İSTANBUL’UN ZAHİRE İAŞESİNDE BANDIRMA LİMANI’NIN ÖNEMİ (XVIII. YÜZYIL)

Yıl 2024, Sayı: 50, 52 - 74, 31.12.2024

Hanife Çavdar

https://doi.org/10.61904/sbe.1519072

Öz

Osmanlı Devleti’nin iktisadi görüşünün temeli sayılan provizyonizm (iaşecilik) ilkesi üretilen mal ve hizmetlerin tüketiciye ucuz, kaliteli ve bol bir şekilde sağlanmasıdır. İaşe ürünlerinin tedarik edilmesi ve bunların tüketiciye ulaştırılması her zaman önemli bir konu olmuştur. Başkent İstanbul gerek nüfus yoğunluğu gerek stratejik önemi dolayısıyla iaşe hususunda her zaman öncelikli olmuştur. Şehrin iaşe gereksinimini karşılamak Bizans İmparatorluğu’ndan beri önemli bir mesele olarak görülmüştür. İstanbul, fethinden sonra ve başkent haline getirilmesinden itibaren Osmanlı Devleti’nin ekonomik ve siyasal merkezi olmuş, dolayısıyla iaşe temini büyük önem arz etmiştir. Başkent İstanbul’un iaşe ihtiyacını sağlama hususunda, ilk olarak ihtiyaç duyulan ürün veya mallar tespit edilmiştir. Ardından tespit edilen ürün ve malların bulunduğu ve getirileceği sahalar belirlenmiştir. Güney Marmara kıyı şeridinde yer alan Bandırma bu sahalardan birisiydi. İstanbul’un zahire ihtiyacının sağlanmasında önemli bir misyon üstlenen Bandırma, işlek limanı, İstanbul’a olan yakınlığı, ulaşım kolaylığı ve tarımsal art alanının üretim potansiyeli sayesinde İstanbul’un en önemli iaşe merkezlerinden biri haline gelmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bandırma Limanı, İstanbul'un İaşesi, Zahire

