Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarının Gerçekleştirilmesinde Yapay Zeka Uygulamalarının Rolü

Yıl 2023, Sayı: 128, 73 - 99, 13.06.2023

Çiğdem Tuğaç

https://doi.org/10.52836/sayistay.1245051

Cited By: 4

Öz

Günümüzde yaygın bir biçimde kullanılan yapay zekâ uygulamaları, dünya gündemindeki acil sorunlara çözümler geliştirilmesini desteklemektedir. Bu kapsamda en önemli kullanım alanlarından biri Birleşmiş Milletler 2030 Gündemi ve Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarının (SKA’ların) gerçekleştirilmesidir. Yapay zekâ sistemlerinin, Birleşmiş Milletler’in 2030 yılına dek ekonomik, çevresel ve sosyal sürdürülebilirliği sağlamaya en kapsamlı eylem çağrısı olan SKA’lar için önemli fırsatlar ve olumlu katkılar sunmasının yanı sıra, çeşitli sınırlılıkları ve olumsuz sonuçları da söz konusudur.
Dolayısıyla yapay zekânın, SKA’ların gerçekleştirilmesinde etkili sonuçlar üretmesi ve sürdürülebilir yapay zekâ sistemlerinin geliştirilebilmesi büyük önem taşımaktadır. Yapay zekâ uygulamalarının SKA’ların gerçekleştirilmesindeki rolünün değerlendirilmesini amaçlayan bu çalışmada, yapay zekânın olumlu katkılarının yanında, beraberinde getirdiği riskler de ele alınmış; özellikle etik sorunların önemle değerlendirilmesi ve bu kapsamda beşerî, idari ve hukuki kapasitenin geliştirilmesi gereği vurgulanmış; yapay zekanın bu olumsuzlukları ortadan kaldıracak şekilde geliştirilmesi ve sunduğu çözümlerin, SKA’ların hedefleriyle de uyumlu olarak dengeli, sürdürülebilir ve herkesin erişimini mümkün kılacak şekilde hayata geçirilmesinin önemi tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yapay zeka, sürdürülebilir kalkınma, sürdürülebilir yapay zeka, birleşmiş milletler, sürdürülebilir kalkınma amaçları

The Role of Artificial Intelligence Applications in the Realization of the United Nations Sustainable Development Goals

Öz

Artificial intelligence applications, which are widely used today, support the development of solutions to urgent problems on the global agenda. In this context, one of the most important areas of use is the realization of the United Nations 2030 Agenda and Sustainable Development Goals (SDGs). In addition to providing significant opportunities and positive contributions to the SDGs, the United Nations’ most comprehensive call to action to ensure economic, environmental, and social sustainability by 2030, artificial intelligence systems also have various limitations and
negative consequences. Therefore, it is very important to evaluate the relationships between these concepts to achieve effective results in the use of artificial intelligence within the scope of the SDGs and to develop sustainable artificial intelligence systems. This study aimed to evaluate the role of artificial intelligence applications in the realization of the SDGs and discussed the risks brought by artificial intelligence in addition to its positive contributions. It emphasized that ethical problems should be especially evaluated and that it is necessary to develop human, administrative, and legal capacity in this context. It discussed the importance of developing artificial intelligence to eliminate these negativities and implementing the solutions it offers in
a way that is balanced, sustainable, and accessible to everyone, in line with the goals of the SDGs.

Anahtar Kelimeler

Artificial intelligence, sustainable development, sustainable artificial intelligence, United Nations Sustainable Development Goals

