RİCÂL TENKİDİNDE BEZZÂR ve TENKİT YÖNTEMİ

Yıl 2024, Sayı: 49, 266 - 296, 31.08.2024

İsmail Kurt , Halil İbrahim Turhan

https://doi.org/10.61904/sbe.1503057

Öz

Hadis literatüründe râvilerin cerh ve ta‘dîl bilgilerini içeren bağımsız çalışmaları olmamasına karşın tasnif eserlerinde râvi değerlendirmeleri yapan muhaddisler bulunmaktadır. Bu çalışma, ricâl tenkidinin rivayetlerin değerlendirilmesindeki etkisini uygulamalı olarak gösteren musannif münekkitlerin, hadis ilmindeki yerini ve literatüre katkısını Bezzâr’ın üzerinden incelemeyi amaçlamaktadır. Bezzâr’ın Müsned’i, veri tarama yöntemiyle incelenmiş ve cerh-ta‘dîlleri diğer münekkitlerin değerlendirmeleriyle karşılaştırılarak ricâl tenkidinin hadis ilmindeki önemi belirlenmeye çalışılmıştır. Bu doğrultuda Bezzâr’ın münekkit olarak tanımlandığı dönemi tespit etmek amacıyla ricâl yazarlarının onu tavsif ederken ricâl tenkitçiliğine vurgu yapılıp yapılmadığı inceleme konusu yapılmıştır. Yine münekkit listelerinde Bezzâr’a ne zaman yer verildiği ve ricâl tenkit literatüründe yoğun atıf almaya başladığı tarih tespit edilmiştir. Erken dönem münekkit listelerinde yer almaması ve yine bu dönemde yoğun atıf almamasının muhtemel sebepleri üzerinde durulmuştur. Elde edilen bu verilerle Bezzâr’ın söz konusu bilim dalında kaçıncı derecede bir münekkit olduğu belirlenmiştir. Makalede Bezzâr’ın diğer münekkitlerle görüşleri mukayese edilerek değerlendirmelerinde şaz kalıp kalmadığı ve ne oranda genel telakkinin dışına çıktığı saptanmıştır. Yine şaz kaldığı yerlerde tevsikten mi yoksa tazîften yana mı tavır sergilediği belirlemiştir. Bu bulgularla onun mütesahil mi yoksa müteşeddid olduğu konusunda yorum yapılmaya çalışılmıştır. Son olarak Bezzâr’ın râvi değerlendirmelerinde kullandığı ifadelerden yola çıkarak, cerh ve ta‘dîl üslubu hakkında çeşitli yorumlar yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Ricâl Tenkidi, Cerh-ta’dîl, Bezzâr, Müsned

BEZZAR in RİJAL CRİTİCİSM and HİS METHOD of CRİTİCİSM

Öz

In the hadith literature, there are hadith scholars who evaluate the narrators in their classification studies in order to carry out independent studies including the al-jarh wa’t-ta‘dil of the narrators. This study aimes to examine the place of literary critics in the science of hadith and their contribution to the literature in the evaluation of the narrations of rijal criticism through Bazzâr. Bezzâr's Musnad was examined by data scanning method and his al-jarh wa’t-ta‘dil were compared with the evaluations of other critics, and the importance of rijal criticism in the science of hadith began to be determined. In this regard, in order to determine the period in which Bazzâr was described as a critic, it was examined whether the rijal writers emphasized his criticism of the rijal while describing him. However, it has been determined when Bazzâr was included in the critic lists and when he started to make intensive reference work in the critical criticism literature. Possible reasons why it was not included in the lists of critics of the early period and was not widely cited in this period were emphasized. With these data obtained, it was determined what level of critic Bazzâr was in the field of science in question. In the article, by comparing Bazzâr with other critics, whether there is any difference in his evaluations and to what extent the general perception continues from where it left off. However, it was determined whether he was in favor of jarh or ta‘dil where he was in doubt. With these findings, it will not be possible to comment on whether he is a mutasahil or a muteshaddid. Finally, various comments have been made about the jarh and ta'dîl style, based on the expressions used in Bezzâr's evaluations of the narrator.