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Başbakanlık Osmanlı Arşivi:
• Ali Emiri Sultan I. Abdülhamid (AE.SABH.I): 335/2332.
• Ali Emiri Sultan III. Mustafa (AE.SMST III): 16/1097, 126/9744.
• Ali Emiri Sultan III. Selim (AE. SSLM. III): 307/17894.
• Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri (A.DVNS.MHM.d): 115, 135, 144.
• Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Tevziât, Zehair, Esnaf ve İhtisab Defterleri (A. DVNS.TZEİ.d): 9, 11, 13, 16.
• Bab-ı Defteri Mevkufat Kalemi Defteri (D.MKF.d): 30610, 30648, 30715, 30905, 30913, 31127.
• Cevdet Belediye (C.BLD): 84/4160, 96/4772, 133/6603, 133/6629, 141/7028.
• Cevdet Bahriye (C.BH): 175/8257.
• Cevdet Maliye (C.ML): 174/7369, 322/13291.
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d): 7874.
• Ahmed Cevdet Paşa, (2018). Tarih-i Cevdet, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Arıkan, Z. (1991). Osmanlı İmparatorluğu’nda İhracı Yasak Mallar (Memnu Meta). Prof. Dr. Bekir Kütükoğluna Armağan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi Edebiyat Fakülyesi Basımevi.
• Aynural, S. (1989). Selim III Döneminde İstanbul’da İktisadi Hayat (1789-1807), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aynural, S. (2002). İstanbul Değirmenleri ve Fırınları (1740-1840), Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Bilge, S. M., (2015). “15. ve 18. Yüzyıllarda İstanbul ve Kafkasya İskeleleri Arasında Deniz Ticareti: Tacirler, Gemiciler, Köylüler”, III. Uluslararası Osmanlı İstanbul'u Sempozyumu Bildirileri, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları, 53-90.
• Bulunur, K. İ., (2014). 16. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Deniz Taşımacılığı: Navlun ve İskerçe Sözleşmeleri, History Studies İnternational Journal of History, 6 (3), 90-102. http://dx.doi.org/ 10.9737/historyS1304.
• Çetin, C. (2014). Anadolu İskeleleri ve Kara Bağlantıları, (XVI. yüzyıl Sonları), The Journal of Academic Social Science Studies, 28, 349-367. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2534.
• Çiftçi, C. (2004). Osmanlı Döneminde İstanbul’un İaşesinde Bursa’nın Rolü, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (OTAM) Dergisi, 154-171.
• Çiftçi, C. (2012). Osmanlı Döneminde Mudanya İskelesi ve Gümrüğü, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Dinç, G. (2014). İstanbul’un Zahire İaşesinde Kıbrıs Adası’nın Rolü (1769-1839). Ş. Kantarcı & Fatma Şimşek (Eds.), Berna Türkdoğan Uysal Armağan Kitabı, (ss. 207-244), Sonçağ Yayıncılık.
• Evliya Çelebi. (2017). Evliya Çelebi Seyahatnamesi, (2. Baskı), Yapı Kredi Yayınları.
• Faroqhi, S. (2004). İzmir’in Yükselişi: İpek İhracatı ile Yerli Ürün Ticareti Karşı Karşıya, H. İnalcık & D. Quataert (Eds.), Osmanlı İmparatorluğu’nun Sosyal ve Ekonomik Tarihi 2 (1600-1914),(ss. 633, 634), Eren Yayınları.
• Fidan, F. (2014). XVIII. yüzyılda İstanbul’un ve Ordunun İaşesinde Tuna İskelelerinin Rolü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kafkas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.
• Genç, M. (2017). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları.
• Güçer, L. (1952). XVIII. Yüzyılın Ortalarında İstanbul’un İaşesi İçin Lüzumlu Hububatın Temini Meselesi, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 11 (1-4), 396-416.
• Güran, T. (1986). İstanbul'un İaşesinde Devletin Rolü (1793-1839), İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 44 (1-4), 246-275.
• İnalcık, H. (1994). İâşe-Osmanlı Dönemi, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. C. 4, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları.
• İsmail H. U., (2000). Karesi Vilayeti Tarihçesi, Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınları.
• Kılınç, O. (2002). Osmanlı Devleti’nde Meydana Gelen Kıtlıklar, Türkler Ansiklopedisi, C. 10, Yeni Türkiye Yayınları.
• Kolay, A. (2016). “İstanbul’un İaşesinde Deniz Ulaşımının Yeri”, VIII. Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 174-194
• Köroğlu, Y. (2000). Başbakanlık Osmanlı Arşivi 19 Numaralı Zahire Defteri Çerçevesinde İstanbul’a Zahire Sevkiyatı (1794-1795), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Mantran, R. (1986). 17. Yüzyılın İlk Yarısında İstanbul, (Mehmet Ali Kılıçbay, Çev.), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mutaf, A. (2018). Haydar Çavuş Camii'nin İnşası ve Vakfiyesinin Kuruluşu, Ulaş Töre Sivrioğlu (Ed.), Antikçağ'dan Cumhuriyete Bandırma ve Yakın Çevresi Tarihi, (ss. 219-225), Dora Basın Yayın Dağıtım.
• Öztürk, M. (1982). Bursa’da Hububat Fiyatları (1775-1840) Tarih İncelemeleri Dergisi, 7 (1), 167-190.
• Pakalın, M. Z., (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü 2, Milli Eğitim Basımevi.
• Tabakoğlu, Ahmet. (2014). “Osmanlı Döneminde İstanbul’un İaşesi”, Bildiriler (Uluslararası Osmanlı İstanbul’u Sempozyumu II, 99-168.
• Tuğlacı, Pars. (1985). Osmanlı Şehirleri, Milliyet.
• Uzun, A. (2015). İstanbul’un İaşesi, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Yayalar, F. (2018). XVIII. Yüzyılda Güney Marmara İskeleleri ve İstanbul’un İaşesindeki Önemi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bülent Ecevit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak.
• Yıldız, H. ve Yöyen, E. (2022). Top u Tüfenge Karşı Sihr ü Vefk: III. Mustafa'nın Ak Büyüleri ve Padişahı Büyüye Sevk Eden Psikolojik Sebepler, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (43), 429-455.
• Yurdakul, E. M. ve Şipal, Y. Z. (2022). Deniz Yoluyla İhracat, Baltık Kuru Yük Endeksi ve Ham Petrol Fiyatları İlişkisi: Türkiye Örneği, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3 (4), 351-368.