax Inspection Board and the changes in the audit system contributed to the effectiveness in tax audit. However, the effect of changes in the administrative structure can be seen more clearly in the long run

Anahtar Kelimeler

Audit, Tax Audit, Turkish Tax Inspection Board

Kaynakça

• 06.06.2013 tarih ve E:2011/79, K:2013/69 sayılı Anayasa Mahkemesi Kararı.
• 178 sayılı Maliye Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname.
• 213 sayılı Vergi Usul Kanunu.
• 646 sayılı Vergi Denetim Kurulu Başkanlığının Kurulması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname.
• Abanoz, Mehmet (2009), “Yasal Mali Denetim ve Kurumsal Gözetim Mekanizmasının Tesisi Süreci: ‘Türkiye Denetim Standartları ve Kamu Gözetimi Kurumu Kanunu Tasarısı’ Özelinde Değerlendirme -I”, Yaklaşım Dergisi, Sayı 202, ss. 53–56.
• Abdioğlu, Hasan (2007), “Vergi Denetiminde Kırmızı Bayrakların Kullanımı”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı 36, ss. 161–72.
• Acar, İbrahim Attila, Mehmet Emin Merter (2004), “Türkiye’de 1990 Sonrası Dönemde Vergi Denetimi ve Vergi Denetiminde Etkinlik Sorunu”, Maliye Dergisi, Sayı 147, ss. 5–27.
• Akalın, Güneri (2014), “Kalkınan Ekonomi: Türkiye’de Denetimin Etkinleştirilmesi”. ss. 491–503, 29. Türkiye Maliye Sempozyumu, 16-20 Mayıs 2014 – Antalya.
• Akbay, Mehmet (1982), “Vergiciliğimizin Örgütlenme Sorunları”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 5.
• Aktan, Hasan Basri (1994), “İşletmelerde Mali Denetim”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 149, ss. 3–14.
• Alm, James, Calvin Blackwell, Michael McKee (2004), “Audit Selection and Firm Compliance with a Broad-based Sales Tax”, National Tax Journal, Cilt 57, Sayı 2, ss. 209–27.
• Alm, James, Gary H. McClelland, William D. Schulze (1992), “Why Do People Pay Taxes?” Journal of Public Economics, Cilt.48, Sayı 1, ss. 21–38.
• Anlar, Uğur, Vedat Cengiz (2016), “Türkiye’de Etkin ve Adil Bir Vergi Yapısı için Reform İhtiyacının Değerlendirilmesi”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 413, ss. 55–70.
• Arıkan, Naci A. (2013), “Vergi Usul Kanunu’nda Vergi İncelemesi ile İlgili Yer Alan Hükümler ve Vergi İnceleme Elemanlarının Yetkileri”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 382, ss. 45–55.
• Arslan, Ahmet (2002), “Kamu Harcamalarında Verimlilik, Etkinlik ve Denetim”, Maliye Dergisi, Sayı 140, ss.1–14.
• Arslan, Mehmet, Mine Biniş (2014), “Vergi Denetiminde Bir Etkinlik Sorunu Olarak Mükellef Seçimi”. ss. 443–462, 29. Türkiye Maliye Sempozyumu, 16-20 Mayıs 2014 – Antalya.
• Arslan, Mustafa (2011), “Vergi Denetim Kurulunun Kurulmasına Yönelik Eleştiriler Üzerine Bir Değerlendirme -I”, Yaklaşım Dergisi, Sayı 228.
• Arslan, Mustafa (2012), “Vergi Denetim Kurulunun Kurulmasına Yönelik Eleştiriler Üzerine Bir Değerlendirme -II”, Yaklaşım Dergisi, Sayı 229.
• Aydın, Bülent M. (2006), “Kayıt Dışı Ekonomi - Vergi Denetimi - İdari Yapı (2)”, Maliye ve Sigorta Yorumları, ss.1–7.
• Aytekin, Serdar (2007), “Türkiye’de Vergi Gelirleri ile Vergi Denetimi Arasındaki Nedensellik İlişkisi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ekonometri Anabilim Dalı, Ankara.
• Bakır, Caner (2012), “Maliye Bürokrasisinde Örgütsel Değişim ve Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı’nın Kurulması”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 45, Sayı 2, ss. 81–102.