Anahtar Kelimeler

Hadith, rijal criticism, al-Jarh wa’t-ta‘dil, Bezzar, Musned

Kaynakça

• Abbâdî, Ziyâd Selîm. Menhecü’t-taʿlîl inde’l-imâm el-Bezzâr fî Müsnedihi el-Baḥrü’z-zeḫḫâr. Ürdün: Câmiʿâtü’l-Yermûk, Doktora Tezi, 2005.
• Aʿzamî, M. Mustafa. “Buhârî, Muhammed b. İsmâil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/368-372. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Ahmed Ali, Amr. el-Ehâdîsu’l-muʿallele bi’l-irsâl fi Müsnedi’l-Bezzâr. el-Câmiʿâtü’l-Irâkiyye, 2023.
• Ahmed Kâmil b. Câmilîn. Mevâridü’l-ḥâfıẓ Muġultây fî kitâbihi İkmâli Tehẕîbi’l-Kemâl min mücelledi’l-evvel ile’l-mücelledi’s-sâdis. Suudi Arabistan: Câmiʿâtü’l-Melik Suʿûd, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Akpınar, Ömer Faruk. Rivâyet Asrında İllet Bezzâr Örneği. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Doktora Tezi, 2018.
• Aşıkkutlu, Emin. “Cerh ve Taʿdîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/349-401. İstanbul: TDV Yayınları, 1993. Aydınlı, A. (2009). Hadis Istılahları Sözlüğü. İFAV.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Hatîb. Târîḫu Baġdâd. nşr. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’-İslamiyye, 1422.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdülhalik el-Basrî. Müsnedü’l-Bezzâr. nşr. Mahfûzu’r-Rahman Zeynullah, Âdil b. Sa’d, Sabri Abdülhâlık eş-Şâfiî. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1988.
• Buhârî, Ebû Abdillah b. Muhammed b. İsmâîl el-Cuʿfî. Kitâbü Târîḫi’l-kebîr. 9 Cilt, ts.
• Cûzcânî, Ebû İshâk İbrâhim b. Ya’kûb b. İshâk es-Sa’dî. Aḥvâlü’r-ricâl. nşr. Abdülalîm Abdülazîz Bestevî. Faysalabad: Hadis Akademisi, 1431.
• Ebû Nuʿaym el-İsfahânî, Ahmed. Kitâbü Târîḫi İṣbahân (Ẕikru aḫbâri İṣbahân). nşr. Seyyid Kesrevî Hasan. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1410.
• Ebû Nuʿaym el-İsfahânî, Ahmed. Maʿfiretü’ṣ-ṣaḥâbe. nşr. Âdil b. Yûsuf. 7 Cilt. Riyad: Dârü’l-Vatan, 1419.
• Ebü’ş-Şeyh el-İsfahânî, Ebû Muhammed Abdullah. Ṭabaḳâtü’l-muḥaddis̱în bi İṣbahân ve’l-vâridîne aleyhâ. nşr. Abdülgafûr Abdülhak Hüseyin el-Belûşî. 4 Cilt. Beyrut: Mü’essesetü’r-Risâle, 1412.
• Hatemleh, Thamer. “Ebû Hâtim er-Râzî ve Mustalaḥâtuhu el-Ḫâṣṣa fi İlmi’l-Cerḥ”. Ekev Akademi Dergisi 61 (2015), 171-210.
• Irâkī, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm. Şerḥu’t-Tebṣıra ve’t-teẕkire. nşr. Abdüllatîf Hemîm, Mâhir Yasin Fahl. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1423/2002.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî el-Cürcanî. el-Kâmil fî duʿafâi’r-ricâl. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1985.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-taʿdîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, ts.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed el-Askalânî. Takrîbu’t-Tehzîb. nşr. Muhammed Avvâme. Suriye: Dâru’r-Reşid, 1406.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed el-Askalânî. Tehzîbu’t-Tehzîb. Haydarabad: Dâiratü’l-Maârifi’n-Nizâmiyyeti, 1. Basım, 1325/1907.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzân. nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Beşâ’iri’l-İslâmiyye, 1423.
• İbn Halfûn, Ebû Bekr (Ebû Abdillâh) Muhammed. el-Muʿlim bi şüyûḫi’l-Buḫârî ve Müslim. nşr. Ebû Abdirrahman Âdil b. Saʿd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1421.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim et-Temimî el-Büstî Muhammed b. Hibbân b. Ahmed. Kitâbu’s̱-S̱ikât. nşr. Muhammed b. Abdülmuîd Hân. 10 Cilt. Haydarabad: Dâru’l-Maʿârifi’l-Osmaniyye, 1. Basım, 1319/1973.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim et-Temîmî el-Büstî Muhammed b. Hibbân b. Ahmed. Kitâbü’l-Mecrûḥîn mine’l-muḥaddis̱în. nşr. Hamdî Abdülmecid es-Silefî. 2 Cilt. Riyad: Dâru’l-Sumeyiʿ, 1420.
