A RESEARCH ON STRENGTHENING THE CAPACITY OF DEVELOPMENT AGENCIES TO ATTRACT INTERNATIONAL FUNDS AND INVESTMENTS TO TURKEY

Yıl 2020, Sayı: 119, 41 - 68, 21.01.2021

İdris Koloğlu

Öz

Development agencies are public institutions that entered Turkey’s agenda during the European Union (EU) negotiation process. In this process, as a result of the transition from the central development approach to the regional development approach, 26 development agencies were established on a regional basis between 2006 and 2009. Agencies, which have been operating for more than ten years, carry out their activities largely using public resources. However, one of the reasons for the establishment of development agencies is the idea of mediating the distribution of EU funds among the regions. This study aims to examine the effectiveness of development agencies at attracting EU funds and other international funds and investments to Turkey, and to develop concrete solutions to the problems in practice. In the study, qualitative research method was used as the basic research method; and literature research, legislation review, report and document analysis and interview technique were used as data collection techniques. The study results indicated that the financial resources of development agencies in Turkey were insufficient vis-à-vis the mission undertaken by the agencies and that the share of international funds within the agencies' revenues were below the expected level. Development agencies were able to use 2.80% of EU funds allocated to Turkey in the 2007-2020 period and had a share varying between 7.69% and 0.72% in foreign direct investments entering the country in the 2014-2019 period. In addition, in the light of the findings, some suggestions have been made for improving the development agencies and ensuring that they can take a more active role in regional development.

Anahtar Kelimeler

Regional Development, Development Agencies, International Fund, International Investment, Intermediate Body.

KALKINMA AJANSLARININ ULUSLARARASI FON VE YATIRIMLARI TÜRKİYE’YE ÇEKME KAPASİTESİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Öz

            Kalkınma ajansları Türkiye’nin gündemine Avrupa Birliği (AB) müzakere sürecinde giren kamu kurumlarıdır. Bu süreçte, merkezi kalkınma yaklaşımından, bölgesel kalkınma yaklaşımına geçişin bir sonucu olarak 2006 ile 2009 yılları arasında bölge esasına dayalı yirmi altı adet kalkınma ajansı kurularak faaliyete geçmiştir. On yılı aşkın bir süredir faaliyet göstermekte olan ajanslar, faaliyetlerini büyük ölçüde kamu kaynaklarını kullanarak yürütmektedir. Ancak kalkınma ajanslarının kuruluş gerekçelerinden biri de AB fonlarının bölgelerde dağıtımına aracılık etme düşüncesidir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de kalkınma ajanslarının AB fonları ve diğer uluslararası fon ve yatırımları çekmede ne derece etkin olabildiklerini araştırmak ve uygulamadaki sorunlara yönelik somut çözüm önerileri geliştirmektir. Çalışmada temel araştırma yöntemi olarak nitel araştırma yöntemi, veri toplama teknikleri olarak da literatür araştırması, mevzuat incelemesi, rapor ve doküman analizi ile mülakat tekniği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, Türkiye’de kalkınma ajanslarının mali kaynaklarının ajanslara yüklenen misyona göre yetersiz olduğu ve ajansların gelirleri içinde uluslararası fonların payının beklenen düzeyin altında olduğu görülmüştür. Kalkınma ajansları 2007 - 2020 döneminde Türkiye’ye tahsis edilen AB fonlarının %2,80’ini kullanabilmiş olup, 2014 - 2019 döneminde ise ülkeye giriş yapan doğrudan yabancı yatırımlarda %7,69 ile %0,72 arasında değişen oranlarda pay sahibi olmuştur. Ayrıca elde edilen bulgular ışığında, kalkınma ajanslarının geliştirilmesi ve bölgesel kalkınmada daha etkin rol üstlenebilmelerini sağlama amacına yönelik bazı öneriler geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bölgesel Kalkınma, Kalkınma Ajansları, Uluslararası Fon, Uluslararası Yatırım, Aracı Kurum