• Başpınar, Ahmet (2005), “Türkiye’de ve Dünyada Denetim Standartlarının Oluşumuna Genel Bir Bakış”, Maliye Dergisi, Sayı 148, ss. 35–62.
• Baytar, Yusuf (2006), “Kayıtdışı Ekonomi İle Mücadelede Dikey Denetim Yöntemi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı, Adana.
• Binbirkaya, İlhan (2006), “Türkiye’de Vergi Denetimi ve Kayıtdışı Ekonomi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Muhasebe Bilim Dalı, İstanbul.
• Candan, Turgut (2004), “Yargı Kararları Işığında Vergi Kayıp ve Kaçağının Değerlendirilmesi”, ss. 255–280, 19. Türkiye Maliye Sempozyumu, Antalya.
• Cesur, Aylin, Ali Çelikkaya (2014), “Türkiye’de Vergi Kültürünün Gelişmesinde Gelir İdaresi Başkanlığı’nın Yeri ve Önemi”, AKÜ İİBF Dergisi, Cilt XVI, Sayı 2, ss. 1–14.
• Ceylan, Mehmet Ali, Ahmet Tunalı (2011), “646 Sayılı KHK Sonrası Bir Değerlendirme: ‘Vergi Denetim Kurulu’ Kuruluş Amacına Ne Kadar Hizmet Edebilecek?”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 360, ss. 27–32.
• Darıcı, Haldun (2011), “646 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname-I”, Yaklaşım Dergisi, Sayı 228.
• Darıcı, Haldun (2012a), “646 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname-II”, Yaklaşım Dergisi, Sayı 229.
• Darıcı, Haldun (2012b), “646 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname-III”, Yaklaşım Dergisi, Sayı 230.
• Darıcı, Haldun (2013), “Vergi Denetim Kurulu Ne Yapıyor?-III”, Yaklaşım Dergisi, Sayı 241.
• Doğan, Can (2004), “Yapısal Değişimin Dış Dinamikleri Ya da Gelir İdaresinde Bağbozumu”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 278.
• Ekici, Mehmet Sena (2011), “Vergi Denetiminde Uzmanlaşma ve İş Bölümüne Dayalı Yeni Dönem Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Yaklaşım Dergisi, Sayı 228.
• Erol, Ahmet (2010), “Vergi İncelemesi & Mükellef Hakları”, İstanbul: İSMMMO, Yayın No.133.
• Fırat, Meral (2015), “Türkiye’de Vergi Denetiminde Etkinlik Sorunları ve Özerk Gelir İdaresi”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı 216, ss. 163–184.
• Gediz Oral, Burcu, Tuğba Arpazlı Fazlılar, Özgür Emre Koç (2015), “Kayıtdışı Ekonomiyi Önlemeye Yönelik Bir Öneri: Vergi Denetim Üst Kurulu”, Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 20, Sayı 2, ss. 119–49.
• Gemmell, Norman, Marisa Ratto (2012), “Behavioral Responses to Taxpayer Audits: Evidence from Random Taxpayer Inquiries”, National Tax Journal, Vol 65, No 1, pp. 33–58.
• Gerçek, Adnan, Mustafa Ali Sarılı, Keramettin Tezcan (2006), “5345 Sayılı Kanun Çerçevesinde Gelir İdaresi ile Vergi Denetiminin Yeniden Yapılandırılmasının Değerlendirilmesi ve Öneriler”, Ankara: Gelirler Kontrolörleri Derneği.
• Gerçek, Adnan (2009), “Gelir İdaresi ve Vergi Denetiminin Yeniden Yapılandırılması: Dünü, Bugünü ve Yarını”, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı 254, ss. 1–52.
• Gerçek, Adnan (2011), “Vergi Denetim Birimlerinin Birleştirilmesi ve Sonuçları”, Yaklaşım Dergisi, Sayı.224, ss.31–36.
• Gez, Hande (2011), “Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonominin Önlenmesinde Vergi Denetiminin Rolü ve Afyonkarahisar İlinde Faaliyet Gösteren Mükelleflere Yönelik Bir Uygulama”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı, Afyonkarahisar.
• GİB (2015), Gelir İdaresi Başkanlığı Faaliyet Raporu.
• GİB (2016), Gelir İdaresi Başkanlığı Faaliyet Raporu.
