DİVÂN-I HÜMÂYÛN’UN TAŞRADAN GELEN ŞİKÂYETLERİ İNCELEME ve SONUÇLANDIRMA YÖNTEMLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2024, Sayı: 48, 285 - 314, 30.04.2024

Buket Çelik

https://doi.org/10.61904/sbe.1392402

Öz

Osmanlı’da en yüksek mahkeme Divan-ı Hümâyun’du. Divanda hem devlet meseleleri görüşülür hem de halkın şikâyetleri dinlenirdi. Din, dil, mezhep, cinsiyet ayrımı yapılmaksızın herkes divana başvurabilirdi. Divana gelen kişilerin şikâyetleri dinlenir ve şer‘i ve örfi kanuna uygun bir şekilde sonuçlandırılırdı. Çalışmada 5 numaralı Sivas Ahkâm-ı Şikâyet Defteri incelenmiştir. Bu defter Sivas eyaleti içerisinde yaşayan halkın divana sunduğu şikâyetlerden oluşmaktadır. Defterde, 1752-1755 yılları arasında eyaletten gelen 1041 şikâyetle ilgili hükümler kayıtlıdır. Hükümlerin karar cümlelerine bakılarak divana yapılmış şikâyetlerle nasıl ilgilenildiği hakkında değerlendirme yapılmıştır. Divandan çıkan kararlar, davanın divanda sonuca ulaştırılmış olup olmamasına göre başlıca iki başlıkta toplanmıştır. Daha sonra bunlar da kendi içerisinde alt başlıklara ayrılmıştır. Her bir alt başlıkta divanın davaları araştırma ve soruşturma yöntemleri ele alınmıştır. Defterlere kaydedilmiş ancak şikâyet özelliği taşımayan seyahat izinlerinden ve yol güvenliğinin sağlanması hakkındaki emirlerden de kısaca bahsedilmiştir. Sivas eyaletinden divana yapılmış şikâyetlerin yarıdan fazlasının olay mahalline geri sevk edildiği tespit edilmiş ve bunun sebepleri ve gerekçeleri üzerinde durulmuştur. Ayrıca divanın verdiği diğer kararlar da tespit edilerek davaların kaç farklı yöntemle sonuçlandırıldığı incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Divan, Şikâyet, Hukuk, Adalet

Kaynakça

• A.{DVNS.AHK.SS.d Sıra No. 5 (5 Numaralı Sivas Ahkâm-ı Şikâyet Defteri)
• Afyoncu, E. (2014). Osmanlı Devlet Teşkilatında Defterhâne-i Âmire (XVI-XVIII. Yüzyıllar), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Aktaş, N. (1991). “Atik Şikâyet Defteri”, (C. 4, ss. 68), Diyanet Vakfı Yayınları.
• Akyüz, V. (2002). “Müslüman Türk Devletlerinde Dîvân-ı Mezalim Kurumu”, (Ed. H.C. Güzel, K. Çiçek, S. Koca), Türkler, (C. 5, ss. 210-234), Yeni Türkiye Yayınları.
• Bayındır, A. (2002). “Örneklerle Osmanlı’da Ceza Yargılaması”, (Ed. H.C. Güzel, K. Çiçek, S. Koca), Türkler, (C. 10, ss. 69-82), Yeni Türkiye Yayınları.
• Cevger, G. - Keçeci Kurt, S. (2019). “Sivas Ahkâm-ı Şikâyet Defterlerinde Amasya Kazâsı İle İlgili Kayıtlar”, (C. 6 (4), ss. 149-159), Avrasya Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi.
• Çelik, B. (2019). “Âyânlık İle Eşkıyalık Arasında: Osmanlı Taşrasında Küçük Ali Sorunu (1752-1763)”, (C. 46, ss. 87-108), OTAM.
• Ekinci, E. B. (2017). Osmanlı Hukuku, Adalet ve Mülk, Arı Sanat Yayınları.
• Gür, A. R. (2017). Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadılık Müessesesi, (2. Baskı), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Halaçoğlu, Y. (1995). XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, (2. Baskı), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnalcık, H. (2018a). Adâletnâmeler. C. Dalgakıran (Ed.), Osmanlı’da Devlet, Hukuk ve Adalet, (ss. 95-234), Kronik Yayınları.
• İnalcık, H. (2018b). Şikâyet Hakkı: ‘Arz-i Hâl ve ‘Arz-i Mahzar’lar. C. Dalgakıran (Ed.), Osmanlı’da Devlet, Hukuk ve Adalet, (ss. 63-91), Kronik Yayınları.
• Mumcu, A. (1994). “Divân-ı Hümâyun”, (C. 9, ss. 430-432), Diyanet Vakfı Yayınları.
• Mumcu, A. (2017). Divân-ı Hümayun, Phoenix Yayınları.
• Okur Gümrükçüoğlu, S. (2012). Şikâyet Defterlerine Göre Osmanlı Teb‘asının Şikâyetleri. (C. 61 (1), ss. 175-206), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi.
• Ortaylı, İ. (1994). Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, Turhan Kitabevi Yayınları. Sahillioğlu, H. (1988). “Ahkâm Defteri”, (C. 1, ss. 551), Diyanet Vakfı Yayınları.
• TAŞ, H. (2007). Osmanlı’da Şikâyet Hakkının Kullanımı Üzerine Düşünceler. (C. 3, ss. 187-204), Memleket, Siyaset, Yönetim Dergisi.
• Tuğluca, M. (2016). XVII. Yüzyıl Şikâyet Defterlerine Göre Osmanlı Devlet-Toplum İlişkisinde Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi, TTK Yayınları.
• Unan, F. (2015). “Osmanlı İdare Felsefesinde Adâlet”, Halil İnalcık Adalet Kitabı (Ed. Bülent Arı, Selim Sarıtaş), (2. Baskı, ss. 117-132), Yeditepe Yayınları.