Kaynakça

• AB Bakanlığı (2016), Avrupa Birliği’ne Katılım İçin Ulusal Eylem Planı, http://www.ab.gov.tr/files/5%20Ekim/ulusal_eylem_plani__yeni.pdf (Erişim tarihi: 15.10.2020).
• Avrupa Komisyonu (2020a), Romanya Kuzey Doğu Bölgesi Kalkınma Ajansı, https:// ec.europa.eu/growth/tools-databases/regional-innovation-monitor/organisation/ north-east-regional-development-agency-romania (Erişim tarihi: 14.10.2020).
• Avrupa Komisyonu (2020b), 2019 Türkiye Raporu, Dışişleri Bakanlığı AB Dairesi Başkanlığı, https://www.ab.gov.tr/siteimages/birimler/kpb/2019_trkiye_raporu-_tr.pdf (Erişim tarihi: 18.10.2020). Avrupa Komisyonu (2020c), European Neighbourhood Policy And Enlargement Negotiations, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/news_corner/news/questionsand-answers-eu-budget-external-action-next-multiannual-financial_en (Erişim tarihi: 20.10.2020).
• Avrupa Komisyonu (2020c), European Neighbourhood Policy And Enlargement Negotiations, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/news_corner/news/questionsand-answers-eu-budget-external-action-next-multiannual-financial_en (Erişim tarihi: 20.10.2020).
• Berber, M., Çelepçi, E. (2005), “Türk Bölgesel Kalkınma Politikalarında Yeni Arayışlar: Kalkınma Ajansları ve Türkiye’de Uygulanabilirliği”, www.metinberber.com/kullanici_dosyalari/ file/12.doc (Erişim tarihi: 01.10.2020).
• Can, E. (2011), Bölgesel Kalkınmada Kalkınma Ajanslarının Rolü İzmir Kalkınma Ajansı Örneği, 1. Baskı, İzmir: Altın Nokta.
• Cumhurbaşkanlığı DDK (2014), Türkiye’nin Kalkınma Ajansları Uygulamasının Değerlendirilmesi, Araştırma ve İnceleme Raporu, Sayı 3.
• Çamur, K., Gümüş, Ö. (2005), “İstatistiki Bölge Birimleri (NUTS)”, Bölge Kalkınma Ajansları Nedir, Ne Değildir?, Derleyen: Menaf Turan, Ankara: Paragraf Yayınevi-YAYED.
• Dedeoğlu, E., Sertesen, S. (2011), Yeni Nesil Bölgesel Planlama Deneyimi Üzerine Bir Yönetişim Çerçevesi Önerisi, Ankara: TEPAV.
• Dışişleri Bakanlığı AB Başkanlığı (2020a), Fasıl 22- Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların Koordinasyonu, https://www.ab.gov.tr/fasil-22-bolgesel-politika-ve-yapisalaraclarin-koordinasyonu_87.html (Erişim tarihi: 18.10.2020).
• Dışişleri Bakanlığı AB Başkanlığı (2019), IPA I ve IPA II Dönemi Programlama, https://www.ab.gov.tr/45627.html (Erişim tarihi: 14.10.2020).
• Dışişleri Bakanlığı AB Başkanlığı (2020b), TR-AB Mali İşbirliği, https://www.ab.gov.tr/5.html (Erişim tarihi: 08.08.2020).
• EURADA (1999), “Creation, Development and Management of RDAs, Does it have to be so difficult?”, http://www.eurada.org/files/RDA/Creation%20development%20 and%20management%20of%20RDApdf (Erişim tarihi 17.08.2020).
• Greg, C., Huxley, J., Mountford, D. (2010), Organising Local Economic Development: The Role of Development Agencies and Companies, Paris: OECD.
• Hazine ve Maliye Bakanlığı Ulusal Yetkilendirme Görevlisi Ofisi (2020), https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2020/09/Mali-Bilgiler-31.05.2020.pdf (Erişim tarihi: 02.10.2020).
