20. VE 21. YÜZYIL ANITLARINDA İDEOLOJİK SÖYLEMLERE DAİR BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Sayı: 44, 369 - 397, 15.12.2022

Sezer Cihaner Keser Hanife Neris Yüksel

Öz

Heykeller tarihin her döneminde toplumların kültürel kimliklerini oluşturan önemli semboller olmuşlardır. Heykel anıtsal bir form ile kamusal alana mal olduğu noktada tek başına varlık bulan bir sanat eseri olmaktan ziyade dönemini yansıtan temsiliyet ile sosyo-kültürel çözümlemenin en önemli referanslardan birisi olma özelliğini bünyesinde barındırmaktadır. Bir toplumun ve dönemin heykellerle olan ilişkisi erkin toplumla, toplumun bireyle olan ilişkisini açıkça gözler önüne sermektedir. Anıtsal heykelleri tarihin, erkin, kültürel değerlerin yansıtma aracı olarak ele almak hiç de yanlış bir yaklaşım olmayacaktır. Bu bağlamda kamusal alana mal olmuş heykelleri mevcut rejimlerin ve ideolojilerin varlığının ve sürdürülebilirliğinin temsiliyeti noktasında ele almak ve değerlendirmek olasıdır. Çalışmanın inceleme alanı, özellikle yirminci yüzyıl sonrası dönemde tek parti hükümetleri tarafından yapılmış, dünyanın çeşitli yerlerinde yer alan büyük ölçekli kaya heykelleri ile doğaya müdahale edilerek uygulanan büyük boyutlu heykel ve rölyeflerden oluşmaktadır. Dinsel ve ideolojik anlamda tek lider misyonunun yüklendiği heykellerin devasa boyutlarda uygulandığı, söz konusu betimlemelerin merkezi konumdaki önemli noktalarına yerleştirildiği gözlenmektedir. Bu araştırma nitel araştırma yöntemlerinden birisi olan doküman analizine uygun bir biçimde yapılmıştır. Tanımlanan ideolojik dinamikler ile uygulanan heykeller arasındaki ilişki ele alınmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen veriler analiz edilip betimsel olarak yorumlanmıştır. Ele alınan örnekler büyük boyutlu eser bırakma kaygısının açıkça gözlendiği eserlerdir. Çalışmada hâkim noktalarda konumlanan büyük ölçekli anıtların mevcut gücü nasıl yansıttığı ve ideolojik araç olarak nasıl kullanıldığı göstergelere dayalı olarak incelenmiş ve bir durum değerlendirmesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

heykel, anıt, ideoloji, temsil

Kaynakça

• Referans1 Akpınar S. (2014). Toplum-sanat ve ideoloji üçgeninde toplumcu gerçekçiliğin edebiyat ve siyaset ilişkisine yaklaşımı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(30), s.7-26.
• Referans2 Arıklı, E. (1975). Devrimler ve kültür tarihi ansiklopedisi. Gelişim Yayınları.
• Referans3 Berger, J. (1987). Sanat ve devrim. (B. Berker, Çev.). V Yayınları. (Orjinal Eserin Basım Tarihi 1969).
• Referans4 Burke, P. (2003). Afişten heykele minyatürden fotoğrafa tarihin görgü tanıkları (Z. Yelçe, Çev.). Kitap Yayınevi. (Orjinal Eserin Basım Tarihi 1992).
• Referans5 Cummings S. N. (2018). Leaving Lenin: elites, official ideology and monuments in the Kyrgyz Republic, Nationalities Papers. The Journal of Nationalism and Ethnicity, 41, s. 606-621. https://doi.org/10.1080/00905992.2013.801413
• Referans6 Demirci, M. H. (2011). Türkiye’de heykel sanatının ideolojik bir araç olarak kullanımı (Tez No. 294752) [Yüksek lisans tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Referans7 Gutek, G. (1988). Ideolgial and philosaphical perspectives on education. London Allyn and Bacon.
• Referans8 Güven, İ. (2000). Türkiye’de devlet eğitim ve ideoloji. Siyasal Kitabevi.
• Referans9 Hambling, D. (2016, July 26). The greatest statue you've never seen is a 100-foot soviet war memorial made of stone- the face of courage. Popular Mechanics. https://www.popularmechanics.com/military/g2712/soviet-war-memorial-brest/
• Referans10 Jobson C. (2014, May 5). Landscapes altered by the world’s largest statues.Colossal.https://www.thisiscolossal.com/2014/05/landscapes-altered-by-the-worlds-largest-statues/
• Referans11 Karaca E. (2013). Platon sanatı neden ideal devlet açısından yorumlamıştır. Global Journal of Human Social Science, 13(2), s. 30-34.
• Referans12 Karadağ E. (2011). Sosyal yaşamın heykel üzerine etkisi (Tez No. 294752) [Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Referans13 Keser Cihaner S., Telli, H. (2017). Eskiçağda dinsel ve ideolojik söylemlerin anıtsal kaya yontularında görselleşmesi. Journal of Turkish Studies, 12(3), s.607-630. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11442
• Referans14 Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak veri analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,18(15), s. s.170-189.
• Referans15 Kleiner, F. S. (1989). The study of Roman triumphal and honorary arches 50 years after kähler. Journal of Roman Archaeology, 2, s. 195­206. https://doi.org/10.1017/S1047759400010485
• Referans16 Kongar, E. (1985). Toplumsal değişme kuramları ve Türkiye gerçeği. Remzi Kitabevi.
• Referans17 Kuban, D. (1973). Anıt kavramı üzerine düşünceler. Mimarlık Dergisi, 7, s.5-6.
• Referans18 Moore, M. (2009, November 3). New statue of chairman Mao surprises China. The Telegraph http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/china/6492767/New-statue-of-Chairman-Mao-surprises-China.html.
• Referans19 Öztürk Kurtaslan B. (2005). Açık alanlarda heykel-çevre ilişkisi ve tasarımı. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18, s. 193-222.
• Referans20 Smith, R. A. (1994). The carving of mount Rushmore. New York Abbevılle Press Publıshers.
• Referans21 Sodiqov, A. (2012, November 14). Lenin in Tajikistan: ‘better Hitler’ or ‘real hero'? Global Voices 2. https://globalvoices.org/2012/11/14/lenin-in-tajikistan-better-hitler-or-real-hero/
• Referans22 Steinweis, A. E. (2002). Nazilerin Alman sanat ve kültür yaşamını temizlemesi- Nazi Almanya’sında toplumdan dışlananlar. (B. Tanrıseven, Çev.). Phoenix Yayınevi. (Orjinal Eserin Basım Tarihi 1969).
• Referans23 Tan, M. (1981). Toplum bilimine giriş. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Referans24 Tekiner A. (2010). Atatürk heykelleri. İletişim Yayınları.
• Referans25 Taş G. (2011). Tarihsel gelişim sürecinde çevrenin heykelle, heykelin de çevreyle ilişkilendirilmesi (Tez No. 304189) [Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Referans26 Topkaya İ. (2016, Aralık 8). Fidel erdemi ve yüceliği: adıma heykeller dikmeyeceksiniz! İndigo Dergisi. https://indigodergisi.com/2016/12/fidel-castro-erdemi-yuceligi
• Referans27 Yıldırım, A ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (8. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Referans28 Zdrazıl J. (2009). Reading mount Rushmore [Master’s Diploma Thesis dissertation, University of Masaryk,]. PQDT Open.https://is.muni.cz/th/r7bkv/Jakub_Zdrazil_-_Master_s_Diploma_Thesis.pdf