Kaynakça

• Ackermann, A. (2022). Are Decision-Making Algorithms Always Right, Fair and Reliable or Not? https://www.liberties.eu/en/stories/decision-making-algorithm/44109, Erişim: 02.01.2023.
• AI4Good (2023). AI + Sustainable Development Goals. https://ai4good.org/ai-for-sdgs/, Erişim: 02.01.2023.
• AI4SDGs (2023). Projects Under Specific SDGs Topics. https://ai-for-sdgs.academy/ topics#16%20Peace,%20Justice%20and%20Strong%20Institutions, Erişim: 02.01.2023.
• Astobiza, A. M., Toboso, M., Aparicio, M. ve López, D. (2021). AI Ethics for Sustainable Development Goals. IEEE Technology and Society Magazine, 40(2), 66-71.
• Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi (2023). Yapay Zekâ. https://cbddo.gov.tr/sss/yapay-zeka/#:~:text=Bu%20sebeple%2C%20yapay%20zek%C3%A2%3B%20 sesli,%C3%B6zel%20stratejik%20%C3%A7al%C4%B1%C5%9Fmalarda%20 da%20kullan%C4%B1lmaktad%C4%B1r, Erişim: 14.01.2023.
• Dastin, J. (2018). Amazon Scraps Secret AI Recruiting Tool That Showed Bias Against Women. https://www.reuters.com/article/us-amazon-com-jobs-automationinsight-idUSKCN1MK08G, Erişim: 04.11.2022.
• Diamandis, P. H. (2018). Abundance and Unemployment: Our Future. https://www. britannica.com/topic/Abundance-and-Unemployment-Our-Future-2119191, Erişim: 03.11.2022.
• Dzambaska, D. (2022). Innovative Companies That Are Helping Save Our Terrestrial Ecosystems. https://www.valuer.ai/blog/identifying-new-business-models-andtechnologies-within-sdg-15, Erişim: 14.11.2022.
• EC (2020). White Paper on Artificial Intelligence: A European approach to excellence and trust. COM(2020) 65 Final. Brussels: EC.
• EC (2022). The Green Data Centre That Became a Sustainability Champion. https://joint-research-centre.ec.europa.eu/jrc-news/green-data-centre-becamesustainability-champion-video-interview-2022-07-14_en, Erişim: 12.12.2022.
• Ever, D. ve Demircioğlu, E. N. (2022). Yapay Zekâ Teknolojilerinin Kalite Maliyetleri Üzerine Etkisi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31(1), 59-72.
• Goralski, M. ve Tan, T. K. (2020). Artificial Intelligence and Sustainable Development. The International Journal of Management Education, 18(1), 1-9.
• Hao, K. (2019). Training A Single AI Model Can Emit As Much Carbon As Five Cars in Their Lifetimes. https://www.technologyreview.com/2019/06/06/239031/traininga-single-ai-model-can-emit-as-much-carbon-as-five-cars-in-their-lifetimes/, Erişim: 09.10.2022.
• Hodson, J. ve Spezzatti, A. (2021). Hidden in Plain Sight: Building a Global Sustainable Development Data Catalogue. https://ai4good.org/wp-content/uploads/2021/04/Hidden-in-Plain-Sight-SDG-Data-Catalogue-Paper.pdf, Erişim: 14.12.2022.
• Holzinger, A., Weippl, E., Tjoa, A. M. ve Kieseberg, P. (2021). Digital Transformation for Sustainable Development Goals (SDGs) - A Security, Safety and Privacy Perspective on AI. Machine Learning and Knowledge Extraction. Lecture Notes in Computer Science. Holzinger, A., Kieseberg, P., Tjoa, A.M., Weippl, E. (Ed.). Cham: Springer.
• IDMC (2022). Displacement Data. https://www.internal-displacement.org/, Erişim: 23.12.2022.
• IPCC (2022). Climate Change 2022: Impacts, Adaptation, and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. O. Pörtner, D.C. Roberts, M. Tignor, E.S. Poloczanska, K. Mintenbeck, A. Alegría, M. Craig, S. Langsdorf, S. Löschke, V. Möller, A. Okem, B. Rama (Ed.). Cambridge, New York: Cambridge University Press.
• Köse, H. Ö. ve Polat, N. (2021). Dijital Dönüşüm ve Denetimin Geleceğine Etkisi. Sayıştay Dergisi, 32(123), 9-41.
• Kuglitsch, M. M., Pelivan, I., Ceola, S., Menon, M. ve Xoplaki, E. (2022). Facilitating Adoption of AI in Natural Disaster Management Through Collaboration. Nature Communications, 13(1579).
• Miteva, S. (2022). How Can AI Help in Achieving the Sustainable Development Goals? https://www.valuer.ai/blog/how-can-ai-help-in-achieving-the-sustainable-developmentgoals, Erişim: 23.12.2022.
• ODYA (2021). Endüstri 4.0. https://www.odya.com.tr/tr/cozumlerimiz/endustri-4-0-cozumlerimiz/endustri-4-0-nedir/, Erişim: 14.10.2022.
• Oxford University (2023). Oxford Initiative on AI×SDGs. https://www.sbs.ox.ac.uk/research/centres-and-initiatives/oxford-initiative-aisdgs, Erişim: 03.02.2023.
• Palomares, I., Martínez-Cámara, E., Montes, R., Garcia-Moral, P., Chiachio, M., Chiachio, J… Herrera, F. (2021). A Panoramic View and Swot Analysis of Artificial Intelligence for Achieving The Sustainable Development Goals by 2030: Progress and prospects. Applied Intelligence, 51, 6497–6527.
