BEDİRHAN BEY İSYANI Tanzimat’ın Diyarbakır ve Çevresinde Uygulanmasına Karşı Bir Tepki Hareketi

Yıl 2010, Sayı: 12, 15 - 38, 01.12.2010

Cabir Doğan

Öz

Tanzimat’ın ilânı (1839) ile birlikte ülkenin idari taksimatındaönemli değişikliklere gidilmiştir. Buradaki amaç; Merkezi otoriteyigüçlendirmekti. Ancak, Tanzimat’ın getirdiği yeni düzenlemeler ülkegenelinde özellikle de devlet otoritesinden uzak olan bölgelerde şiddetlimuhalefet ile karşılaştı.Tanzimattan önce bölgede Cizre-Bohtan Emiri olarak görev yapanBedirhan Bey, izlediği politikalar nedeniyle devlet nezdinde önemli bir nüfuzelde etti. Tanzimat’ın Diyarbakır ve çevresinde uygulanması ile birliktemevcut konumunu kaybedeceğinden endişelenerek bazı Kürt beylerini deyanına alarak devlete karşı büyük bir isyan hareketine girişti. Onun bu isyanı,o dönemde, İmparatorluğun hem içinde hem dışında büyük yankılaruyandırmış ve 1843-1848 yılları arasında devleti uzun bir süre meşguletmişti

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, Bedirhan Bey, İsyan, Merkezîleşme

BEDİRHAN BEY REBELLION A Reaction Movement Against the İmplementation of Tanzimat in Diyarbakır Province

Öz

With the declaration of Tanzimat (1839), drastic changes were madein the governing system of the country. One of the aims of this was to makethese administrators dependent on the central goverment more powerful.However, it was met with a huge opposition particularly in the areas wherestate had less control. Before the declaration of the Tanzimat Bedirhan Bey, Emir of CizreBohtan on the side of goverment adopting policies made him a very poweful figure in that region. The implementation of the Tanzimat changes in Diyarbakır region made Bedirhan un easy as the felt that he would lose his outhority in the region, so he staged a big rising against the state with some Kurdish Beys. The rebellion caused lots of problems not only in the state but also out of its borders. This rebellion took much time of the state to suppress it in the years of 1843 and 1848.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, Bedirhan Bey, Rebellion, Centralization

