DÖRT MEZHEP İMAMININ ÎMÂN TANIMLARI -KELÂM BAĞLAMINDA MUKAYESELİ BİR DEĞERLERNDİRME-

Yıl 2023, Sayı: 46, 103 - 126, 31.08.2023

Hasan Can Çelik , Hasan Tevfik Marulcu

Öz

İslam mezhepleri arasında iman kavramı ve mahiyetine ilişkin meseleler üzerinde çok fazla tartışma yapılmıştır. Bu tartışmalar, îmân ile küfür arasındaki ayrımın ne olması gerektiği, mü’mîn, kâfir ve fâsık kelimelerinin sınırlarının nasıl belirleneceği gibi konuları içermektedir. Bu konulara ek olarak, İslam, îmân, ma‘rifet, ikrâr ve amel kavramları, büyük günah işleyenin durumu, îmân-amel ilişkisi, îmânın artıp eksilmesi, îmân-İslam ilişkisi gibi konular da tartışılmıştır.
Bu çalışmada ise, îmân hakkında genel bir bilgi verildikten sonra dört mezhep imamının îmân tanımları karşılaştırılmaya çalışılmıştır. Karşılaştırmalar yapılırken genellikle dört imamın da kendi eserlerinde geçen tanımlar kullanılmıştır. Aynı zamanda bu mezheplere mensup birtakım âlimlerin görüşleriyle de desteklenmeye çaba gösterilmiştir. İmamların îmân tanımlarındaki görülen farklılıkların aslında lafzî bir farklılık olduğu ortaya konmuştur. Bütün imamların kalp ile tasdîki esas aldıkları, ameli ise îmânın aslî bir cüz’ü saymadıkları sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasdîk, İkrâr, Mezhep, Îmân

