PRİŞTİNE ŞEHRİ MAHALLELERİ (1477-1569)

Yıl 2021, Sayı: 40, 306 - 329, 31.08.2021

Rahman Şahin

Öz

Orta Balkanlar bölgesinde bulunan Priştine, bugün Kosova Devleti’nin en büyük şehri ve başkentidir. İçerisinde çeşitli etnik unsurlar bulunduran şehir tarih boyunca Roma İmparatorluğu, Sırp Krallığı ve Osmanlı Devleti gibi birçok gücün egemenliği altında bulunmuştur. XV. yüzyıl ortalarına kadar gayrimüslim yerleşim birimi olan şehrin demografik yapısı Osmanlı hakimiyetiyle değişmeye başlamıştır.
Bu çalışmada XV. yüzyılın ikinci yarısından XVI. yüzyılın ikinci yarısına kadar yaklaşık yüz yıllık süreçte Priştine’nin demografik değişimi ele alınarak şehrin Osmanlı şehri hüviyetine nasıl kavuştuğu değerlendirilecektir. Bu kapsamda şehre yapılan Müslüman-Türk iskânlarından, Priştine’de yeni kurulan Müslüman mabetlerinden, ibadethaneler etrafında oluşan mahallelerden, mahallelerin birbirleri ile olan bağlantılarından ve mahallede yaşayan kişilerin nüfusundan bahsedilecektir. Ayrıca Müslüman mahallerinin fizikî yapı içindeki lokalizasyonu arşiv vesikalarına göre ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Şehri, Kosova, Priştine, Mahalle, Tahrir Defterleri

