DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ VE İMAM HATİP LİSESİ MESLEK DERSLERİ ÖĞRETMENLERİNİN TÜKENMİŞLİK VE İŞ DOYUMU DÜZEYLERİNİN FARKLI DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2015, Sayı: 22, 235 - 282, 01.12.2015

Fatih Çınar

Öz

Bu araştırmanın amacı Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi (DKAB) ve İmam Hatip Lisesi (İHL) meslek dersleri öğretmenlerinin iş doyumu ve mesleki tükenmişlik düzeylerinin ve bu düzeylerinin sosyo-demografik değişkenlere göre farklılaşma durumunun tespit edilmesidir. Araştırmanın diğer bir amacı da öğretmenlerin iş doyumu ve mesleki tükenmişlikleri arasındaki ilişkinin araştırılmasıdır. Araştırmanın örneklemini Isparta‟da ortaokul ve lise dengi okullarda görev yapan 161 DKAB ve İHL Meslek dersleri öğretmeni oluşturmuştur. Çalışmada verilerin elde edilmesinde Minnesota İş Doyum Ölçeği, Maslach Tükenmişlik Envanteri, kişisel bilgi formu ve yarı yapılandırılmış mülakat formu kullanılmıştır. Elde edilen veriler SPSS 20‟ programında frekans ve yüzde, aritmetik ortalama, bağımsız t-Testi, Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) ve Pearson momentler çarpımı korelasyonu kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda DKAB ve İHL Meslek dersleri öğretmenlerinin iş doyumlarının tüm boyutlarında tükenmişliklerinin ise duygusal tükenme ve duyarsızlaşma boyutunda düşük düzeyde, kişisel başarıları boyutunda ise yüksek düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte DKAB ve İHL meslek dersleri öğretmenlerinin iş doyumu boyutları arasında pozitif yönlü bir ilişki saptanırken; mesleki tükenmişliğin kişisel başarı boyutu ile duygusal tükenme ve duyarsızlaşma boyutları arasında da negatif yönlü bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Genel olarak öğretmenlerin iş doyumu arttıkça tükenmişlikleri azalmaktadır. Ayrıca cinsiyet, mesleki kıdem, öğrenim durumu değişkenlerinin DKAB ve İHL meslek dersleri öğretmenlerinin iş doyumları ve mesleki tükenmişlikleri üzerinde anlamlı farklılaşma oluşturduğu; okul türü, lisans mezuniyet durumu ve branş değişkenlerinin iş doyumu mesleki tükenmişlik düzeyleri üzerinde anlamlı farklılaşma göstermediği saptanmıştır

Anahtar Kelimeler

İş doyumu, tükenmişlik, din kültürü ve ahlak bilgisi, imam hatip lisesi meslek dersleri, öğretmen

THE ANALYSIS OF JOB SATISFACTION AND BURNOUT LEVELS OF TEACHERS OF RELIGIOUS CULTURE AND MORAL INFORMATION AND VOCATIONAL SUBJECTS OF IHL IN TERMS OF VARIOUS VARIABLES

Öz

This study aims to analyse relations between the job satisfaction and vocational burnout of the teachers of Religious Culture and Moral Information (DKAB) and vocational subjects of Imam Hatip High schools‟ (IHL), and to show in what socio-demographic variables, the participant teachers‟ levels of burnout and job satisfaction differ or not. The sample of study is composed of 161 DKAB and IHL teachers who work at secondary and high schools in Isparta. In this study, which was implemented in relational descriptive survey model, Minnesota Job Satisfaction Scale, Maslach Burnout Inventory, a personal information form and semi-structured interview form were used to obtain the data. The analysis of obtained data was done by use of Frequency, arithmetic average, independent sample ttest, One-way analysis of Variance (ANOVA) and Pearson correlation analysis in SPSS 20. The result of the study showed that the level of job satisfaction of DKAB and IHL teachers was high in all factors; their level of vocational burnout was low in factors of emotional exhaustion and desensitization and high in personal success dimension. However, while a positive correlation was found between DKAB and IHL teachers‟ job satisfaction dimensions, a negative correlation was found between personal success of vocational burnout and two factors -emotional exhaustion and depersonalization. Overall, the teachers‟ burnout decreases as long as their job satisfaction increases. The results also indicated that variables such as gender, vocational seniority and educational background made a significant difference in job satisfaction and vocational burnout of DKAB and IHL teachers, and variables such as place of duty, type of faculty of graduation and field of study didn‟t make a significant difference in their job satisfaction and vocational burnout

