1053 NUMARALI TEMETTUAT DEFTERİNE GÖRE TANZİMAT DEVRİNDE HOYRAN KAZASININ SOSYO- EKONOMİK DURUMU

Yıl 2020, Sayı: 37, 250 - 279, 31.08.2020

Dilek Şenkul , Behset Karaca

Öz

Tanzimat Fermanı’nın ilanıyla birlikte modern, daha eşitlikçi ve adil bir düzen oluşturmak amacıyla Osmanlı Devleti’nde idari, mali, askeri, ekonomik ve sosyal alanda köklü değişimlere gidilmiştir. Devlet, yayınlanan fermanla her köy ve mahalleden kazancı ölçüsünde vergi almıştır. Yeni bir vergi düzenine gidilmesi beraberinde vergi kaynaklarının yeniden tespitini de gündeme getirmiş ve Tanzimat’ın uygulandığı bölgelerde H.1256 (M. 1840) ve H. 1260–1261 (M. 1844–1845) yıllarında sayımlar yapılmıştır. Sayımın uygulandığı topraklardaki tebaanın emlak, arazi ve hayvanat durumlarının tespiti için yapılan bu sayımlar sonucunda Temettuat defterleri serisi oluşmuştur. Defterlerde bölgedeki ahalinin ismi, lakabı, mesleği, arazisi, hayvanları, ticaret gelirleri, emlak gelirleri ve ödediği vergi hakkında tafsilatlı bilgilere yer verilmiştir. Çalışma konumuz olan Hamid Sancağı Hoyran Kazası’na bağlı köylerin, 1845 yılına ait 1053 numaralı Hoyran Temettuat defteri kapsamında sosyal ve ekonomik durumları değerlendirilmeye çalışılmıştır. Hoyran bu tarihte Hamid iline bağlı bir kaza olup 12 köy ve 2 çiftlikten meydana gelmektedir. Köylerin yekûnunda 459 adet hane kaydının yapıldığı tespit edilmiş olup gayrimüslim nüfus kaydına rastlanmamıştır. Hoyran köylerinde diğer Osmanlı Devleti köy yerleşim yerlerinde olduğu gibi ziraat ve hayvancılık yaygın olan meslek gurubudur. Kazancını büyük oranda tarımdan elde elden köylerde ticaret de önemli bir gelir kaynağıdır. Küçük ölçekli arazi yapısına sahip köylerde hububat başta olmak üzere baklagil, soğan, bağcılık ve sanayi ürünleri tarımı yapılmaktadır. Hoyran’da küçükbaş, büyükbaş, yük ve binek hayvancılığı ve çok az da olsa arıcılık yapılmıştır. Küçükbaş hayvancılıkta koyun, büyükbaşta inek, yük ve binek hayvancılığında da öküz öne çıkan hayvan türleri olmuştur. Köylerde toplamda 87731,5 kuruş sene-i sabıka vergisi, 31840 kuruş öşür resmi, 3436 kuruş da ağnam resmi alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Temettuat Defteri, Hoyran, Hamid Sancağı, Sosyo-Ekonomik Durum