Kaynakça

• - Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d): Nr. 16, 97, 14574, 15934.
• - Tahrir Defterleri (TT.d): Nr. 02M, 22, 28, 133, 167, 201, 244, 377, 977, 1048.
• - Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TS.MA.d): Nr. 2200.
• - Bab-ı Defterî Maden Mukâtaası Defterleri (D.MMK.d): Nr. 22703.
• - Kamil Kepeci Defterleri (KK.d): Nr. 78.
• - Mühimme Defterleri (A.DVNSMHM.d): Nr. 24.
• - Maliye Nezareti Temettuat Defterleri: Nr. 15465.
• - Evkaf Mektubî Kalemi (EV. MKT): 916/34, 1391/83, 1874/78, 3486/13.
• - Evkaf Mektubî Evamir (EV. MKT. EVM): 16/121.
• - Evkaf Mektubî Cihet Kalemi (EV. MKT. CHT): 1659/88, 284/35.
• - Evkaf Muhasebe Kalemi (EV. MH): 1213/3-33, 1228/19, 1271/119.
• - Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA): Defter Nr. 757, 878, 1161, 2383, 2384.
• 167 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-ili Defteri (937 - 1530) <Dizin Tıpkıbasım> II. (2004). Içinde Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Acun, F. (2002). A Portrait of the Ottoman Cities. The Muslim World, 92, 255–285.
• Altunbay, M. (2002). Klasik Dönemde Osmanlı’da Madencilik. Içinde Türkler (C. 10, ss. 792–801). Yeni Türkiye Yayınları.
• Anonim Osmanlı Kroniği (1299-1512) (N. Öztürk, çev.). (2000). Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Aruçi, M. (2013). Vulçıtrın. Içinde Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 43, ss. 132–134). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Asimov, M. (1974). Kosova’da Esirgenmemiş Anıtlar. ÇEVREN, 3, 44–93.
• Âşık Mehmed. (2007). Menâzırü’l-Avâlim I-III (M. Ak (Çev.)). Türk Tarih Kurumu.
• Atsız, N. (1949). Âşıkpaşaoğlu Tevârîh-i Âl-i Osman. Içinde Osmanlı Tarihleri I (ss. 77–318). Türkiye Yayınevi.
• Ayverdi, E. H. (2000). Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri III (Yugoslavya). İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Baykara, T. (1999). Osmanlı Devleti Şehirli Bir Devlet Midir? Içinde Osmanlı Ansiklopedisi (ss. 528–535). Yeni Türkiye Yayınları.
• Behiştî Ahmed Çelebi. (2016). Târih-i Behiştî II Varidât-ı Sübhânî ve Fütuhât-ı Osmanî II (791- 907/1389-1502) (F. Kaytaz (Çev.)). Türk Tarih Kurumu. Cansever, T. (1999). Osmanlı Şehri. Içinde Osmanlı Ansiklopedisi (ss. 509–527). Yeni Türkiye Yayınları.
• Emecen, F. M. (1999). Osmanlılar’da Yerleşik Hayat Şehirliler ve Köylüler. Içinde Osmanlı Ansiklopedisi (ss. 91–97). Yeni Türkiye Yayınları.
• Emecen, F. M. (2012). Varna Muharebesi. Içinde Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 42, C. 42, ss. 527–530). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Enverî. (2012). Düstûrnâme-i Enverî (Osmanlı Tarihi 1299-1465, 19-22. Kitaplar) (N. Öztürk (Çev.); 2. Baskı). Çamlıca.
• Ergenç, O. (2012). XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ergenç, O. (2013). Osmanlı Şehrindeki “Mahalle”nin İşlevleri ve Nitelikleri Üzerine. Içinde Şehir, Toplum, Devlet Osmanlı Tarihi Yazıları (ss. 75–84). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Evliya Çelebi Mehmed Zıllî ibn Derviş. (1315). Evliya Çelebi Seyahatnamesi V. Cilt. Dersaadetde İkdam Matbaası.
• Eyice, S. (1995). Fâtih Camii. Içinde Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 12, ss. 243–244). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Faroqhi, S. (2014a). Kentte Yaşamak: Kent Bilinci ve Ev Kültürü. Içinde Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla (8., ss. 181–200). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Faroqhi, S. (2014b). Osmanlı’da Kentler ve Kentliler (N. Berktay (Çev.)). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gazavât-ı Sultân Murâd b. Mehemmed Hân İzladi ve Varna Savaşları (1443-1444) Üzerine Anonim Gazavâtnâme (H. İnalcık ve M. Oğuz, çev.). (1989). Türk Tarih Kurumu.
• Hadîdî. (1991). Tevârih-i Âl-i Osman (1299-1523) (N. Öztürk (Çev.)). Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Hafız, N., ve Asım, M. (1977). Priştine Kitabeleri. ÇEVREN, 15, 75–93.
• Hafız, N., ve Asım, M. (1978). Priştine Kitabeleri. Vakıflar Dergisi, XI, 205–215.
• Halaçoğlu, Y. (2002). Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (Menziller). PTT Genel Müdürlüğü.
• İbn Kemâl. (1957). Tevârih-i Âl-i Osman VII. Defter (Ş. Turan (Çev.)). Türk Tarih Kurumu.