Anahtar Kelimeler

Job satisfaction, burnout, religious culture and moral knowledge information, vocational subjects in imam hatip high schools, teacher

Kaynakça

• AKIN, U. & R. Koçak (2007) “Öğretmenlerin Sınıf Yönetimi Becerileri ile ĠĢ Doyumları Arasındaki ĠliĢki”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, Sayı.51, Yaz 2007, ss: 353-370.
• ARDIÇ, K. & S. Polatcı (2008) “TükenmiĢlik Sendromu Akademisyenler Üzerinde Bir Uygulama (GOÜ Örneği)”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.10/2, ss.69-96.
• AVCI, Ü. & S. S. Seferoğlu (2011) “Bilgi Toplumunda Öğretmenin TükenmiĢliği: Teknoloji Kullanımı ve TükenmiĢliği Önlemeye Yönelik Alınabilecek Önlemler”, Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, Sayı 9, ss.13‐26.
• BAġARAN, Ġ. E. (2008) Örgütsel Davranış, Ankara, Ekinoks Yayıncılık, Ankara. BAġARAN, Ġ. E. (2004) Yönetimde İnsan İlişkileri Yönetsel Davranış, Ankara, Nobel Yay. Dağıtım.
• BAYCAN, A. (1985) “Analysis of Several Aspects of Job Satisfaction Between Different Occupational Groups”, Bogaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul.
• BAYRAKDAR, N. (2013) “Öğretmenlerine Göre Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretmenliğinin Doğasından Kaynaklanan Güçlüklerin Mesleki TükenmiĢlik Algıları Üzerindeki Etkileri”, ERUIFD, 2013/ 1, S.16, ss.79-100.
• CAN, ġ. (2006) “Sınıf Öğretmenlerinin YaĢ, Cinsiyet Ve Mesleki Kıdemlerine Göre ĠĢ Doyum Düzeylerinin Belirlenmesi(Muğla ili örneği)”, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı:13, YıI:2006 ss. 380- 390.
• CEMALOĞLU, N. & Y. KayabaĢı (2007) “Öğretmenlerin TükenmiĢlik Düzeyi ile Sınıf Yönetiminde Kullandıkları Disiplin Modelleri Arasındaki ĠliĢki”, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 27, S.2, ss.123-155.
• CENGĠL, M. (2010) “Din Görevlileri Ve Kur‟an Kursu Öğreticilerinin TükenmiĢlik Düzeyleri”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt 10, Sayı 1, ss. 79‐101.
• COġKUN, M. K. (2012) “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin TükenmiĢlik Düzeylerinin ÇeĢitli DeğiĢkenlere Göre Ġncelenmesi”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 12, Sayı 1, s. 101-113.
• ÇETĠN, F. & K. Hazır (2012) “Örgüt Bağlamında TükenmiĢlik Tepkisinin GeliĢmesinde KiĢilik Özelliklerinin Rolü”, Business and Economics Research Journal, Volume 3, Number 2, ss. 65-77.
• ÇOġTU, Y. (2013) “Din Görevlilerinde Meslekî Doyum; Çorum Ġl Merkezi Örneği”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 6, Sayı 1, Haziran 2013, ss.1-18.
• DURAK BATIGÜN, A. & N. H. ġahin (2006) “ĠĢ Stresi ve Sağlık Psikolojisi AraĢtırmaları Ġçin Ġki Ölçek: A-Tipi KiĢilik ve ĠĢ Doyumu”, Türk Psikiyatri Dergisi, C.17(1), ss.32-45
