HİLE VE USULSÜZLÜKLERİN İHBAR (WHISTLEBLOWING) EDİLMESİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2024, Sayı: 133, 241 - 266, 23.08.2024

Özge Özkan , Arif Gümüş

https://doi.org/10.52836/sayistay.1473310

Öz

Çalışanların ihbar niyetlerini ve bu niyetlerin arkasındaki etmenleri anlamak, işyerlerinde etik kültürü güçlendirmek ve usulsüzlüklerin önlenmesi açısından önemlidir. İhbar niyetlerini etkileyen faktörlerin derinlemesine incelenmesi, daha etkili ve güçlü bir denetim sistemi kurulmasına olanak tanıyacaktır. Bu bağlamda Malatya Turgut Özal Üniversitesi ve İnönü Üniversitesi’nde muhasebe dersi alan ön lisans öğrencilerine yönelik düzenlenen anket aracılığı ile öğrencilerin hile ve usulsüzlükleri ihbar niyetleri üzerindeki ihbar sonuçları, sosyal anlaşma, yakınlık ve misilleme korkusunun etkileri belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma sonucunda sosyal anlaşma ve yakınlığın ihbar niyeti üzerinde pozitif bir etkisi olduğu tespit edilmiştir. Bu durum toplumsal normların ve kişinin karar verici ile
olan ilişkisinin ihbar niyetini şekillendirebileceğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