• Porciello, J., Ivanina, M., Islam, M., Einarson, S. ve Hirsh, H. (2020). Accelerating Evidence-Informed Decision-Making For The Sustainable Development Goals Using Machine Learning. Nature Machine Intelligence, 2, 559–565.
• Sætra, H. S. (2021). AI in Context and the Sustainable Development Goals: Factoring in the Unsustainability of the Sociotechnical System. Sustainability, 13(4), 1738.
• Safeer, S., Pandey, R. P., Rehman, B., Safdar, T., Ahmad, I., Hasan, S. W.ve Ullah, A. (2022). A Review of Artificial Intelligence in Water Purification and Wastewater Treatment: Recent Advancements. Journal of Water Process Engineering, 49, 102974.
• Sarıcıoğlu, P., İlerisoy, Z. Y. ve Soyluk, A. (2021). Mimarlık ve Endüstri 4.0 Eşleşmesi. Yapı, 464, 12-17.
• Sayıştay Başkanlığı (2020). Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarının Gerçekleştirilmesine Yönelik Hazırlık Süreçlerinin Değerlendirilmesi Sayıştay Raporu. https://sayistay.gov.tr/reports/download/nqZoxKY5Pa-surdurulebilir-kalkinma-amaclariningerceklestirilmesine-yonelik-hazirlik-surecl, Erişim:13.03.2023.
• Stahl, B. C., Schröder, D. ve Rodrigues, R. (2022). AI for Good and the SDGs. Ethic of Artificial Intelligence. SpringerBriefs in Research and Innovation Governance. Cham: Springer.
• Sünbül, Y. (2020). INTOSAI Geliştirme Girişimi Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri Denetim Modeli (ISAM). Sayıştay Dergisi, 31(116), 143-146.
• Tehrani, K. (2022). 5 Ways AI Can Improve Environmental Sustainability. AI Time Journal. https://www.aitimejournal.com/how-ai-can-improve-environmental-sustainability, Erişim: 21.11.2022.
• Tomašev, N., Cornebise, J., Hutter, F., Mohamed, S., Picciariello, A., Connelly, B., Belgrave, D. C. M., … ve Clopath, C. (2020). AI for Social Good: Unlocking The Opportunity For Positive Impact. Nature Communications, 11, 2468.
• TÜİK (2023). Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları. TÜİK. https://sdg.tuik.gov.tr/, Erişim: 25.01.2023.
• Umbrello, S., Capasso, M., Balistreri, M., Pirni, A. ve Merenda, F. (2021). Value Sensitive Design to Achieve the UN SDGs with AI: A Case of Elderly Care Robots. Minds and Machines, 31, 395-419.
• UN (2022a). The Sustainable Development Goals Report 2022. New York, NY: UN.
• UN (2022b). Rescuing Global Goals, World’s ‘Highest Common Priority’ – UN Chief. https:// news.un.org/en/story/2022/05/1118482, Erişim: 14.12.2022.
• UNDP (2023). Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları. https://www.kureselamaclar.org/, Erişim: 02.01.2023.
• UNESCO (2023). World Inequality Database on Education. https://www.educationinequalities. org/, Erişim: 10.01.2023.
• UNIDO (2023). Competitive Industrial Performance Index (CIP). https://stat.unido.org/cip/, Erişim: 11.01.2022.
• UNSDG (2023). Universal Values Principle Two: Leave No One Behind. UNSDG. https:// unsdg.un.org/2030-agenda/universal-values/leave-no-one-behind, Erişim: 14.01.2023.
• UNSTATS (2023). SDG Global Database Gives You Access to Data on More Than 210 SDG Indicators For Countries Across The Globe By Indicator, Country, Region or Time Period. https://Unstats.Un.Org/Sdgs/Dataportal, Erişim: 24.01.2023.
• WCED (1987). Our Common Future Report. UN. https://sustainabledevelopment.un.org/ content/documents/5987our-common-future.pdf, Erişim: 14.12.2022.
• WEF (2023a). The Global Risks Report 2023. Geneva: WEF.
• WEF (2023b). FireAId: AI to Predict and Fight Wildfires. https://www.weforum.org/projects/fireaid-ai-to-predict-and-fight-wildfires, Erişim: 13.03.2023.
• World Bank (2022). Poverty and Equity Database. World Bank. https://datacatalog. worldbank.org/search/dataset/0038020, Erişim: 14.12.2022.
• Van Wynsberghe, A. (2021). Sustainable AI: AI for sustainability and the sustainability of AI. AI and Ethics, 1, 213–218.
• Veral, E. S. (2022). Planned Obsolescence: A Hidden Threat to Environmental Security and the Recent EU Policies. Sayıştay Dergisi, 33(127), 637-664.
• Vinuesa, R., Azizpour, H., Leite, I., Balaam, M., Dignum, V., Domisch, S., Felländer, A., Langhans, S. D., Tegmark, M. ve Nerini, F. F. (2020). The Role of Artificial Intelligence in Achieving The Sustainable Development Goals. Nature Communications, 11(233).
• Yeh, S., Wu, A., Yu, H., Wu, H. C., Kuo, Y. ve Chen, P. (2021). Public Perception of Artificial Intelligence and Its Connections to the Sustainable Development Goals. Sustainability, 13(16), 9165.
• Yıldız, A. (2018). Endüstri 4.0 ve Akıllı Fabrikalar. Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 22 (2), 546-556.