• İçişleri Bakanlığı (2015), IPA II Dönemi (2014-2020) Dönemi AB-Türkiye Mali İşbirliği Çalışmaları Programlama Süreci, http://slideplayer.biz.tr/slide/2931703/# (Erişim tarihi: 10.10.2020).
• Kalkınma Bakanlığı (2015), Kalkınma Ajansları 2014 Genel Faaliyet Raporu.
• Kalkınma Bakanlığı (2016), Kalkınma Ajansları 2015 Genel Faaliyet Raporu.
• Kalkınma Bakanlığı (2017), Kalkınma Ajansları 2016 Genel Faaliyet Raporu.
• Kalkınma Bakanlığı (2018a), Avrupa Birliği’nde Kalkınma Ajansları, Yayın No: 2989.
• Kalkınma Bakanlığı (2018b), Kalkınma Ajansları 2017 Genel Faaliyet Raporu.
• Karakaya, M. (2019), “Türkiye’de Kalkınma Ajanslarının On Yılı”, İdarenin Sesi Dergisi, Sayı:194, 28-37.
• Koçberber, S. (2006), “Kalkınma Ajansları ve Sayıştay Denetimi”, Sayıştay Dergisi, Sayı 61.s. 37-55.
• Koloğlu, İ. (2019), Kalkınma Ajanslarında İç Denetim, 1. Baskı, Ankara: Astana Yayınları.
• Mountford, D. (2009), “Organising for Local Development: The Role of Local Development Agencies, Summary Report”. Paris: OECD, 2, http://docplayer.net/12300270-Organising-for-local-development-the-role-of-local-development-agencies.html (Erişim tarihi: 27.08.2020).
• OKA (2020), Projelerimiz, Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, https://www.oka.org.tr/projelerimiz/proje-9 (Erişim tarihi: 27.10.2020).
• Özcan, M. (1999), “2021-2027 Bütçe Döneminde AB’nin Bölgesel Politikası”, İKV Değerlendirme Notu, İktisadi Kalkınma Vakfı, https://www.ikv.org.tr/images/files/ ikv_degerlendirme_notu_Merve_Ozcan_B%C3%B6lgesel_Politika.pdf (Erişim tarihi:18.10.2020).
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2019), Kalkınma Ajansları 2018 Genel Faaliyet Raporu.
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2020), Kalkınma Ajansları 2019 Genel Faaliyet Raporu.
• Sayıştay Başkanlığı (2019), 2018 Yılı Kalkınma Ajansları Genel Denetim Raporu.
• Tennessee Valley Outhority (2020), Our History, https://www.tva.com/About-TVA/OurHistory (Erişim tarihi: 20.09.2020).
• TEPAV (2007), Çek Cumhuriyeti’nde Bölgesel Kalkınma, Türkiye Ekonomi Politikaları Vakfı,Yönetişim Etütleri, https://www.tepav.org.tr/upload/files/1271250638r 4812.Cek_Cumhuriyetinde_Bolgesel_Kalkinma.pdf (Erişim tarihi: 21.10.2020).
• Ticaret Bakanlığı (2020), Yurtdışında Yerleşik Gerçek ve Tüzel Kişilerin Türkiye’deki Yatırımları, Uluslararası Doğrudan Yatırım İstatistikleri https://www.ticaret.gov.tr/hizmetticareti/yurtdisi-yatirimlar/uluslararasi-yatirim-istatistikleri/yurtdisinda-yerlesikgercek-ve-tuzel-kisilerin-turkiyedeki-yatirimlari (Erişim tarihi: 13.10.2020).
• Tillväxtverket Ajansı (2020), AB Programı, https://tillvaxtverket.se/eu-program.html (Erişim tarihi: 14.10.2020).
• World Bank (2009), “The Role of Local Economic Development Agencies (LEDA), http://info.worldbank.org/etools/docs/library/166856/UCMP/UCMP/7_leda.html adresinden(Erişim tarihi: 15.08.2020)