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, A. M. (t.y.). Keşfü’l-Esrâr fî Şerhi Usûli’l-Pezdevî. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî.
• Abdülbâkî, M. F. (1986). el-Lüʾlüʾü ve’l-Mercân fîme’ttefeka ʿaleyhi’ş-Şeyhân. Kahire: Dâru’l-Hadîs.
• Alü’ş-Şeyh, A. b. M. (2011). Şerhu Akîdetu’t-Tahâviyye ve’l-Müsemmâ İthâfu's-Sâili bimâ fî't-Tahâviyyeti min Mesâile. Dâru’l-Mevedde.
• Bulut, M. (1998). İmân ve Mâhiyeti. D.E.Ü İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11, 33-64.
• Çetin, İ. (2015). Ehli Sünnetin Nazarı İ’tikâdın Ölçüsüdür. Isparta: Dilara Yayınları.
• Çetin, İ. (2014). Gencim Nereye?. Isparta: Dilara Yayınları.
• Çetin, İ. (2012). Tek Çare. Isparta: Dilara Yayınları.
• Ebû Dâvûd, S. b. E. (t.y.). Sünenü Ebî Dâvûd. Muhammed Muyiddîn Abdulhamîd (Thk.). Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye.
• Ebû Hanîfe, N. b. S. (2015). el-Âlim ve’l-Müteallim, (İmam-ı A‘zâm’ın Beş Eseri içinde). Mustafa Öz (Haz.)., İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV).
• Ebû Hanîfe, (2015). el-Fıkhu’l-Ekber, (İmam-ı A‘zâm’ın Beş Eseri içinde). Mustafa Öz (Haz.)., İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV).
• Ebû Hanîfe, (2015). el-Vasiyye, (İmam-ı A‘zâm’ın Beş Eseri içinde). Mustafa Öz (Haz.). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV).
• Ebû’l-Berekât, H. A. (2013). Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâʾiku’t-Teʾvîl. Şam-Beyrut: Dâru İbni Kesîr.
• el-Aynî, B. E. M. (2000). el-Benâye Şerhu’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• el-Aynî, B. E. M. (2009). Umdetü’l-Kârî Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• el-Bâbertî, E. M. (t.y.). el-‘İnâye Şerhu’l-Hidâye. Dârû’l-Fikr.
• el-Bâkıllânî, E. B. M. (2000). el-İnsâf fîmâ Yecibu İʿtiḳâduhu ve Lâ Yecûzu’l-Cehlu bihî. Muhammed Zahid b. el-Hasan el-Kevserî (Thk.). el-Mektebetü'l-Ezheriyye li't-Türas.
• el-Begavî, E. M. (1987). Mesâbîhu’s-Sünne. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Ma’rife.
• el-Bursevî, E. F. (t.y.). Rûhu’l-Beyân. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• el-Cevherî, E. N. (1987). es-Sıhâhu Tâcu’l-Lüga ve Sıhâhu’l-Arabiye. Ahmed Abdulgafûr Attar (Thk.). Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn
• el-Cüveynî, İ. H. E. (1979). el-Akîdetü’n-Nizâmiyye. Kahire: Envar Neşriyat.
• el-Ferâhidî, E. A. H. (1996). Kitâbu’l-Ayn. Mehdî el-Mahzûmî-İbrâhîm Sâmarrâî (Thk.). Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl.
• el-Fîrûzâbâdî, M. E. (2005). el-Kâmûsu’l-Muhît. Beyrut: Müessisetü’r-Risâle.
• el-Hâdimî, E. S. (1929). el-Berîkatü’l-Mahmûdiyye fî Şerhi’t-Tarîkati’l-Muhammediyye ve’ş-Şerîati’n-Nebeviyye fi’s-Sîreti’l-Ahmediyye. Matba‘atü’l-Halebî.
• el-Halîmî, E. A. H. (1979). el-Minhâcü fî Şüabi’l-Îmân. Dâru’l-Fikr.
• el-Hallâl, E. B. (1987). el-Akîde Rivâyetü Ebî Bekir el-Hallâl. Dimeşk: Dâru Küteybe.
• el-Hindî, M. A. (2010). Kenzü’l-‘ummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-ef‘âl Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• el-Hümâm, K. M. (t.y.). Fethu’l-Kadîr. Dâru’l-Fikr.
• el-İsfahânî, E. N. (1988). Hilyetü’l-Evliyâʾ ve Tabakâtü’l-Asfiyâʾ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye
• el-İsfahânî, E. K. (1991). el-Müfredât fî Garîbi’l-Kurʾân. Beyrut: Dâru’l-Kalem/ed-Darü'ş-Şamiyye.
• el-Kârî, E. H. (1997). Minehü’r-Ravzil-Ezher fî Şerhi'l-Fikhi'l-Ekber. Beyrut: Dâru’l-Beşâri’l-İslâmiyye.
• el-Kârî, E. H. (2002). Mirkâtü’l-Mefâtîh Şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh. Beyrut: Dârû’l-Fikr
• el-Kazvînî, E. H. (1979). Mu‘cemü Mekâyîsi’s-Lüga. Abdusselam Muhammed Hârûn (Thk.). Dâru’l-Fikr.
• el-Keşmîrî, M. E. (2005). Feydü’l-Bârî ‘alâ Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• el-Kurtubî, Ş. E. (1964). el-Câmi‘u li Ahkâmi’l-Kurân. Ahmed el-Berdûnî-İbrahim Etfîş (Thk.). Kahire: Dâru’l- Kütübi’l-Mısriyye.
• el-Lâlekâî, E. K. H. (2003). Şerhü Usûli İ‘tikâdi Ehli’s-Sünneti ve’l-Cemâ‘a. Ahmed b. Sa‘d b. Hamdân el-Gâmidî (Thk.). Suriye: Dâru Taybe
• el-Lâlekâî, E. K. H. (2003). Şerhu Usûli İʿtikâdi Ehli’s-Sünne ve’l-Cemâʿa. Suud: Dâru Tayyibe.
• el-Mâtürîdî, E. M. M. (t.y.). Kitâbü’t-Tevhîd. Fethullah Hüleyf (Thk.). Mısır: Dâru’l-Câmi‘âti’l-Mısriyye.
