COVID-19 PANDEMİ DÖNEMİNDE TÜRKİYE’DE LİDER İHRACATÇI SEKTÖRLERİN DİKEY UZMANLAŞMA PAYLARININ KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ

Yıl 2022, Sayı: 43, 1 - 22, 31.08.2022

Reyhan Özeş Özgür , Mehmet Zanbak

Öz

Bir ülke ihraç ettiği bir malın üretiminde ithal girdiye yer veriyorsa bu durum ihracatçı ülkenin dikey uzmanlaşmasıyla sonuçlanmaktadır. Bu çalışmanın amacı da Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı 5 sektörün dikey uzmanlaşma paylarını karşılaştırmalı olarak analiz etmek ve COVID-19 pandemisinin söz konusu sektörler ile Türkiye’nin dış ticareti üzerindeki olası etkilerini değerlendirmektir. Araştırmada hesaplanan dikey uzmanlaşma payları yardımıyla lider ihracatçı sektörlerin ve toplam Türkiye ihracatının ithal girdi kullanımına dikkat çekilmekte ve ithal girdi bağımlılığının azaltılmasına yönelik çözüm önerileri sunulmaktadır. Çeyreklik verilerden hareketle yapılan analiz sonucunda 2018-2020 döneminde hem sektörel bazda hem de Türkiye genelinde ithal girdi bağımlılığının arttığı sonucuna ulaşılmaktadır. Bununla birlikte makinalar sektörü ihracatta yabancı katma değer oranı en yüksek sektör olarak tespit edilirken, tekstil, ihracatta yabancı girdi oranı en düşük sektör olarak kendini göstermektedir. Ayrıca toplam ihracatın dikey uzmanlaşma payı, 2020 yılının ikinci çeyreğinde pandeminin ihracatı yavaşlatması etkisiyle bir gerileme gösterse de, bu süreç yılın son çeyreğinde tersine dönmüş ve yeniden yukarı yönlü ivmelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

: Dikey uzmanlaşma, ithal girdi bağımlılığı, ihracatçı sektörler, Türkiye.