• ERGĠN, C. (1997) “Bir ĠĢ Doyumu Ölçümü Olarak “ĠĢ Betimlemesi Ölçeği”: Uyarlama, Geçerlik ve Güvenirlik ÇalıĢması”, Türk Psikoloji Dergisi, Cilt.12, Sayı: 39, ss.25–36.
• ERGÜL, H. F. vd. (2013) “Sınıf Öğretmenlerinin TükenmiĢlik Düzeylerinin ÇeĢitli DeğiĢkenler Açısından Ġncelenmesi”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Y. 5, S.10, Kasım 2013, ss.266,285.
• FĠLĠZ, Z. (2014) “Öğretmenlerin ĠĢ Doyumu ve TükenmiĢlik Düzeylerinin Ġncelenmesi”, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 10, Sayı 23, ss. 157-171.
• GAMSIZ, ġ. vd. (2013) “Öğretmenlerde A Tipi KiĢilik, Stres Kaynakları, Öz Yeterlik ve ĠĢ Doyumu”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8, No. 8, Summer, p. 1475-1488
• HĠLLERT, A. (2008) “Burnout a new disease?” MEDLĠNE, C.60, S.4, http://web.b.ebscohost.com, 10.10.2015.
• KAÇMAZ, N. (2005) “TükenmiĢlik (Burnout) Sendromu”, İstanbul Tıp Fak Dergisi, C. 68 ss.29-32.
• KARACOġKUN, M. D. (2004) “Dinî Ġnanç Dinî DavranıĢ ĠliĢkisine SosyoPsikolojik YaklaĢımlar”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi IV, Sayı: 2, ss: 23-37.
• KAYIKLIK, H. (2008) “Din Görevlilerinde YaĢamdan Memnuniyet ve Meslekî Doyum –Adana Örneği”, I. Din Hizmetleri Sempozyumu, 34 Kasım 2007, C. 1, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Yayınları: Ankara, ss. 34-46.
• KOÇAK, R. (2009) “Okul Yöneticilerinin Mesleki TükenmiĢlik Düzeylerinin Bazı DeğiĢkenler Açısından Ġncelenmesi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 1, ss: 65-83.
• KOYUTÜRK, N. (2014) Sınıfında Kaynaştırma Öğrencisi Olan ve Olmayan Okul Öncesi Öğretmenlerinin İş Doyum ve Tükenmişlik Düzeylerinin Belirlenmesi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Burdur.
• KÖYLÜ, M. (2007) “Ruh Sağlığı ve Din: Batı Toplumu Açısından Bir Değerlendirme”, On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 23, ss.75-92.
• KYRIACOU, C. (2000) Stres-Busting for Teachers, Cheltenham: Nelson Thornes, first published, www.ebook.google.com
• MAHMUTOĞLU, A. (2008) Eğitim Kurumlarında Mutluluk ve Başarının temelleri İş Doyumu ve Kurumsal Bağlılık, Koza Yay. Ankara.
• MASLACH, C., & S. E. Jackson (1981) “The Measurement of Experienced Burnout”, Journal of Occupational Behavior, 2, ss.99-113.
• MASLACH, C. vd. (2001) “Job Burnout”, Psychol, 52, ss.397-422. www.annualreviews.org, EriĢim Tarihi: 02.10.2015.
• OKUMUġLAR, M. (2008) Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinde Mesleki Doyum, Yediveren Yay. Konya.
