YENİ BELGELER VE ÇALIŞMALAR IŞIĞINDA DENİZLİ VAK’ASI

Yıl 2013, Sayı: 18, 157 - 181, 01.12.2013

Bilal Yıldız

Öz

1.Dünya Savaşı´nda Osmanlı Devleti´nin taraf olduğu İttifak Devletleri´nin mağlup olması neticesinde imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması´nın 7. Maddesine istinaden İzmir´i işgal ederek Denizli´ye doğru ilerleyen Yunan kuvvetleriyle işbirliğine girmeleri nedeniyle Denizli´deki gayrimüslimler Kuvâ-yı Milliye tarafından tedbir amaçlı olarak Anadolu içlerine tehcir edilmek istenmiştir. Bu tehcir için görevlendirilen efelerin taşkın davranışları neticesinde halkın galeyana gelmesiyle bir-kaç tanesi öldürülmüştür. Bunun üzerine Denizli´yi basan Demirci Mehmet Efe, çoğu masum, halktan 68 kişiyi hunharca katletmiştir. Bu çalışmanın amacı, tarihe Denizli Vak’ası olarak geçen bu üzücü olayın yaşanmasına sebep olan etkenleri ve sonuçlarını, yeni tasnif edilen arşiv belgeleri ışığında ortaya koymaktır

Anahtar Kelimeler

Denizli, tehcir, efe, gayrimüslim

THE DENİZLİ EVENT IN THE LIGHT OF NEW DOCUMENTS AND STUDIES

Öz

Turkish National forces (Kuvâ-yı Milliye) decided to deport the non muslims living in Denizli to inland areas in Anatolia as a precautionary measure because they were in cooperation with Greek forces, who were advancing towards Denizli. Greek forces had already occupied İzmir pursuant to article 7 of Mondros Ceasefire Agreement which was signed following the defeat of the central powers, which included the otoman State, in World War 1. Therefore, several efes (member of militia forces) were dispatched to Denizli for this purpose. However, some of the efes were killed

Anahtar Kelimeler

Denizli, Relocation, Swashbuckler, Non-muslim

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Genelkurmay ATASE Arşivi İstiklal Harbi Koleksiyonu, K.579, G.44, B.44-1.
• Genelkurmay ATASE Arşivi İstiklal Harbi Koleksiyonu, K.833, G.32, B.32-2.
• Genelkurmay ATASE Arşivi İstiklal Harbi Koleksiyonu, K.835, G.96, B.96-1.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DH.KMS. 52-5/80. 8 Z 1338/23 Ağustos 1920.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y..EE..KP.. 6/593. 1314 C 17/23 Kasım 1896.
• Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivi, K:1, G: 6, B: 6001.
• Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivi, K: 330, G: 52, B: 52001.
• Gazeteler
• Âhenk Gazetesi, Aded, 7106, 19 Ramazan 1337/18 Haziran 1919, s. 2.
• Demokrat İzmir Gazetesi, “Oğlu´nun, Kardeşinin, Yaşayan Zeybeklerin Anlattıklarına Göre Demirci Efe, Cepkenliler”, Naci Sadullah Danış, 10 Ocak 1971, Tefrika No: 72, s. 4.
• Demokrat İzmir Gazetesi, 11 Ocak 1971, Tefrika No: 73, s. 4.
• Demokrat İzmir Gazetesi, 12 Ocak 1971, Tefrika No: 74, s. 4.
• Demokrat İzmir Gazetesi, 13 Ocak 1971, Tefrika No: 75, s. 4
• Demokrat İzmir Gazetesi, 14 Ocak 1971, Tefrika No: 76, s. 4.
• Demokrat İzmir Gazetesi, 15 Ocak 1971, Tefrika No: 77, s. 4.
• Demokrat İzmir Gazetesi, 16 Ocak 1971, Tefrika No: 78, s. 4.
• Demokrat İzmir Gazetesi, 17 Ocak 1971, Tefrika No: 79, s. 4
• Demokrat İzmir Gazetesi, 18 Ocak 1971, Tefrika No: 80, s. 4.
• Demokrat İzmir Gazetesi, 19 Ocak 1971, Tefrika No: 81, s. 4;
• Yeni Sabah Gazetesi, “Beni Nasıl Kestiler?”, Zeynel Besim Sun, 19 İlkteşrin (Ekim) 1939, Tefrika No:1, s. 5.
• Yeni Sabah Gazetesi, 21 İlkteşrin (Ekim) 1939, Tefrika No: 3, s. 5.
• Yeni Sabah Gazetesi, 26 İlkteşrin (Ekim) 1939, Tefrika No: 8, s. 5.
• Kitaplar
• AKER, M. Şefik, 57 nci Tümen ve Aydın Millî Mücadelesi (1918-1920), Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2006.
• APAK, Rahmi, İstiklâl Savaşında Garp Cephesi Nasıl Kuruldu, AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1990.
• BAYAR, Celâl, Ben de Yazdım Millî Mücadeleye Giriş VIII, Sabah Kitapları, İstanbul, 1997.
• KODAL, Tahir, Atatürk Döneminde Denizli (1923-1938), Denizli Ticaret Odası Kültür Yayınları, Matsa Basımevi, Ankara, 2007.
• KÖSTÜKLÜ, Nuri, Millî Mücâdele´de Denizli, Isparta ve Burdur Sancakları, AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi, Semih Ofset, Ankara, 1999.
• MÜFTÜLER, Lütfü, Milli Mücadelede (Aydın Cephesinin Kurucusu) Denizli Heyeti Milliyesi, Türk Dili Basımevi, Balıkesir, 1947.
• MÜFTÜLER, M. Halûk, Milli Mücadele´de Dedem Denizli Müftüsü Ahmet Hulûsi Efendi (1861-1931), Ankara, 1995.
• SORGUN, Taylan, İmparatorluk, İttihat ve Terakki, Cumhuriyet “1902-1938 Üç Devrin Galerisi” İmparatorluktan Cumhuriyete (Fahrettin Altay Paşa Anlatıyor), Kamer Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 1998.
• SÜREYYA, Sındırgılı (S. Örge Evren), Denizli Vak’ası ve Demirci Mehmet Efe, Sel Yayınları, Hisar Matbaası, İstanbul, 1955.
• ŞEMSİOĞLU, Haluk (Haz.), 20. Yüzyıl Başlarında Denizli, HM Matbaacılık, Denizli, 2004.
• TIKIROĞLU, Ziya, Belleklerden Gerçeklere… Denizli, m.a.y., Denizli, 2005.
• TOKAT, Emin Aslan, Milli Mücadelede Sarayköy Hatıralarım, Yay., Esat Özberk, İstanbul, 1995.
• TOKER, Tarhan, Kuvayı Milliye ve Milli Mücadelede Denizli, m.a.y., Denizli, 1983.
• TÜTENK, Ahmet Akif, Millî Mücadelede Denizli, Ahenk Matbaası, İzmir, 1949.
• YALÇIN, Kemal, Emanet Çeyiz Mübadele İnsanları, Birzamanlar Yayıncılık, 9. Baskı, İstanbul, 2008.
• Makaleler
• BAYRAKTAR, Bayram, “Millî Mücadele´de Denizli Olayı” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt VIII, Sayı 22, Kasım 1991, s. 141153.
• KODAL, Tahir, “Millî Mücadele´de Denizli ve Önemi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt XIV, Sayı 42, Kasım 1998, s. 1021-1043.
• Tezler
• PEKER, Ethem, “Milli Mücadele Yıllarında Denizli ve Civarındaki Kuvâ-yı Milliye Faaliyetleri”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Denizli, 1998.