• Gökmen, Necdet (2012), “Vergi Denetiminde Yeniden Yapılanmaya Şimdi Daha Fazla İhtiyaç Var”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 370, ss. 6–13.
• Gürbüz, Vedat (2008), “Kayıt Dışı Ekonomi, Vergi Kaçırma ve Vergi Denetimi”, ss. 251–269, 23. Türkiye Maliye Sempozyumu, Antalya.
• Gürdal, Temel (2016), Türk Vergi Sistemi I Ders Notları, http://www.gib.gov. tr/sites/default /files/fileadmin/user_upload/VI/CVI/Tablo_71.xls.htm, Erişim Tarihi: 25.07.2017.
• Irmak, Nuh, Yasin Bilen (2007), “Türkiye’de Vergi Denetiminin Yeniden Yapılanması ve Bir Öneri”, Vergi Raporu Dergisi, Sayı 88, ss. 11–19.
• Karaboyacı, Abdullah (2014), “Vergi Denetimi Açısından Beyan Edilen Gelirin Doğruluğunun Tespit Yöntemleri”, TBB Dergisi, Sayı 115, ss. 211–242.
• Karaca, Yüksel (2006), “Gelir İdarelerinde Reform: Bağımsızlık-Yarı Bağımsızlık Tartışmaları, Dünyada Neler Oluyor? Türkiye’ye Yansımaları Neler?”, ss. 65–70, 21. Türkiye Maliye Sempozyumu. Antalya.
• Katkat, Münevver (2007), “Muhasebede Vergi Yönünden Denetimin Kayıt Dışı Ekonomi Üzerindeki Başarısı”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, Erzurum.
• Mert, Cihan (2009), “Bilgisayar İnternet Teknolojisinin Vergi Denetimi Üzerine Etkisi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı, Aydın.
• Merter, Mehmet Emin (2004), “Türkiye’de Vergi Denetimi ve Vergi Denetiminde Etkinliğin Sağlanmasında Toplam Kalite Yönetimi”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı.
• MHUD (1996), “Denetim İlke ve Esasları”, İstanbul: 1. Cilt, Maliye Hesap Uzmanları Derneği.
• MHUD (2011), “Hesap Uzmanlarının Yetişmesi ve Vergi Denetim Kurulunun İnsan Kaynağı Politikasına Bir Bakış”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 360, ss. 4–6.
• Ozansoy, Ahmet (2011a), “Vergi Denetim Kurulu Eksik Kuruldu”, Yaklaşım Dergisi, Sayı 224.
• Ozansoy, Ahmet (2011b), “Vergi Denetim Kurulu Nedir, Ne Değildir?”, Yaklaşım Dergisi, Sayı 226.
• Ozansoy, Ahmet (2012), “VDK’nın Kurulmasına Yönelik Eleştiriler Üzerine Bir Değerlendirmenin Değerlendirilmesi”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 367, ss. 185–89.
• Öztürk, Nadir (2011), “Vergi İncelemesi ve Denetimi ile İlgili Yeni Düzenlemeler-I”, Yaklaşım Dergisi, Sayı 219.
• Pehlivan, Osman (1986), “Vergi Denetimi ve Vergi Denetiminde Etkinlik”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 62.
• Rakıcı, Cemil (2011), “Vergi Denetiminin Yeni Yapısı ve Denetimin Kayıtdışılığı Önleme Fonksiyonu”, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 7, Sayı 14, ss. 345– 362.
• Saraç, Osman (2003), “Denetimi Kimler İstemez ya da ‘Quis Custodiet İpsos Custodes?’-II”, Yaklaşım Dergisi, Sayı 130, ss. 78–83.
• Sarılı, Mustafa Ali (2003), “Türkiye’de Vergi Denetiminin Sorunları ve Bu Sorunların Çözümüne Yönelik Yapılması Gereken Düzenlemeler”, Muhasebe ve Denetime Bakış (Mayıs), ss. 101–34.
• Sarılı, Mustafa Ali (2004), “Türkiye’de Gelir İdaresi ile Vergi Denetiminin Sorunları, Çözüm Önerileri ve Yeniden Yapılandırılması”, İstanbul: İTO Yayınları.