• İdris-i Bitlisî. (2019). Heşt Behişt (VII. Ketîbe Fatih Sultan Mehmed Devri 1451-1481) (M. İ. Yıldırım (Çev.); 2. Baskı). Türk Tarih Kurumu.
• İnbaşı, M., ve Kul, E. (2018). Balkanlarda Bir Türk Şehri Üsküp Fetihten XVIII. Yüzyıla Kadar. Türk Tarih Kurumu.
• Kayapınar, A. (2017). Language As An Interaction Tool: Slavic-Bulgarian Terms in The Ottoman Tax And Court Registers. Içinde Ö. Kolçak (Ed.), İnternational Balkan Annual Conference (IBAC) Book Series (5) Turkey and Bulgaria A Contribution to Balkan Heritage (ss. 57–74). Yeni Anadolu Yayıncılık.
• Kiel, M. (2007). Priştine. Içinde Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 34, ss. 346–348). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Koç, Y. (2005). Osmanlı’da Kent İskanı ve Demografisi (XV.-XVIII. Yüzyıllar). TALİD, 3(6), 161–210.
• Konuk, N., ve İbrahimgil, M. Z. (2006). Kosova’da Osmanlı Mimari Eserleri I-II. Türk Tarih Kurumu.
• Kritovulos. (2015). Kritovulos Tarihi (1451-1467) (A. Çokona (Çev.)). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Küçükaşçı, M. S. (2010). Şehir. Içinde Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 38, ss. 441–446). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Küçükdağ, Y. (2007). Pîrî Mehmed Paşa. Içinde Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 34, ss. 280–281). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kul, E. (2019). Alacahisar, Köstendil, Üsküp ve Vulçıtrın Sancaklarında Madencilik. Doğu Kütüphanesi.
• Mevlânâ Mehmed Neşrî. (2013). Cihânnümâ (Osmanlı Tarihi 1288-1485) (N. Öztürk (Çev.)). Bilge Kültür Sanat.
• Oruç Bey. (2014). Oruç Beğ Tarihi (Osmanlı Tarihi 1288-1502) (N. Öztürk (Çev.); 1. Basım). Bilge Kültür Sanat.
• Öz, M. (2005). Osmanlı Klasik Döneminde Anadolu Kentleri. TALİD, 3(6), 57–88.
• Özcan, T. (2008). Osmanlı Şehirciliği ve Vakıflar. Içinde E. Özvar ve A. Bilgin (Ed.), Selçukludan Cumhuriyete Şehir Yönetimi (ss. 113–128). Türk Dünyası Belediyeler Birliği.
• Özvar, E., ve Bilgin, A. (2008). Şehir Yönetimi ve Tarihi Üzerine. Içinde E. Özvar ve A. Bilgin (Ed.), Selçukludan Cumhuriyete Şehir Yönetimi (ss. 15–32). Türk Dünyası Belediyeler Birliği.
• Pirenne, H. (2014). Ortaçağ Kentleri (S. Karadeniz (Çev.); 13. Baskı.). İletişim Yayınları.
• Radovanovic, V. (1928). Priştina. Içinde Narodna Enciklopedija: C. III (ss. 694–696). Bibliografski Zavod D. D. Zagreb.
• Rexha, İ. (2016). Vendbanimet Dhe Popullsia Albane e Kosoves (Sipas Deftereve Osmane te Shekullit XV). Içinde İnstituti Historise “Ali Hadri” Prishtines. İnstituti Historise “Ali Hadri” Prishtines.
• Rızaj, S. (1964). Rudarı (Madendzıje) u Sistemu Privilegıja i Duznosti (Muaf ve Müsellem Reaya). Buletini i Muzeumit Te Kosove Metohis Glasnik Muzeja Kosova i Metohije, IX.
• Rızaj, S. (1982). Kosova Gjate Shekujve XV, XVI dhe XVII. Rilindja.
• Şahin, İ. (2010). Şehir (Osmanlılar’da). Içinde Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 38, ss. 446–449). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Şahin, R. (2018). Fatih Sultan Mehmed Devri Priştine Kazası (Tahrir Defterlerine Göre). Cappadocia Journal of History And Social Sciences, 10, 207–221.
• Şahin, R. (2020). Osmanlı Yönetiminde Vılçıtrın Sancağı (1450-1550). Erciyes Üniversitesi.
• Selçuk, H. (2016). Osmanlı İdaresinde Priştine. Çizgi Kitabevi.
• Sezer, M. (2017). Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Köstendil (Ilıca) Mahalleleri. Tarih ve Gelecek Dergisi, 3(1), 136–150.
• Terzi, A. T. (2006). Piriştina Şehri’nde Meslekler. Içinde Balkanlarda İslam Medeniyeti II. Milletler Arası Sempozyumu Tebliğleri (ss. 281–290). İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırmaları Merkezi (IRCICA).
• Todorov, N. (1983). The Balkan City, 1400-1900. University of Washington Press.
• Tursun Bey. (1977). Târih-i Ebü’l-Feth (M. Tulum (Çev.)). Baha Matbası.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devlet Teşkilatından Kapıkulu Ocakları I. Türk Tarih Kurumu.
• Vırmiça, R. (1999). Kosova’da Osmanlı Mimari Eserleri I. Kültür Bakanlığı.
• Weber, M. (2012). Şehir Modern Kentin Oluşumu (D. Martindale ve G. Neuwirth (Ed.); M. Ceyhan (Çev.); 10. baskı). Yarın Yayınları.
• Yenişehirlioğlu, F. (1994). Balkanlarda Osmanlı Mimarisi. Tarih Çevresi Dergisi, 11, 27–37.
• Yüksel, A. (1989). Kosova’da Türk Eserleri. I. Kosova Zaferi’nin 600. Yıldönümü Sempozyumu, 45–50.