SOĞUK SAVAŞ SONRASI DÖNEMDE TÜRKİYE’NİN ORTADOĞU POLİTİKASI (1991-2011): GÜVENLİK MERKEZLİ YAKLAŞIMDAN İŞBİRLİĞİNE

Yıl 2022, Sayı: 43, 395 - 428, 31.08.2022

Ferhat Durmaz Murat Gül

Öz

Bu çalışma Soğuk Savaş sonrası dönemde Türkiye’nin Ortadoğu politikalarının şekillenmesinde hangi faktörlerin ön plana çıktığını, hedeflerin gerçekleştirilmesinde kullanılan araçları ve bu politikaların uygulamadan sonra ortaya çıkan sonuçları üç ayrı dönemde (1991-1997, 1997-2002 ve 2002-2011) ayrıntılı bir şekilde analiz etmeyi amaçlamaktadır. 1991-1997 arası dönemde Türkiye’nin Ortadoğu’dan kaynaklı tehditler nedeniyle bölgeye yönelik politikalarında güvenlik ön planda olmuştur.1997-2002 arası dönemde ilişkilerdeki sorunların çözülmesi için Ankara’nın da adımlar atması gerektiğini savunan İsmail Cem’in etkisiyle, Türkiye, Ortadoğu’ya yönelik politikasında bölge ülkeleriyle işbirliği zemini oluşturulması şeklinde bir perspektif benimsemiştir. 2002-2011 arası AK Parti döneminde Türkiye, Ortadoğu’ya yönelik politikasını karşılıklı işbirliğinin tesis edilmesi, ekonomik ilişkilerin dinamizm kazanması, tarihsel ve kültürel bağların yeniden canlandırılması ve bölgesel istikrar ile barışa katkı sağlanması olarak belirlemiştir. Bu noktadan hareketle, çalışma, bu üç ayrı dönemde Türkiye’nin Ortadoğu politikalarında dış politika söylem, araç ve hedefleri açısından radikal ve kapsamlı değişiklikler olduğunu göstermiştir. Arap Baharı sonrasında ortaya çıkan süreç henüz devam ettiği için ve sınırlılık bağlamında çalışmanın kapsamına dâhil edilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Ortadoğu, Türk Dış Politikası, Devamlılık, Değişim

TURKEY’S MIDDLE EAST POLICY IN THE POST-COLD WAR ERA (1991-2011): FROM SECURITY-ORIENTED APPROACH TOWARDS COOPERATION

Öz

This article aims to study the basic factors shaping Turkey’s Middle East policy, the main instruments to realize Turkey’s goals and determine the outcomes of these policies in three periods (1991-1997, 1997-2002 ve 2002-2011) in a detailed manner. Due to the threats posed from the Middle East region, security-fist approach has dominated Turkey’s perspective towards the region between 1991 and 1997. Between 1997 and 2002, with the effect of İsmail Cem who was advocating Ankara should take steps to overcome the problems in relations with the region, Turkey adopted a vision to construct a relation model based on cooperation with the countries of the region. Between 2002 and 2011, under Ak Parti administration, Turkey approached its policy towards the Middle East upon constructing mutual cooperation, activating and strengthening economic relations, reviving historical and cultural ties and contributing to peace through regional stability. Moving forward from this point, this article sets forth that during these periods Turkey’s Middle East policy reflects radical and comprehensive changes in terms of foreign policy discourse, instruments and goals.Since the process is continuing and due to limitation of the study, post-Arab Spring period has not been included to the scope of the study.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Middle East, Turkish Foreign Policy, Continuity, Change

Kaynakça

• Aljazeera Türk. (19 Ekim 2011). TSK’nın sınır ötesi operasyonları. 01 Aralık 2020 tarihinde http://www.aljazeera.com.tr/haber/tsknin-sinir-otesi-operasyonlari adresinden erişildi.
• Aljazeera Türk. (6 Ocak 2014). Geçmişten Günümüze Türkiye-İran İlişkileri. 02 Aralık 2020 tarihinde http://www.aljazeera.com.tr/dosya/gecmisten-gunumuze-turkiye-iran-iliskileri adresinden erişildi.
• Akgün, M. ve Gündoğar, S. S. (2012). Ortadoğu’da Türkiye Algısı 2011. TESEV Yayınları.
• Altunışık, M. B. (1998). Güvenlik Kıskacında Türkiye-Ortadoğu İlişkileri. G. Özcan ve Ş. Kut, (Der.).En Uzun Onyıl: Türkiye’nin Ulusal Güvenlik ve Dış Politika Gündeminde Doksanlı Yıllar içinde (329-353). Boyut Yayıncılık.
• Altunışık, M. B. (1999). Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Türkiye-İsrail İlişkileri. M. B. Altunışık, (Der.). Türkiye ve Ortadoğu: Tarih, Kimlik ve Güvenlik içinde (181-215). Boyut Kitapları.
• Altunışık, M. B. ve Martin, L. G. (2011). Making Sense of TurkishForeignPolicy in theMiddle East under AKP. TurkishStudies, 12(4), 569-587. https://doi.org/10.1080/14683849.2011.622513 Aras, B. ve Karakaya-Polat, R. (2007). TurkeyandtheMiddle East: Frontiers of the New GeographicImagination. AustralianJournal of International Affairs, 61(4), 471-488.
• Armaoğlu, F. (2017). Filistin Meselesi ve Arap-İsrail Savaşları. Kronik Kitap.