Kaynakça

• BOA, Diyarbakır Ayniyat Defteri, nr. 609
• Bâb-ı Asâfî Mühimme Kalemi Belgeleri (BOA, A.DVN.MHM)
• Bâb-ı Asâfî Sadaret Mektûbî Mühimme Kalemi (BOA, A.MKT.MHM)
• Sadaret Âmedî Kalemi Belgeleri (BOA, A.AMD)
• Sadaret Mektubî Kalemi Umum Vilayet Tahriratı (BOA, A.MKT.UM )
• İrade-i Dâhiliye (BOA, İ.DH)
• İrade Meclis-i Vala (BOA, İ.MVL)
• İrade-i Mesail-i Mühimme (BOA, İ.MSM)
• Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi (BOA, HR.MKT)
• Şura-yı Devlet (BOA, ŞD)
• Barkey, Henry J. and Graham E. Fuller, Turkey’s Kurdish Question, Tarih Vakfı Yay., İstanbul, 1998.
• Bruinessen, Martin Van, “Aşiretler ve Devlet”, Ağa, Şeyh, Devlet, İletişim Yay., İstanbul, 2006.
• Celil, Celile, “Bedirhan Bey Ayaklanması”, Dar Üçgende Üç İsyan, Hzl. Faik Bulut, 2. Baskı, Evrensel Yayın, İstanbul, 2005.
• Celil, Celile, XIX. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda Kürtler, Çev: Mehmet Demir, Özge Yay., Ankara, 1992.
• Çadırcı, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, TTK Yay., Ankara, 1991.
• Çadırcı, Musa, Tanzimat Sürecinde Türkiye Ülke Yönetimi, Drl. Tülay Ercoşkun, İmge Kitabevi Yay., Ankara, 2007.
• Çadırcı, Musa, “Tanzimat’ın Uygulanması ve Karşılaşılan Güçlükler”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, 2. Baskı, Phonix Yay., Ankara, 2006, ss.151-158.
• Çay, Abdülhaluk, “Doğu ve Güneydoğu Anadolu Türkmen Aşiretlerinin Kültürel Yapısı”, Türk Milli Bütünlüğü İçinde Doğu ve Güneydoğu Anadolu Sempozyumu Bildirileri, Kayseri 1990, ss. 151-180.
• Dündar, Safiye, Kürtler ve Azınlık Tartışmaları Tarih, Kimlik, İsyanlar, Sosyo-Kültürel Yapı ve Terör, Doğan Egmont Yayıncılık, İstanbul, 2009.
• Eryılmaz, Bilâl, Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme, İşaret Yay., İstanbul, 1991.
• Fletcher, James Philips, Notes From Nineveh And Travels İn Mesopotamia Assyria and Syria, London, 1850.
• Hakan, Sinan, Müküs Kürt Mirleri Tarihi ve Han Mahmud, Peri Yay., İstanbul, 2002.
• Hakan, Sinan, Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kürtler ve Kürt Direnişleri (18171867), Doz Yayıncılık, İstanbul, 2007.
• Jwadieh,Wadie, Kürt Milliyetçiliğin Tarihi Kökenleri ve Gelişimi, Çev: İsmail Çek ve Alper Duman, 4. Baskı, İletişim Yay., İstanbul, 2007.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. 5, 7. Baskı, TTK Yay., Ankara, 1995.
• Kutschera, Chris, Kürt Ulusal Hareketi, Çev: Fikret Başkaya, Avesta Yay., İstanbul, 2001.
• Layard, Austen Henry, Ninova Kalıntıları, Çev: Zafer Avşar, Avesta Yay., İstanbul, 2000.
• Lütfi (Ahmed Ramiz), 20. Yüzyılın Başlarında Kürt Milliyetçi Söylemine Bir Örnek: Emir Bedirhan, bgst Yay., İstanbul, 2007.
• Malmisanij, Cizira Botanlı Bedirhaniler, 2. Baskı, Avesta Yay., İstanbul, 2000.
• McDowal, David, Modern Kürt Tarihi, Çev: Neşenur Domaniç, Doruk Yay., İstanbul, 2004.
• Ortaylı, İlber, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), TTK Yay., Ankara, 2000.
• Ortaylı, İlber, Türkiye Teşkilât ve İdare Tarihi, Cedit Yay., Ankara, 2007.
• Özçelik, Mehmet ve Hasan Babacan, “Bedir Han İsyanı Üzerine Bir Destan”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 2, 1996, ss. 159-172.
• Sarıbıyık, Mustafa, “Tanzimat’ın Diyarbakır ve Yöresinde Uygulanması ve Önündeki Engeller”, II. Uluslararası Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Diyarbakır Sempozyumu (13-17 Kasım 2006), C. I, Ankara, 2008, ss. 255-260.
• Sevgen, Nazmi, “Kürtler”, BTTD, S. 11, Ağustos 1968, ss. 49-59.
• Sevgen, Nazmi, “Kürtler”, BTTD, S. 12, Eylül 1968, ss. 42-51.
• Sevgen, Nazmi, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Türk Beylikleri Osmanlı Belgeleri ile Kürt Türkleri Tarihi, TKAE Yay., Ankara, 1982.
• Brill, The Modern Assyrians of the Middle East Encounters With Vestern Christian Missions, Archaeologists & Colonial Powers Princeton University Pres, Boston, 1961.
• Ünal, Mehmet Ali, Osmanlı Devri Üzerine Makaleler Araştırmalar, Kardelen Kitabevi, Isparta, 1999.
• Yetiş, Kâzım, “Tanzimat Karşısındaki Tavırların Tasnifi Konusunda Bir Deneme”, Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, Ankara, 1989, ss. 107-134.
• Yıldız, Hatip, Bedirhan Bey Vak’ası (1842-1848), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 2000.
• Yılmazçelik, İbrahim, “Diyarbakır Eyaletinin Yeniden Teşkilatlandırılması”, Osmanlı, C.VI, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 1999, ss. 221-237.
• Yılmazçelik, İbrahim, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840), TTK Yay., Ankara, 1995.