muhasebe, hile ve usulsüzlük, ihbar niyeti

Kaynakça

• ACFE (2002). Report to The Nation on Occupational Fraud and Abuse. Association of Certified Fraud Examiners. https://www.acfe.com/-/media/files/acfe/pdfs/2002rttn.pdf, Erişim Tarihi: 09.04.2024.
• ACFE (2022). Occupational Fraud 2022: A Report to the nations. https://legacy.acfe.com/report-to-the-nations/2022/
• Akyüz, H. E. (2018). Yapı geçerliliği için doğrulayıcı faktör analizi: Uygulamalı bir çalışma. Bitlis Eren Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 7(2), 186-198.
• Alfani, U. N., Dewi, F. G. ve Sarumpaet, S. (2020). Factors Affecting Whistleblowing Intention: Case Study on the Implementation of Village Funds. Asian Journal of Economics, Business and Accounting, 15(4), 18-29.
• Apadore, K., Chin, C. Y., Qi, M. D. C., Yan, T. M., Yu-Sinn, W. G. ve Min, W. T. (2018). Factors affecting whistleblowing intention: an empirical study. South East Asia Journal of Contemporary Business, Economics and Law, 15(5), 104-114.
• Aytaç, M. ve Öngen, B. (2012). Doğrulayıcı faktör analizi ile yeni çevresel paradigma ölçeğinin yapı geçerliliğinin incelenmesi. İstatistikçiler Dergisi: İstatistik ve Aktüerya, 5(1), 14-22.
• Baird, J. E., Zelin, R. C. ve Olson, K. C. (2016). Occupational fraud: A comparison of perceptions of law enforcement majors, accounting majors, and other business majors. Journal of Forensic & Investigative Accounting, 8(2), 275-287.
• Bernawati, Y. ve Saputra, R. S. (2020). The effect of individual factors, subjective norms, and self-efficacy on the intention of whistleblowing. Public Management and Accounting Review, 1(1), 20-31.
• Brown, A. J. (2008). Whistleblowing in the Australian public sector: Enhancing the theory and practice of internal witness management in public sector organisations (p. 333). ANU press.
• Browne, M.W. ve Cudeck, R. (1993). Alternative ways of assessing model fit. In: Bollen, K.A.and Long, J. S. (Eds.) Testing structural equation models, Beverly Hills, CA: Sage.
• Carlson, D. S., Kacmar, K. M. ve Wadsworth, L. L. (2002). The impact of moral intensity dimensions on ethical decision making: Assessing the relevance of orientation. Journal of Managerial Issues, 15-30.
• Chen, C. P. ve Lai, C. T. (2014). To blow or not to blow the whistle: The effects of potential harm, social pressure and organisational commitment on whistleblowing intention and behaviour. Business Ethics: A European Review, 23(3), 327-342.
• Chinda, T., Techapreechawong, S. ve Teeraprasert, S. (2012). An investigation of relationships between employees’ safety and productivity. http://www.ppml.url.tw/EPPM/conferences/2012/download/SESSON4_A/10%20E145.pdf, Erişim: 02.04.2024.
• Çolak, H. E. E. ve Genç, E. (2018). Öncülleri ve Sonuçları Bağlamında “Whistleblowing: Sorun Bildirme”. Muhasebe ve Denetime Bakış, 18(55), 41-58.
• Demirbaş, M. (2005). İç kontrol ve iç denetim faaliyetlerinin kapsamında meydana gelen değişimler. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(7), 167-188
• Dilaveroğlu, A. (2020). Yönetişim İlkeleri ve Yerel Yönetimler Mevzuatına Yansımalar. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(37), 45-63.
• Erdoğan, M. ve Erdoğan, E. O. (2021). Bilgi İfşası (Whistleblowing) Farkındalığı: Geleceğin Meslek Mensupları Üzerine Bir Araştırma. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 11(1), 163-181.
• Fatoki, O. (2013). Internal whistleblowing intentions of accounting students in South Africa: The impact of fear of retaliation, materiality and gender. Journal of Social Sciences, 37(1), 31-44.
• George, D. ve Mallery, P. (2010). SPSS for Windows step by step: A simple guide and reference, 17.0 update (10a ed.). Boston: Pearson.
• Hacıhasanoğlu, T. ve Karaca, N. (2015). Potansiyel Muhasebe Meslek Mensuplarının Hile Algısı Üzerine Bozok Üniversitesi’nde Yapılan Bir Araştırma. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(1), 117-130.
• Hersh, M.A. (2002). Whistleblowers-heroes or traitors?: Individual and collective responsibility for ethical behaviour. Annual Reviews in Control, 26, 243-262.
• Hopkins, K. D. ve Weeks, D. L. (1990). Tests for normality and measures of skewness and kurtosis: Their place in research reporting. Educational and Psychological Measurement, 50(4), 717–729.
• Kalaycı, Ş. (2010). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Karaca, H. ve Tetik, N. (2023). İç Denetimin Hileli Finansal Raporlama Üzerine Etkisi: Bağımsız Denetçiler Üzerine Bir Uygulama, Özgür Yayınları.
• Kennett, D., Downs, A. ve Durler, M. G. (2011). Accounting students’ intent to blow the whistle on corporate fraudulent financial reporting: An experiment. International Journal of Business and Social Science, 2(14).
• Kılıç, İ., Kuzkaya, E. ve Gürel, E. (2022). Kişilik ve Whistleblowing İlişkisi: A ve B Kişilik Tiplerine Göre İhbarcılık Niyet ve Nedenleri. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 14(27), 423-434.
• Kline, R.B. (2011). Principles and Practice of Structural Equation Modeling (Third edition). New York: Guilford Press. Kusumaningsih, A. (2021). Factors Affecting Whistleblowing Intention: A Study of Accounting Undergraduate Students. AKRUAL: Jurnal Akuntansi, 13(1).
• Kusumayanti, N. W. T., Wirama, D. G., Putri, I. A. D. ve Krisnadewi, K. A. (2022). Factors Affecting Whistleblowing Intention (Studies at Universities in Bali). Budapest International Research and Critics Institute-Journal (BIRCI-Journal), 5(2), 11955-11966.
• Musbah, A., Cowton, C. J. ve Tyfa, D. (2016). The role of individual variables, organizational variables and moral intensity dimensions in Libyan management accountants’ ethical decision making. Journal of Business Ethics, 134(3), 335-358.
• Nuswantara, D. A. (2023). Reframing whistleblowing intention: an analysis of individual and situational factors. Journal of Financial Crime, 30(1), 1-19.
• Owusu, G. M. Y., Bekoe, R. A., Anokye, F. K. ve Okoe, F. O. (2020). Whistleblowing intentions of accounting students: An application of the theory of planned behaviour. Journal of Financial Crime, 27(2), 477-492.
• Özçelik, M. (2022). Muhasebe ve Denetim Alanında Bilgi Uçurma (Whistleblowing) Niyetini Etkileyen Faktörler: Bibliyometrik ve Sistematik Bir Analiz. Sayıştay Dergisi, 33(125), 257-289.
• Özdamar, K. (2002). Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi–1, SPSS-MINITAB, Kaan Kitabevi, Eskişehir.
• Pebriyani, D. ve Septiari, D. (2022). Factors Affecting Whistleblowing Intentions of Accounting Students. Eighth Padang International Conference On Economics Education, Economics, Business and Management, Accounting and Entrepreneurship (PICEEBA-8 2021, pp. 77-80). Atlantis Press.
• Rehg, M. T., Miceli, M. P., Near, J. P. ve Van Scotter, J. R. (2008). Antecedents and outcomes of retaliation against whistleblowers: Gender differences and power relationships. Organization Science, 19(2), 221-240.
• Schumacher, R.E. ve Lomax, R. G. (2004). A beginner’s guide to structual equation modeling. New York: Routledge.
• Shawver, T. J. ve Clements, L. H. (2015). Are there gender differences when professional accountants evaluate moral intensity for earnings management? Journal of Business Ethics, 131(3), 557-566.
• Somers, M. ve Casal, J. C. (2011). Type of wrongdoing and whistle-blowing: Further evidence that type of wrongdoing affects the whistle-blowing process. Public Personnel Management, 40(2), 151-163.
• Sweeney, B. ve Costello, F. (2009). Moral intensity and ethical decision-making: An empirical examination of undergraduate accounting and business students. Accounting Education: An International Journal, 18(1), 75-97.
• TDK (2024). Türk Dil Kurumu Sözlüğü. https://sozluk.gov.tr/, Erişim Tarihi: 09.04.2024.
• Uyar, S. ve Yelgen, E. (2015). Bilgi ifşası (whistleblowing) ve denetim. Journal of Management and Economics Research, 13(1), 85-106.
• Valentine, S. ve Hollingworth, D. (2012). Moral intensity, issue importance, and ethical reasoning in operations situations. Journal of Business Ethics, 108(4), 509-523.
• Wahyuni, L., Chariri, A. ve Yuyetta, E. A. (2021). Whistleblowing intention: Theory of planned behavior perspectives. The Journal of Asian Finance, Economics and Business, 8(1), 335-341.
• Wiguna, M. ve Mela, N. F. (2020). The factors affecting intention to internal whistleblowing: an idea of free cheating environment. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. IOP Publishing.
• Yükçü, S., Sarıbay, B., Atağan, G. ve Sarıbay, E. (2019). Muhasebe Eğitimi Alan Öğrencilerin Whistleblowing Eğilimlerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma: Dokuz Eylül Üniversitesi Örneği. II. Business & Organization Research (BOR) Conference, 4-5 Eylül.
• Zheng, B. Z., Patel, C. ve Evans, E. (2019). The influence of construal of self on internal auditors’ judgments on whistle‐blowing: Evidence from China. International Journal of Auditing, 23(1), 73-85.