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA): Maliyeden Müdevver Defterler: MAD, ML VRD. TMT.d. 1053. Tapu Tahrir Defterleri (TT): 30, 994, 438,
• Ankara Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi (TKGMA): Tapu Tahrir Defterleri (TT): 51.
• ADIYEKE, N. (2000). “Temettuat Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırmaları ve Uygulama Dergisi, S.11, s.771.
• ALTUNDAĞ, Ş. (1947). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Vergi Sistemi Hakkında Kısa Bir Araştırma”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.5, S. 2, s.187-189.
• ARIKAN, Z. (1988). XV-XVI. Yüzyıllarda Hamit Sancağı, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir.
• BABACAN, H. (2012). Isparta Tarihi Böcüzade Süleyman Sami, T.C. Isparta Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Isparta,
• BARKAN, Ö.L. (1953). “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi” Türkiyat Mecmuası, C. X, İstanbul, s.1-26.
• BELL, G. (1907). 1 May 1907 From/To: Gertrude Bell to her stepmother, Dame Florence Bell, Gertrude Bell Archive Newcastle University Library, http://www.gerty.ncl.ac.uk/letter_details.php?letter_id=1582
• ÇADIRCI, M. (2017). Tanzimat Sürecinde Türkiye Ülke Yönetimi, İmge Kitapevi Yayınları.
• ÇAĞATAY, N. (1947). “Osmanlı İmparatorluğunda Re’âyâdan Alınan Vergi ve Resimler”, DTCFD, V, S. 5, s.483-511.
• DEMİR, İ. (1999). “Temettuat Defterlerinin Önemi ve Hazırlanış Sebepleri”, Osmanlı Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, C.6, s.187-188.
• EMİNOĞLU, M. (2007). H.1285 Konya Vilayet Salnamesi 1, Konya Büyükşehir Belediyesi, Konya.
• EMİNOĞLU, M. (2008). H.1289 Konya Vilayet Salnamesi 5, Konya Büyükşehir Belediyesi, Konya.
• EROL, O. (1982). Türkiye Jeomorfoloji Haritası, ½.000.000 MTA, Ankara.
• GÜRAN, T. (1998). Osmanlı Tarım Ekonomisi, 1840-1910, Türk İktisat Tarihi Yıllığı.
• GÜRAN, T. (2014). 19. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi Üzerine Araştırmalar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, s.193.
• İNALCIK, H. ve SEYİTDANLIOĞLU, M. (2008). Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• KARABOĞA, D.V. ve KARACA, B. (2018). "XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Yalvaç Nahiyesi’nin Sosyo-Ekonomik Durumu", Bilimsel Araştırmalarda Yeni Yaklaşımlar-1, Ed. Osman Köse, Esra Kirik, Berikan Yayıncılık, Ankara, s.381-396.
• KARACA, B. (2002). XV ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı, Fakülte Kitabevi, Isparta.
• KARACA, B. ve KARACAN, K., (2014). “Bölgenin Tarihi Coğrafyası İle İlgili Bazı Mülahazalar ve Miryokefalon”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Isparta Bölgesinin Tarihi Coğrafyası ve Myriokephalon Savaşı Sempozyumu (19-20 Haziran 2014) Özel Sayısı, Isparta, 2014, s.149-171.
• KARACA, B. ve KARACAN, K. (2019). XV. Yüzyıldan Günümüze Keçiborlu Kazası, Fakülte Kitapevi, Isparta.
• KARPAT, K. (2006). Osmanlı’da Değişim Modernleşme ve Ulusallaşma, çev. Dilek Özdemir, İmge Kitapevi Yayınları, Ankara.
• KÜTÜKOĞLU, M. (1995). “Osmanlı Sosyal ve İktisadi Kaynaklarından Temettuat Defterleri”, Belleten, C. LIX, S.225.
• KILIÇ, E. (2018). “Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı’da Odun Dışı Orman Ürünleri”, 4th İnternational Non-Wood Forest Products Symposium, 4-6 October Bursa/ Tukey, s.513-517.
• ORTAYLI, İ. (2019). Osmanlı’da Değişim ve Anayasal Rejim Sorunu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• ÖZ, M. (2010). “Tahrir”, İslam Ansiklopedisi, TDV, C. 39, s.426.
• ÖZTÜRK, S. (2003). “Türkiye’de Temettuat Çalışmaları’’, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.1, S 1, s.292.
• SARRE, F. (1998). Küçükasya Seyahati 1985 Yazı/Selçuklu Sanatı ve Ülkesinin Coğrafyası Üzerine Araştırmalar, Çev. Dârâ Çolakoğlu, Pera Turizm ve Ticaret A.Ş. İstanbul.
• ŞENER, A. (1992). Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Reformları, 150. Yılında Tanzimat, Yayına haz. Hakkı Dursun Yıldız, Ankara.
• ŞENKUL, D. (2018). Temettuat Defterlerine Göre Elmalı Kazası Mahallelerinin Sosyal ve Ekonomik Durumu, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Burdur.
• ÜNAL, M.A. (1997). Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Fakülte Kitabevi, Isparta.
• ÜNAL, M.A. (1989). XVI. Yüzyılda Harput Sancağı (1518-1566), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• ÜNAL, M.A. (2017). Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Fakülte Kitap Evi, Isparta, 3. Baskı.