• Savaşan, Fatih, Kadriye İzgi Şahpaz, Tunç İnce (2014), “Vergi Denetim Birimlerindeki Değişikliğin Vergi Müfettişleri Gözüyle Değerlendirilmesi: Bir Alan Araştırması”, ss. 37–58, 29. Türkiye Maliye Sempozyumu, 16-20 Mayıs 2014 – Antalya.
• Savaşan, Fatih (2011), “Türkiye’de Kayıtdışı Ekonomi ve Kayıtdışılıkla Mücadelenin Serencamı”, SETA Analiz.
• Schmolders, Günter (1976), “Genel Vergi Teorisi”, Çev: Salih Turhan, İstanbul.
• Somuncu, Ahmet (2014), “Yaygın ve Yoğun Vergi Denetimi: Hukuki Yapı ve Uygulamanın Değerlendirilmesi”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı 43, ss. 133–173.
• Şamiloğlu, Famil (2001), “Etkin Bir Vergi Denetiminde Temel Finansal Tabloların Analizinin Önemi”, Mali Çözüm Dergisi, Sayı 56, ss. 1–11.
• Şeker, Sakıp (1993), “Vergi İncelemeleri Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Yaklaşım Dergisi, Sayı 5.
• Şimşek, Mehmet (2014), “Vergi Denetiminde Yeni Dönem ve Kazanımlar”. (http://www.vdk.gov.tr/File/?path=ROOT/Documents/Etkinlikler/ mehmetsimseksunum.pptx), Erişim Tarihi: 11 Ekim 2016.
• Tekin, Selçuk (2003), “Kayıtdışı Ekonomi ve Vergi Denetimi”, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı 181, ss. 66–73.
• Tezcan, Keramettin (2003), “Türk Vergi İdaresinin Tarihsel Gelişimi ve Bu Süreçte Geçirdiği Aşamaların Etkinlik Açısından Değerlendirilmesi”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 12, Sayı 12, ss. 125–146.
• Topcu, Halil İbrahim (2005), “Vergi Denetimi Beyandışı Ekonomi İlişkisi İstanbul Örneği”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı Maliye Teorisi Bilim Dalı, İstanbul.
• Tuncer, Selahattin (2014), “Türk Vergi Denetim Sisteminde Reform (Vergi Denetimi Tek Çatı Altında Toplandı)”, ss. 15–26, Prof. Dr. Fazıl Tekin’e Armağan, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, İİBF Maliye Bölümü.
• Turgay, Timur (2004), “Türkiye’de Vergilemede Etkinlik Yönünden İdare-Mükellef İlişkileri”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı, İzmir.
• Uğur, Atilla Ahmet (2016), “Vergi Denetimi Etkinliğinde, Risk Analizi Sisteminin Uygulanabilirliği (Gaziantep Halı Sektörü Üzerine Örnek Bir Uygulama)”, ss. 1–26, 31. Türkiye Maliye Sempozyumu. Antalya.
• VDK (2015), Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı Faaliyet Raporu.
• VDK (2016), Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı Faaliyet Raporu.
• Yener, Ahmet (2009), “Finansal Tablolar Yoluyla Vergi Denetimi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Muhasebe Finansman Bilim Dalı, İstanbul.
• Yerlikaya, Gökhan Kürşat (2011), “Türk Vergi Hukukunda Vergi İncelemesi Yetkisi Kavramı ve 3568 Sayılı Kanun İle İlişkisi”, EÜHFD, Cilt 15, Sayı 1–2, ss. 1–24.
• Yeşilyurt, Hasan (2011), “Güzide Denetim Kurumları Tarihin Tozlu Raflarındaki Yerini Aldı”, Yaklaşım Dergisi, Sayı 224.
• Yıldırım, Zübeyr, Serkan Ağar (2009), “Vergi Hukukunda Beyan Sisteminin Etkinliği”, ss. 1223–1262, Prof. Dr. Mualla Öncel’e Armağan, Ankara Üniversitesi.
• Yumuşak, İbrahim (2011), “Kırk Küp Kırkının da Kulpu Kırık Küp: 646 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 360, ss. 18–26.
• Yücel, Bilal (2009), “Amaç ve Unsurları Bakımından Maliye Teftiş Kurulu Uygulamalarında Klasik Anlamda Teftiş”, Maliye Dergisi, Sayı 157, ss. 47–64.