Türkiye’de Sosyal Güvenliğin Finansmanında Devlet Katkısı Uygulaması ve İstatistiksel Görünüm

Yıl 2019, Sayı: 115, 83 - 108, 01.12.2019

Mehmet Bulut

Öz

Sosyal güvenlik açıklarının finansmanı için çoğunlukla dönem sonlarında devlet bütçesinden ilgili kurumlara ödenek transferleri yapılmaktadır. Bu transferlerin yanı sıra sosyal güvenlik açıklarından bağımsız olarak belli periyodlarla ve belli tutarlarda devlet katkısı yapılmaktadır. Türkiye’de sosyal güvenlik açıklarına paralel olarak devlet katkısı tutarları da yıllar içinde artmış ve önemli seviyelere ulaşmıştır. Bunda en önemli etken, kayıtdışı istihdam oranında ve sosyal güvenlik harcamalarındaki artışın yanı sıra prim gelirlerinde de meydana gelen artıştır. Sürdürülebilir bir sosyal güvenlik sisteminin tesis edilmesi ve mevcut sistemik zaaflarla etkin bir mücadele için sosyal güvenlik bütçesindeki gelir-gider dengesinin sağlanması, prim tahsilatında etkin bir yapının kurulması, kayıtdışı istihdamın düşürülmesi ve istikrarlı bir sosyal politika yürütülmesi gerekmektedir. Ancak verilerin üretimi, yönetimi ve analiz edilerek politika aracına dönüştürülmesinde temel bazı zaaflar söz konusudur. Örneğin, devlet katkısı tutarlarına ilişkin resmi istatistiki veriler farklılık göstermekte, sosyal güvenlik açıklarına kıyasla oldukça yüksek tutarda olan bu farklılıklar, sistemin sağlıklı değerlendirilmesini güçleştirmektedir. Çalışmada Türkiye’de önemli düzeyde olan devlet katkısı tutarlarının sosyal güvenlik açıklarına etkisi resmi istatistiksel veriler kullanılarak açıklanmaya çalışılmıştır. Ayrıca sistemdeki temel zaaflar ve başlıca sorun alanları irdelenerek devlet katkısının sosyal güvenlik açıklarına etkisi ve resmi istatistiki farklılıkların ortaya çıkardığı sorunlar ile bunlara yönelik çözüm önerileri geliştirilmiştir. Bu yönüyle çalışma, daha önce çok fazla akademik çalışmaya konu edilmemiş olması nedeniyle literatüre katkıda bulunmuştur. Sonuç olarak, Türkiye’de devlet katkısı tutarlarının yıllar itibariyle yüksek seviyede olduğu ancak kurumlar arasında resmi istatistiksel uyumsuzluklar bulunduğu görülmüştür

Anahtar Kelimeler

Sosyal güvenlik, devlet katkısı, sosyal güvenlik açığı, bütçe transferi, emanet hesabı

STATE CONTRIBUTION IN THE FINANCING OF SOCIAL SECURITY IN TURKEY AND STATISTICAL OUTLOOK

Öz

In general, appropriations are transferred from the state budget to the related institutions at the end of the period for financing the social security deficits. In addition to these transfers, government contributions are made in certain periods and in certain amounts independently of the social security deficits. In Turkey, state contribution amounts have increased over the years in parallel with social security deficits and reached significant levels. The most important factor in this is the increases in unregistered employment rate and social security expenditures as well as the increase in premium income.In order to establish a sustainable social security system and combat the existing systemic weaknesses, it is necessary to maintain the income-expense balance in the social security budget, establish an effective structure in premium collection, reduce unregistered employment and implement a stable social policy. However, there are some basic weaknesses in the production, management and analysis of the data and its transformation into a policy tool. For example, official statistical data on the amount of government contributions differ, and these differences, which are quite high in comparison to social security deficits, make it difficult to assess the system properly. This study tried to explain the effect of the amount of state contribution, which is significant in Turkey, to the social security deficit by using official statistical data. In addition, it analyzed the main system weaknesses and main problem areas; examined the effects of state contribution on social security deficits and the problems caused by official statistical differences; and developed solutions for these problems. In this respect, the study has contributed to the literature since it has not been the subject of many academic studies before. The results indicated that the state contribution amounts were at a high level in Turkey but there were official statistical discrepancies among institutions

Anahtar Kelimeler

Social Security, Government Contribution, Social Security Deficits, Budget Transfer, Escrow Account.

