XVI. YÜZYIL MUSHAF GÜLLERİNİN SÜLEYMANİYE KÜTÜPHANESİ’NDE BULUNAN ÜÇ KUR’AN-I KERİM KAPSAMINDA İNCELENMESİ

Yıl 2013, Sayı: 17, 101 - 117, 01.06.2013

Ayşe Tanrıver Celasin

Öz

İlahî metin içeren mushafların bezenmesi, sanatkârın yaratıcısına olan sevgi, hürmet ve saygısını sunma ihtiyacı ile doğmuş, o eseri eline alan okuyucuyu cezbetme arzusu ile 7. yüzyıldan itibaren gelişerek devam etmiş, 16. yüzyıl Osmanlı sarayında da en üst seviyeye ulaşmıştır. Mushaflar, mânâ bütünlüğünün korunması, okuyana yâhut ezberleyene kolaylık sağlaması cihetinden bölümlere ayrılmıştır. Ayrılmış olan bu yerlere, tezhip sanatının gelişmesi ile birlikte işlenen rozet şeklindeki bezemelere mushaf gülü adı verilmiştir. En erken örneklerine Emevî ve Abbasîler zamanında yazılmış mushaflarda rastladığımız güller, her dönemde farklılıklar göstererek günümüze kadar gelmiştir. Motif ve desen anlayışının en olgun halinin yaşandığı, işçilik kalitesinin en çok geliştiği dönem olması nedeniyle, bu araştırmada XVI. yüzyıl mushaf gülleri konu edinilmiştir. Hamse, aşere, hizip, cüz ve secde gülü şeklinde isimlendirilen bu tür bezemeleri örneklendirmek için Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunan, Hamidiye 5, Nuruosmaniye 17 ve Laleli 16 envanter numaralı eserler seçilmiştir. Mushaflar baştan sona taranarak, mevcut güller tesbit edilmiş, sayfa içindeki konumları, görevleri ve tezhip özellikleri belirlenmiştir. Tezhip teknikleri ve uygulama şekilleri hakkında bilgi verilerek günümüzdeki kullanım şekilleri ile karşılaştırılmıştır. Bütün bu bilgiler ışığında 16. yy mushaf gülleri ile ilgili sonuca ulaşılmıştır

Anahtar Kelimeler

Türk sanatı, tezhip, mushaf, mushaf gülü

RESEARCH OF THE XVI TH WITHIN THREE KORANS IN SÜLEYMANİYE LIBRARY

Öz

XVIth century is the golden age of illumination art. In this period, in which, classical illumination style of Korans had emerged, it can be seen that specific patterns had been used for Koran rose designs. The manuscripts, in Süleymaniye library, numbered as Hamidiye 5, Laleli 16 ve Nuruosmaniye 17 indicate most beautiful, artistic samples for this group of ornamentations named as “hamse gülü”, “aşere gülü”, “hizip gülü”, “cüz gülü” and “secde gülü”. During the study these Korans were carefully browsed, existing roses and the placement, function on the page, illumination specialities of these roses were determined. Although there is no “hamse gülü” in the Koran numbered as Laleli 16, “aşere gülü”,“hizip gülü”, “cüz gülü” and “secde gülü” can be seen in all three Korans. But they exist in different numbers. These roses, that had been ornamented with the technics of “classical illumination” and “zer-ender-zer”, and long“tığ”s were drawn with the technic of “çift tahrir”. It can be seen that a specific design had been made for each Koran rose and these designs are repetitive throughout the Korans. besides the repetition of designs there is color and workmanship unity

Anahtar Kelimeler

Turkish art, illumination, Koran, Koran rose

Kaynakça

• AYVERDİ, İ., Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Yayınları, İstanbul, 2005
• ÇETİN, A., Kur’an İlimleri ve Kur’an-ı Kerim Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul 1992
• DERMAN, Ç., “Osmanlı Asırlarında, Üslup ve Sanatkârlarıyla Tezhip Sanatı” Osmanlı, c.11, YTY, Ankara, 1999, s. 108-119
• DERMAN, Ç., “Türk Tezhip Sanatının Asırlar İçinde Değişimi”, Türkler, c.12, YTY, Ankara, 2002, s.289-315
• DERMAN Ç., “Tarihimizde Mushafların Bezenmesi”, Diyanet İlmi Dergi, c.46, S.4, Diyanet İşleri Başkanlığı Süreli Yayınlar, Ankara, 2010, s. 137-144
• EROĞLU, M., “Aşr-ı Şerif”, DİA, c.4, TDV Yayınları, İstanbul, 1991, s.24
• ESİNER ÖZEN, M., Türk Tezhip Sanatı, Gözen Kitap, İstanbul, 2003
• SERİN, M., “Mushaf”, DİA, c.31, TDV, İstanbul, 2006, S. 248-254
• SERİN, M., Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, Kubbealtı Kültür ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2003
• TANINDI, Z., “13–14. Yüzyılda Yazılmış Kur’anların Kanunî Döneminde Yenilenmesi”, Topkapı Sarayı Yıllık 1, TSM Yayınları, İstanbul, 1986, s. 141