Kaynakça

• Akbinar Dikici, Y.Z. (2020). Türkiye'de İhracatın İthalata Bağımlılığı: Tekstil Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Amador, J., Cabral, S. (2008). Vertical Specialization Across the World: A Relative Measure. Estudos e Documentos de Trabalho Working Papers., No:10, July2008, Lisboa.
• Aydın, F., Saygılı, H., Saygılı, M., Yılmaz, G. (2010). Dış Ticarette Küresel Eğilimler ve Türkiye. http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/db04aee7-26d4-440f-9bb9-e537f3a0835d/WP1001.pdf?MOD=AJPERES& CACHEID =ROOTWORKSPACE-db04aee7-26d4-440f-9bb9-e537f3a0835d-m3fw5Se (Erişim Tarihi: 10.01.2019).
• Balcılar, M., Bal, H., Algan, N. ve Demiral, M. (2014). Türkiye’nin İhracat Performansı: İhracat Hacminin Temel Belirleyicilerinin İncelenmesi (1995-2012). Ege Akademik Bakış, 14(3), 451-462. https://dx.doi.org/10.21121/eab.2014318030
• Clark, D. P. (2010). Vertical Specialization with Developed and Developing Countries. The Journal of Developing Areas, 43(2), 327-339. https://dx.doi.org/10.1353/jda.0.0061
• Dağıstan, N. (2019). Türkiye’nin Dış Ticaretindeki Dikey Uzmanlaşmanın Girdi-Çıktı Modeli ile Analizi. Fiscaoeconomia, 3(2), 1-20. https://dx.doi.org/10.25295/fsecon.2019.02.001
• Dağıstan, N. (2017). Küresel Değer Zincirlerinin Türkiye’nin Dış Ticaret ve Üretim Yapısına Etkileri. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, ICMEB17 Özel Sayısı, 824-835. https://dx.doi.org/10.17130/ijmeb.2017ICMEB1735493
• Dean, J.M., Fung, K.C; Wang, Z. (2007). Measuring the Vertical Specialization in Chinese Trade, Offıce of Economics Working Paper U.S. International Trade Commission. No. 2007-01-A.
• Dinler, Z. (2014). Mikro İktisat. Ekin Kitabevi.
• Ersungur, M., Ekinci, D., Takım, A. (2011). Türkiye Ekonomisinde İthalata Bağımlılıktaki Değişme: Girdi-Çıktı Yaklaşımıyla Bir Uygulama. Atatürk Üniversitesi İİBF Dergisi, 10. Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu Özel Sayısı, 1-11.
• Gökalp, F., Akgün, G. (2011). Küresel Ekonomiye Katılım Sürecinde Türkiye’de Üretimin Uluslararasılaşması: Dikey Uzmanlaşma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(1), 47-62.
• Gündoğdu, C. (2015). Domestic Content of Exports and The Vertical Specialization: An Analysis for Turkish Export, 1995-2011, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Han, K., Lee, J. (2012). FDI and Vertical Intra-Industry Trade between Korea and China, Korea and the World Economy, 13(1), 115-139.
• Hummels, D., Rapaport, D., Yi, K.M. (1998). Vertical Specialization and Changing Nature of World Trade, FRBNY Economic Policy Review, 6 79-99.
• Hummels, D., Ishii, J., Yi, K.M. (2001). The Nature and Growth of Vertical Specialization in World Trade, Journal of International Economics, V.54, N.1, 75-96.
• İnançlı, S., Konak, A. (2011). Türkiye’de İhracatın İthalata Bağımlılığı: Otomotiv Sektörü, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 6(2), 343‐362.
• Kurata, H., Nomura, R., Suga, N. (2020). Vertical Specialization in North–South Trade: Industrial Relocation, Wage and Welfare, Review of International Economics, 28(1), 119-137. https://doi.org/10.1111/roie.12444
• Kurtoğlu, Çelik (2011). Dikey Uzmanlaşma-Üretim Modeli. http://celikkurtoglu.com/Blog/MakaleDetay.aspx?Id=72 (Erişim Tarihi: 22.12.2018).
• Lamonica, G.R., Salvati, L. ve Carlucci, M. (2020). Vertical Specialization Across The World: Evidence from the World Input-Output Table, Rivista Italiana di Economia Demografia e Statistica, 74(1), 17-28.
• Lopes, J. C., Santos, A. (2016). Vertical Specialization, Global Value Chains and International Trade: The Rubber and Plastics Industry in Portugal and Comparison with Northern and Southern EU Countries, Regional and Sectoral Economic Studies, 16(2), 15-28.
• Martin, J.A, Orts, V. (2001). Vertical Specialization and Intra-Industry Trade: The Role of Factor Endowments, Universitat Jaume I de Castelló and Institut d'Economia Internacional, The University of Nottingham. https://www.nottingham.ac.uk/gep/documents/conferences/2001/may2001conf/martin-2001.pdf, Castelló (Erişim Tarihi: 23.12.2018)
• Miroudot, S., Ragoussis, A. (2009). Vertical Trade, Trade Costs and FDI, OECD Trade Policy Papers, No. 89, OECD Publishing: Paris.
• Neumann, R., Tabrizy, S.S. (2021). Exchange Rates and Trade Balances: Effects of Intra-Industry Trade and Vertical Specialization, Open Economies Review, 32(3/8), 613-647.
• Özeş Özgür, R., Zanbak, M. (2019). Dış Ticarette Dikey Uzmanlaşma: Türkiye’de Endüstrilere Yönelik Bazı Tespitler, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8(2), 1411-1436. https://dx.doi.org/10.15869/itobiad.545451
• Saygılı, Ş., Cihan, C., Yalçın, C., Hamsici, T. (2010). Türkiye İmalat Sanayinin İthalat Yapısı, TCMB Çalışma Tebliği, http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/16e81cc5-44d8-4d2b-a7d4-b61cedb0b4c1/WP1002.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID =ROOTWORKSPACE-16e81cc5-44d8-4d2b-a7d4-b61cedb0b4c1-m3fB8Ud (Erişim Tarihi: 23.12.2018)
• Seyidoğlu, H. (2017). Uluslararası İktisat Teori Politika ve Uygulama. Güzem Can Yayınları.
• Sotomayor, M. (2016). Vertical Specialization of Production: Critical Review and Empirical Evidence for the Mexican Manufacturing Industries 1994-2014, International Journal of Business and Social Research, 6(2), 11-28. https://dx.doi.org/10.18533/ijbsr.v6i2.926
• Şenoğlu, D. (2003), Measuring Vertical and Horizontal Intra-Industry Trade For Turkish Manufacturing Industry Over Time, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Şimşek, N. (2005). Türkiye’nin Yatay ve Dikey Endüstri-İçi Dış Ticareti. DEÜ İİBF Dergisi, 20(1), 43-62.
• TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (2018a), Dış Ticaret İstatistikleri, http://tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1046 (Erişim Tarihi: 10.11.2018).
• TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (2021b), Dönemsel Gayri Safi Yurt İçi Hasıla. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p= Quarterly-Gross-Domestic-Product-Quarter-I:-January-March,-2021-37181 (Erişim Tarihi: 05.06.2021).
• TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (2021c), Dış Ticaret İstatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p= Foreign-Trade-Statistics-December-2020-37412 (Erişim Tarihi: 06.06.2021).
• TÜRMOB (2020). Korona Salgınının Türkiye Ekonomisine Etkisi Değerlendirmeler ve Öneriler Raporu. https://turmob.org.tr/ ekutuphane/download/64fb4303-b06e-4f16-97bb-3b68a332873c, (Erişim Tarihi: 06.06.2021).
• Yükseler, Z., Türkan, E. (2008). Türkiye’nin Üretim ve Dış Ticaret Yapısında Dönüşüm: Küresel Yönelimler ve Yansımalar. https://tusiad.org/tr/yayinlar/raporlar/item/9002-turkiyenin-uretim-ve-dis-ticaret-yapisinda-donusum-kuresel-yonelimler-ve-yansimalari (Erişim Tarihi: 14.11.2018).