• ÖZBEN, ġ. & Y. Argun (2005) “Sosyo-Demografik Özelliklere Göre Ġlköğretim Öğretmenlerinin ĠĢ Doyumu ve TükenmiĢlik Düzeylerinin Ġncelenmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, S.18, ss. 27-37.
• PEKER, H. & O. Eyüpoğlu (2014) “Birey Ve Toplum Açısından Din Eğitimine Duyulan Ġhtiyaç”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 37, ss. 5-18
• PEKER, R. (2002) “Anaokulu, Ġlköğretim Ve Lise Öğretmenlerinde Mesleki TükenmiĢliğin Bazı DeğiĢkenlere Göre Ġncelenmesi”, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt: XV, Sayı: 1, ss. 319-331.
• PELĠT, E. & Y. Öztürk (2010) “Otel ĠĢletmeleri ĠĢgörenlerinin ĠĢ Doyum Düzeyleri: Sayfiye ve ġehir Otel ĠĢletmeleri ĠĢ görenleri Üzerinde Bir AraĢtırma”, İşletme Araştırmaları Dergisi, S. 1, ss. 43-72.
• SEFEROĞLU, S. S. vd. (2014) “Öğretmenlerde TükenmiĢlik: TükenmiĢliğin Göstergeleri ve Bu Göstergelerin ÇeĢitli DeğiĢkenler Açısından Ġncelenmesi”, Eğitim ve Bilim, Cilt 39, Sayı 174, ss.348-364.
• SEZGĠN, A. (2010) “Üniversite Hastanelerinde ÇalıĢan BaĢmüdür Ve Müdürlerin ĠĢ Doyumu Ve TükenmiĢlik Düzeylerinin Ġncelenmesine Yönelik Bir AraĢtırma”, Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Ġstanbul.
• ġAHĠN, Ġ. (2013) “Öğretmenlerin ĠĢ Doyumu Düzeyleri”, YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt: X, Sayı: I, ss.142-167.
• TAġDAN, M. & E. Tiryaki (2008) “Özel ve Devlet Ġlköğretim Okulu Öğretmenlerinin ĠĢ Doyumu Düzeylerinin KarĢılaĢtırılması”, Eğitim ve Bilim, Cilt 33, Sayı. 147, ss.54-70.
• TEDMEM (2014) Öğretmen Gözüyle Öğretmenlik Mesleği, TEDMEM, Rapor Dizisi: 3, TED Yay. Ankara.
• TOSUN, C. (2001) Din Eğitimi Bilimine Giriş, Ankara, Pegem Yayınları.
• TÜRKÇAPAR, Ü. (2012) “Beden Eğitimi Öğretmenlerinin Farklı DeğiĢkenler Açısından ĠĢ Doyumu Düzeylerinin Ġncelenmesi”, GEFAD, F 32 (2), s. 331-346.
• ÜLTANIR, E. (2015) “Öğretmenlerin Mesleki Yeterliliklerinin Ġncelenmesi: Mesleki Doyum ile Mesleki Yeterlilik arasındaki ĠliĢki”, ss.160-175. www.scholar.google.com, EriĢim Tarihi: 10.10.2015.
• YAZICI, H. (2009) “Öğretmenlik Mesleği, Motivasyon Kaynakları ve Temel Tutumlar: Kuramsal Bir BakıĢ”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt:17, No:1, ss. 33-46.
• YEĞĠN, H. Ġ. (2014) “Din Kültürü Ve Ahlâk Bilgisi Öğretmenlerinin TükenmiĢlik Düzeyleri”, EKEV Akademi Dergisi, Yıl: 18 Sayı: 58, KıĢ 2014, ss.315-332
• YELBOĞA, A. (2008) “Ġnsan Kaynakları Bölümünde ÇalıĢanların ĠĢ Doyumlarındaki Farklılıkların Ġncelenmesi”, Yönetim, Yıl, 19, S. 61, ss. 125-142.
• YILMAZ, K. (2012) “Ġlköğretim Okulu Öğretmenlerinin ĠĢ Doyumu Düzeyleri Ġle Örgütsel VatandaĢlık DavranıĢları Arasındaki ĠliĢki”, Anadolu Journal of Educational Sciences International, July 2012, 2(2), ss.1-15.
• www.tdk.gov.tr