Kaynakça

• Ahmadova, Shafiga, Yaslıdağ, Beyhan Hilal (2018), “Sosyal Güvenlik Sistemi Finansmanı ve 2010-2016 Yılları Finansman Açıklarının Karşılaştırılması”, Atlas International Referred Journal On Social Sciences, Vol 4, Issue: 9.
• Akdoğan, Abdurrahman (2016), Kamu Maliyesi, Gazi Kitabevi, Ankara.
• Alper, Yusuf (2015), “Sosyal Güvenlik Hakkı ve Sosyal Güvenliğin Finansmanı”, VII. Sosyal İnsan Hakları Uluslararası Sempozyumu, Denizli.
• Alper, Yusuf (2018), Temel Sosyal Politika Sorunları: Sosyal Güvenlik, Dora Basım Yayın, Bursa.
• Altunöz, Utku (2017), “Sosyal Güvenlik Politikaları Açısından Bütçe Transferlerinin Makroekonomik Etkileri: Türkiye Deneyimi”, IREM, S. 5 (1).
• Arıcı, Kadir (2015), Türk Sosyal Güvenlik Hukuku, Gazi Kitabevi, Ankara.
• Başbuğ, Aydın (2010), Sosyal Hukuk, Hukukun Toplumsal Temelleri, A Kitap, Ankara.
• Boyacıoğlu, Namıka; Öçal, Mehmet (2018), “Sosyal Güvenlik Hizmetlerinin Finansman Yöntemleri: Türkiye’de ve Dünyada Sosyal Güvenliğin Finansmanına Kısa Bir Bakış”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt.10, Sayı. 26.
• Cumhurbaşkanlığı (2019), 2020 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı, 30938 (Mükerrer) Sayılı Resmi Gazete.
• Erdoğan, Eyüp Serdar (2018), Avrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye’de Sosyal Güvenlik Harcamalarının Değerlendirilmesi, Ankara Üniversitesi Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi (Ataum) Araştırma Dizisi No:41, Ankara.
• Erol, Sevgi Işık (2014), “Türkiye’de Sosyal Güvenlik Sisteminin Sorunları ve Sosyal Güvenlik Ahlakı”. Kamu-İş, Sayı: 13(3).
• European Union (2011), Handbook on European Social Security Law, EuropeAid/126747/D/SV/TR
• Giray, Filiz (2017), “Sosyal Güvenlik Katkı Paylarının İşsizlik Üzerindeki Etkisi”, Sayıştay Dergisi, Sayı 104.
• Güler, Yusuf (2015). “Vergi Aflarının Bütçe ve Genel Ekonomi Üzerine Etkileri”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2/1.
• Güzel, Ali, Okur, Ali Rıza, Caniklioğlu, Nurşen (2018), Sosyal Güvenlik Hukuku, Beta Yayınevi, İstanbul.
• Hazine ve Maliye Bakanlığı (2019), Sosyal Güvenlik Kurumları Bütçe İstatistikleri, https://muhasebat.hmb.gov.tr/sosyal-guvenlik-kurumlari-butce- istatistikleri (Erişim Tarihi: 01.11.2019)
• Işıklı, Emel İştar, Evlice, Ertuğrul (2019), “Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Aktif/ Pasif Sigortalı Dengesinin İncelenmesi”, Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı: 25.
• Kolçak, Menşure, Arpa, Taha (2015), “Türkiye ve OECD Ülkelerinde Sosyal Güvenlik Harcamaları”, EconWorld2015@Torino 18-20 August, 2015; IRES, Torino, Italy
• Korkusuz, Refik ve Uğur, Suat (2013), Sosyal Güvenlik Hukukuna Giriş, Ekin Basım Yayın, Bursa.
• Nadaroğlu, Halil (2000), Kamu Maliyesi Teorisi, Beta Yayınevi, İstanbul.
• OECD (2017), https://data.oecd.org/tax/social-security-contributions.htm (Erişim Tarihi 29.10.2019)
• OECD (2018), Revenue Statistics 2018 Tax revenue trends in the OECD, OECD
• Saraçoğlu, Fatih (2003), Vergi Afları, Vergiye Uyum ve Türkiye Uygulamaları, Gazi Üniversitesi İİBF.
• Sayıştay Başkanlığı (2016), Sosyal Güvenlik Kurumu 2015 Yılı Sayıştay Düzenlilik Denetim Raporu.
• Sayıştay Başkanlığı (2017), Sosyal Güvenlik Kurumu 2016 Yılı Sayıştay Düzenlilik Denetim Raporu.
• Sayıştay Başkanlığı (2018), Sosyal Güvenlik Kurumu 2017 Yılı Sayıştay Düzenlilik Denetim Raporu.
• Sayıştay Başkanlığı (2019), Sosyal Güvenlik Kurumu 2018 Yılı Sayıştay Düzenlilik Denetim Raporu.
• SGK (2019), Sosyal Güvenlik Kurumu, Aylık İstatistik Bültenleri, http://www. sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/kurumsal/istatistik/aylik_istatistik_bilgileri (Erişim Tarihi: 30.10.2019)
• Sosyal Güvenlik Kurumu (2019), Avrupa Birliği’nde Sosyal Güvenlik, Yayın No:172, Ankara
• Sosyal Güvenlik Kurumu (2018), Sosyal Güvenlik Kurumu 2017 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara
• Şahin, Işıl Fulya, Yereli, A. Burçin (2018), “Mükelleflerin Vergiye Direnme Yöntemleri ve Türkiye’de Günah Vergilerindeki Artışların Değerlendirilmesi”, Sosyoekonomi, 26 (35).
• TÜİK (2019), İşgücü İstatistikleri, Temmuz 2019, http://www.tuik.gov.tr/ HbGetirHTML.do?id=30687 (Erişim Tarihi: 30.10.2019)
• Türk Dil Kurumu (2019), “Türk Dil Kurumu Sözlükleri”, https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 22.10.2019).
• Yenihan, Bora (2017), “Bir Sosyal Politika Aracı Olarak Sosyal Güvenlik: Dünya’da ve Türkiye’de Gelişimi Üzerine Bir İnceleme”, Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 30.