• İbn Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Maîn b. Avn el-Bağdâdî. Târîḫu Yaḥyâ b. Maîn. nşr. Ahmed Muhammed Nûr Seyf. Merkezü’l-Bahsi’l-İlmî, ts.
• İbn Şâhîn, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed b. Osman el-Bağdâdî. Kitâbü Târîḫi esmâi’ḍ-ḍuʿafâ ve’l-metrûkîn. nşr. Abdurrahim Muhammed Ahmed el-Kaskarî, 1409.
• İclî, Ebü’l-Hasan Ahmed b. Abdullah b. Sâlih. Maʿrifetü’s̱-s̱ikât min ricâli ehli’l-ilm ve’l-ḥadîs̱ ve mine’ ḍ-ḍuʿafâ ve ẕikri meẕâhibihim ve aḫbârihim. nşr. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî. 2 Cilt. Kahire: Matbaʿatü’l-Medenî, ts.
• Kandemir, M. Yaşar. “Hâfız”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/78-80. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Karadeniz, Hatice. “Istılahlaşma Sürecinde Münker Hadis Kavramı”. Hadis ve Siyer Araştırmaları 3/2 (2017).
• Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdullah Alâuddin. İkmâlü Tehẕîbi’l-Kemâl fi esmâi’r-ricâl. nşr. Âdil b. Muhammed- Üsâme b. İbrahim. 12 Cilt. Kahire: el-Fârûk el-Hadîsiyye li’t-Tıbaʿâti ve’n-Neşr, 1. Basım, 1422.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. es-Sünenü’l-kübra. nşr. Hasan Abdülmunim Şelebî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421.
• Polat, Selahattin. “Cerh ve Taʿdîl’in Tenkidi”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (1985), 221-248.
• Sanʿânî, Ebu Bekr Abdürrezzak b. Hemmâm. el-Musannef. nşr. . Muhammed Mustafa el-Azamî. Beyrut: el-Meclisu’l-İlmî, 2. Basım, 1403.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. “el-Mütekellimûn fi’r-ricâl”. Erbeʿu res’âil fî ulûmi’l-ḥadîs̱. nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde. Haleb: Mektebü’l-Matbûati’l-İslamiyye, t.y.
• Selâme, Muhammed Halef. Lisânü’l-muḥaddîs̱in. 5 Cilt, 1428.
• Şuayb el-Arnaût, Beşşâr Avvâd Ma’ruf. Taḥrîru Taḳrîbü’t-Tehẕîb. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1997.
• Turhan, Halil İbrahim. Ricâl Tenkidinin Doğuşu ve Gelişimi: Hicri İlk İki Asır. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Ukaylî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Amr b. Mûsâ b. Hammâd. eḍ-Duʿafâü’l-kebîr. nşr. Abdülmuʿtî Emin Kalʿacî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, ts.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. “Ẕikru men yuʿtemedü ḳavlühu fi’l-cerḥ ve’t-taʿdîl”. Erbeʿu res’âil fî ulûmi’l-ḥadîs̱. nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde. Haleb: Mektebü’l-Matbûati’l-İslamiyye, t.y.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. el-Kâşif fi maʿrifeti men lehû rivayetün fi’l-kütübi’s-sitte. nşr.
• Ahmed Muhammed Nemr Hatîb - Muhammed Avvâme. Cidde: Dâru’l-Kıbleti lis’Sekâfeti’l-İslâmiyye & Mevsûʿâtu Ulûmi’l-Kur’an, 1992.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. el-Muġnî fi’ḍ-Ḍuʿafâ. nşr. Nureddin Itr. 2 Cilt, ts.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. Mîzânu’l-iʿtidâl fi naḳdî’r-ricâl. nşr. Ali Muhammed Bicâvî. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, ts.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ. nşr. Şuʿayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müssesetü’r-Risâle, ts.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. nşr. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1424.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. Ẕikru esmâ’i men tüküllime fîhi ve hüve muves̱s̱eḳun. nşr. Muḥammed Şekûr. Mektebetü’l-Menâr, 1406.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed. en-Nüket alâ Muḳaddimeti İbni’ṣ-Ṣalâḥ. nşr. Zeynülabidîn b. Muhammed. 3 Cilt. Riyad: Edvâü’s-Selef, 1419.