• el-Mâtürîdî, E. M. M. (2005). Te’vîlâtu Ehli’s-Sünne. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• el-Münzirî, Z. A. (1968). et-Tergîb ve’t-Terhîb mine’l-Hadîsi’ş-Şerîf. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî.
• el-Pezdevî, E. Y. M. (1963). Usûlü’d-Dîn. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs.
• en-Nesâî, E. A. (2001). es-Sünenü’l-Kübrâ. Beyrut: Müessisetü’r-Risâle.
• er-Râzî, E. A. F. (t.y.). el-Muhassal Efkâri’l-Mütekaddimîn ve’l-Müteahhirîn. Taha Abdürrauf Sa’d (Haz.). Kâhire: Mektebetü Külliyâti’l-Ezheriyye
• er-Râzî, E. A. F. (t.y.). Meâlîmu Usûli’d-Dîn. Taha Abdurrauf Sa’d (Thk.). Lübnan: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.
• es-Seffârinî, Ş. E. A. (1982). Levâmi‘u’l-Envâri’l-Behiyye ve Sevâti‘u’l-Esrâri’l-Eseriyye Şerhu’d-Dürreti’l-Mudiyye fi ‘Akdi Firkati’l-Merdiyye. Dimeşk: Müessisetü’l-Hâfikîn.
• es-Seffârinî, Ş. E. A. (1994). Levâihü’l-Envâri’s-Seniyye ve Levâkihu’l-Efkâri’s-Sünniyye Şerhu Kâsîdeti İbn Ebî Dâvûd el-Hâiyye fi ‘Akîdeti Ehli’l-Âsâri’s-Selefiyye. Abdullah b. Muhammed b. Süleyman el-Basîrî (Thk.). Suudi Arabistan: Mektebetü’r-Rüşd.
• es-Sevrî, E. A. S. (1983). Tefsîrü’s-Sevrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• es-Sıkıllî, E. B. (2013). el-Câmi‘ li Mesâili’l-Müdevvene. İhyâu’t-Turâsi’l-İslâmiyye.
• es-Siğnâkî, H. H. (2001). el-Kâfî Şerhu’l-Pezdevî. Fahreddin Seyyid Muhammed Kânit (Thk.). Riyad: Mektebetü’r-Rüşd.
• eş-Şâfiî, E. A. (1951). Müsnedü’l-İmâmi’ş-Şâfî. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• eş-Şâfiî, E. A. M. (1990). Kitâbu’l-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Marife.
• et-Taberî, E. C. M. (2001). Câmi‘ü’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. Doktor Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî (Thk.). Dâru Hicr.
• et-Taftazânî, S. M. (1991). Şerhu’l-Akâid. Süleyman Uludağ (Haz.). İstanbul: Dergâh Yayınları
• et-Taftazânî, S. M. (1886). Muhtesaru’l-Meânî. İstanbul: Salah Bilici Kitapevi Yayınları
• et-Taftâzânî, S. M. (t.y.) Şerhu’t-Telvîh ‘alâ’t-Tevdîh. Mektebetü Subeyh.
• et-Tehânevî, M. b. A. (1996). Mevsû‘atu Keşşâfi İstılâhâti’l-Fünûni ve’l-‘İlm. Beyrut: Mektebetü Lübnân.
• et-Tirmizî, E. A. M. (1992). Nevâdiru’l-Usûl fî Ehâdîsi’r-Rasûl. Beyrut: Dâru’l-Ceyl.
• et-Tirmizî, E. Î. M. (1998). el-Câmiü’l-Kebîr (Sünenü’t-Tirmizî). Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
• et-Tirmizî, E. Î. M. b (2016). Sünenü’t-Tirmizî. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• ez-Zebîdî, E. F. M. (t.y.). Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, Dâru’l-Hidâye.
• ez-Zeccâcî, E. K. (1986). İştikâku Esmâi’l-lâh. Abdulhüseyn el-Mübarek (Thk.). Müessisetü’r-Risâle.
• ez-Zeydânî, M. H. (2012). el-Mefâtîh fî Şerhi’l-Mesâbîh. Nureddin Tâlip (Thk.). Kuveyt: Dâru’n-Nevâdîr.
• ez-Zürkânî, E. A. (2003). Ebcetü’l-Mesâlik bi-şerhi Muvatta’i’l-İmam Mâlik. Taha Abdurrauf Sa’d (Thk.). Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’t-Dîniyye.
• Gölcük, Ş.-Toprak, S. (2016). Kelam Tarih Ekoller Problemler. 9. Baskı. Konya: Tekin Kitapevi.
• Gürânî, A. M. (2008). el-Kevserü’l-Cârî ilâ Riyâzi Ehâdîsi’l-Buhârî. Berut-Lübnan: Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabî.
• Hanbel, E. A. A. (1995). el-Müsned. Kahire: Dâru’l-Hadîs.
• Hanbel, E. A. A. (2001). Müsnedü’l-İmami Ahmed b. Hanbel. Müessisetü’r-Risâle.
• Hanbel, E. A. A. (1990). Usûlü’s-Sünne. Suud: Dâru’l-Menâr.
• Heyet, (t.y.). el-Mu‘cemü’l-Vasît. Dâru’d-Da‘ve.
• Heyet, (2013). Hac İlmihali. 10. Baskı, Ankara: DİB Yayınları, Heyet, (1983-2006). Mevsûatu’l-Fıkhiyye el-Kûveytiyye. Mısır: Dâru’s-Safve,
• Hüsrev, M. M. (t.y.). Dürerü’l-Hükkâm Şerhü Gureri’l-Ahkâm. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye.
• İbn Küteybe, E. M. A. (1978). Garîbu’l-Kur’ân. Ahmed Sakr (Thk.). Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• İbn Manzûr, E. F. C. (1997). Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbnü’l-Cevzî, E. F. C. (1988). Menâkıbü’l-İmam Ahmed b. Hanbel. Dâru Hicr.
• Marulcu, H. T. (2018). Kelâm’da Nazar ve Münâzara Âdâbı.. Isparta: Dilara Yayıncılık.
• Müslim, E. H. (t.y.). Sahîhu Müslim. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arâbî
• Nagarî, K. A. (2000). Düstûrü’l- ‘Ülemâ ev Câmi‘u’l-Ulûm fî İstilâhâti’l-Fünûn. Hasan Hânî Fahs (Trc.). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye.