ÖZGECİLİK DÜZEYİNİN MÜSLÜMAN TÜKETİCİ DAVRANIŞI ÜZERİNE ETKİSİNDE YEŞİL TÜKETİMİN ARACILIK ROLÜNÜ BELİRLEMEYE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 20, 383 - 403, 31.12.2020

Hilal Öztürk Küçük Hasan Ayyıldız

Öz

Bu çalışmada bütün dinlerde altın kural olarak ifade edilen “özgecilik” düzeyinin Müslüman tüketici davranışı üzerindeki etkisi araştırılmaktadır. İkinci olarak ise, bu çalışma yeşil tüketimin aracılık etkisini ölçmeyi amaçlamaktadır. Çalışmanın örneklemini Türkiye’de yaşayan tüketiciler oluşturmaktadır. Nicel bir araştırma metodu kullanılarak, online anket aracılığı ile 523 kişiden veri toplanmıştır. Araştırma hipotezleri yapısal eşitlik modellemesi kullanılarak test edilmiştir. Yine değişkenlerin aracılık rolüne ilişkin etkinin hesaplanmasında Sobel testinden faydalanılmıştır. Özgecilik konusunda daha önce yapılan çalışmalara bakıldığında, Müslüman tüketici davranışı üzerinde yeşil tüketimin aracılık rolünün değerlendirildiği herhangi bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Bu çalışma yeşil tüketimin aracılık rolünü araştırarak literatüre katkı sağlamaktadır. Çalışma ayrıca akademisyenler, pazarlamacılar ve bu alanda yer alan diğer çalışanlar için faydalı olacaktır. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre, özgecilik değişkeninin yardım ve bağış boyutunun Müslüman tüketici davranışı üzerinde herhangi bir etkisi olmadığı tespit edilmiştir ki bu sonuç beklenmedik bir sonuçtur. Aracılık etkisi açısından bakıldığında ise, Baron ve Kenny’nin yaklaşımı kullanılarak yapılan analiz sonucunda, yeşil tüketimin bağımlı ve bağımsız değişkenler arasında kısmi bir aracılık rolüne sahip olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Özgecilik, Müslüman Tüketici Davranışı, Yeşil Tüketim, YEM

A RESEARCH TO DETERMINE THE MEDIATING ROLE OF GREEN CONSUMPTION IN THE EFFECT OF ALTRUISM ON MUSLIM CONSUMER BEHAVIOR

Öz

In this study, the effect of “altruism” which is accepted as the golden rule in all religions, is investigated
on the Muslim consumer behavior. Secondly, this study aims to explore the mediating role of green
consumption. The sample was chosen from consumers living in Turkey. Using a quantitative research
method, data were gathered by online survey with 523 consumers. Research hypothesis were tested by
Structural Equation Modelling. The mediating role of variables was also tested by Sobel test. Previous
research on altruism has not been considered the mediating role of green consumption on Muslim
consumer behavior. The contribution of this study to literature is investigating the mediating role of green consumption. The study will also useful to academics, marketers and other researchers working
in this area. Charity and donation dimension of altruism has no effect on Muslim consumer behavior,
which is an unexpected outcome. In terms of mediation effect, Using Baron and Kenny’s approach,
green consumption partially mediated the relationship between dependent and independent variables.

Anahtar Kelimeler

Altruism, Muslim Consumer Behavior, Green Consumption, SEM

Kaynakça

• Abdul Aziz, Yuhanis & Chok, Nyen Vui (2013). The Role of Halal Awareness, Halal Certification, and Marketing Components in Determining Halal Purchase Intention among Non-Muslims in Malaysia: A Structural Equation Modeling Approach, Journal of International Food & Agribusiness Marketing, 25 (1), 1-23.
• Ak, Sabriye (2013). Yeşil Tüketim Yaklaşımı Ekseninde İslâmi Çevrecilik, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akbaba, Sırrı (1994). Grupla Psikolojik Danışmanın Sosyal Psikolojik Bir Kavram Olan Özgecilik Üzerindeki Etkisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aktaş, Hamza (2014). İslam’da Çevre Bilinci ve Eğitimi, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9, 1-18.
• Alsmadi, Sami (2007). Green Marketing and the Concern over the Environment: Measuring Environmental Consciousness of Jordanian Consumers, Journal of Promotion Management, 13 (3-4), 339-361.
• Ayyıldız, Hasan & Cengiz Ekrem (2006). Pazarlama Modellerinin Testinde Kullanılabilecek Yapısal Eşitlik Modeli (YEM) Üzerine Kavramsal Bir İnceleme, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11 (1), 63-84.
• Ayten, Ali (2009). Prososyal Davranışlarda Dindarlık ve Empatinin Rolü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Babekoğlu, Yasemin Mert (2000). Tüketicilerin Demografik Özellikleri ve Bireysel Tutumlarının Sorumlu Tüketim Davranışları Üzerindeki Etkisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Baron, R. M., & Kenny, D. A. (1986). The Moderator–Mediator Variable Distinction in Social Psychological Research: Conceptual, Strategic, and Statistical Considerations, Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), 1173- 1182.
• Burns, Alvin, C. & Bush, Ronald, F. (2015). Marketing Research, (Ed. Fatma Demirci Orel-7.Baskı). İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Büyüköztürk, Şener (2008). Sosyal Bilimler için Veri Analizi El Kitabı.(9. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Chelminski, Piotr & Coulter, Robin (2007). The Influence of Consumer Altruism on Complaining Behavior, Association for Consumer Research, 34, 369-373.
• Çağlayan, Harun (2012), İslam Kardeşliğinin Zirve Noktası: İsar, Kutlu Doğum Haftası Hz. Peygamber (s.a.v.) Kardeşlik Ahlakı ve Kardeşlik Hukuku Sempozyumu, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 298-311.
• Dave, L. A., Hayes vd. (2016). Human Gut Endogenous Proteins As a Potential Source Of Angiotensin-I-Converting Enzyme (ACE-I)-, Renin Inhibitory and Antioxidant Peptides, Peptides, 76, 30-44.
• Diyanet İşleri Başkanlığı, (2013), Kur’an Yolu Meali, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Emari, Hossein (2015). Prodigality in Islamic Lifestyle: A New Scale Development. Journal of Islamic Marketing, 6 (2), 188 – 208.
• Erhan, Sevra, Berivan (2012). Çevre Duyarlılığı Ekseninde İletişim Boyutuyla Yeşil Pazarlama, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Farooq, Mohammad (2011). Self-Interest, Homo Islamicus and Some Behavioral Assumptions in İslamic Economics and Finance, International Journal of Excellence in Islamic Banking and Finance, 1 (1), 52-79.
• Foltz, Ricard C. (2007). İslami Çevrecilik: Bir Yorum Konusu”, Foltz Richard C. vd. (Ed.), İslam ve Ekoloji, 1. Baskı içinde (225-248), Oğlak Bilimsel Kitaplar, İstanbul.
• Gegez, Ercan (2015). Pazarlama Araştırmaları, 5. Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul.
• Gilg, Andrew; Barr, Stewart & Ford, Nicholas (2005). Green Consumption or Sustainable Lifestyles? Identifying The Sustainable Consumer, Futures, 37, 481-504.
• Gökçen, Gürbüz & Gönen, İbrahim (2017). Katilim Bankalarının Finans Sektörü İçindeki Yeri Ve Katilim Bankalarına Yönelik Müşteri Algısı. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2 (1), 61-77.
• Gürbüz, Sait & Şahin, Faruk (2018). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, 5. Baskı, Seçkin Yayıncılık, İstanbul.
• Hossain, Basharat (2014). Application of Islamic Consumer Theory: An Empirical Analysis in the Context of Bangladesh. Global Review of Islamic Economics and Business, 2 (1), 69-83.
• İnce, Abdullah (2018). Tüketim Dinamikleri Ölçeği: Kurumsal Din Eğitimi Almış Bireylerde Tüketim Eğilimleri. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 22 (1), 63-92.
• İslamoğlu, Ahmet Hamdi (2013). Pazarlama Yönetimi (Stratejik Yaklaşım), 6. Basım, Beta Basım, İstanbul.
• Kalaycı, Şeref (Ed. ) (2016). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, 7. Baskı, Asil Yayıncılık, Ankara.
• Karadağ, Engin & Mutafçılar, Işıl (2009). Prososyal Davranış Ekseninde Özgecilik Üzerine Teorik Bir Çözümleme, Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 8, 41-69.
• Kline, Rex B. (2011). Principles and Practice of Structural Equation Modeling, Third Edition, Guilford Press, New York.
• Lu, Chia-Ju (2013). An Empirical Study on the Antecedents of Socially Responsible Consumption Behavior, Seventh International Conference on Complex, Intelligent, and Software Intensive Systems, IEEE Computer Society, 654-660.
• Lusk, Jayson,L., Nilsson, Tomas & Foster, Ken (2007). Public Preferences and Private Choices: Effect of Altruism and Free Riding on Demand for Environmentally Certified Pork, Environmental & Resource Economics, 36, 499-521.
• Mannan, M.A. (1973). İslam Ekonomisi Teori ve Pratik, 2. Baskı, Fikir Yayıncılık, İstanbul.
• Martı, Huriye (2013). Hadisler Ekseninde Çevre Ahlakı, 1. Basım, Nesil Matbaacılık Yayıncılık, İstanbul.
• Monroe, Kristen Renwick (1994). A Fat Lady in a Corset: Altruism and Social Theory, American Journal of Political Science, 38 (4), 861-893.
• Muflih, Muhammad (2017). Altruism Models in Islamic Consumption System, International Journal of Islamic Business and Economics, 1 (2), 63-75.
• Nair, Sumesh, R. & Little, Victoria J. (2016). Context, Culture and Green Consumption: A New Framework, Journal of International Consumer Marketing, 28:3, 169-184.
• Özcan, Şevket (2018). Dünya Dinlerinde Altın Kural: Diğerkâmlık, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7 (1), 285-308.
• Özdemir, İbrahim (2007). Kur’an Perspektifiyle Bir Çevre Etiği Anlayışına Doğru, Foltz Richard C. vd. (Ed.), İslam ve Ekoloji, 1. Baskı içinde (41-66), Oğlak Bilimsel Kitaplar, İstanbul.
• Özdemir, Şuayip & Yaman Fikret (2007). Hedonik Alışverişin Cinsiyete Göre Farklılaşması Üzerine Bir Araştırma, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 2(2), 81-91.
• Peattie, Ken (1995). Environmental Marketing Management: Meeting the Green Challenge, Pitman, London.
• Peattie, Ken (2010). Green Consumption: Behavior and Norms, The Annual Review of Environment and Resources, 35, 195-228.
• Powers, Thomas, L & Hopkins, Raymond, A. (2006). Altruism and Consumer Purchase Behavior, Journal of International Consumer Marketing, 19 (1), 107-130.
• Pusmaz, Durak (2011). Kur’an’da İsar Kavramı, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 25, 77-104.
• Rushton, J. Philippe vd. (1981). The Altruistic Personality and The Self-Report Altruism Scale, Personality and İndividual Differences, 2 (4), 293-302.
• Salman, Faryal & Siddiqui, Kamran (2011). An exploratory study for measuring consumers awareness and perceptions towards halal food in Pakistan. Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business, 3(2): 639-649.
• Sayraç, Neslihan (2016). Aile Ve Bireysel Değerlerin Sorumlu Tüketim Bilinci Üzerindeki Etkisi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Simon vd. (2010). Confirmatory Factor Analysis and Recommendations for Improvement of The Autonomy-Preference-Index (API), Health Expectations, 13, 234-243.
• Solomon, Michael, R. (2017). Consumer Behavior, Buying, Having and Being, 12th Edition, Pearson, England.
• Stephens, Suzan Helm (1985). Attitudes Toward Socially Responsible Consumption: Development and Validation of a Scale and Investigation of Relationships to Clothing Acquisition and Discard Behaviors, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Virginia Polytechnic Institute and State University, Blacksburg, Virginia.
• Stern, Paul, C. (2000). Toward a Coherent Theory of Environmentally Significant Behavior, Journal of Social Issues, 56 (3), 407-424.
• Tate, Eugene D. & Miller Gerald R. (1971). Differences in Value Systems of Persons with Varying Religious Orientations, Journal for the Scientific Study of Religion, 10 (4), 357-365.
• Tatlı, Halim vd. (2017). Katılım Bankacılık Hizmetlerinde Tüketici Tercihlerini Etkileyen Faktörler: Bingölde Bir Uygulama. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 9 (2), 65-80.
• Tekeş, Burcu & Hasta, Derya (2015), “Özgecilik Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”, Nesne-Psikoloji Dergisi, 3 (6), 55-75.
• Terzi, Hasan & Altunışık, Remzi (2016). Müslüman Tüketicilerin İsraf Kavramına Bakışı: Türkiye, Katar ve Endonezya Ölçeğinde Kültürlerarası Bir Mukayese, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 5 (2), 86-103.
• Tucker, Mary Evelyn & Grim, John (2007). Çevre Krizinin Niteliği” Foltz Richard C. vd. (Ed.), İslam ve Ekoloji, 1. Baskı içinde (17-30), Oğlak Bilimsel Kitaplar, İstanbul.
• Ujiie, Kıyokazu (2011). The Effect of Altruism on Consumer Behavior in Japan: an Analysis on Rise Consumption Using Scanner Data, EAAA Kongresi, Zurich, Switzerland.
• Umberger, Wendy, J vd. (2009). Does Altruism Play a Role in Determining U.S. Consumer Preferences and Willingness to Pay for Natural and Regionally Produced Beef?, Agribusiness, 25 (2), 268-285.
• Urien, Bertrand & Kilbourne, William (2011). Generativity and Self-Enhancement Values in Eco-Friendly Behavioral Intentions and Environmentally Responsible Consumption Behavior, Psychology & Marketing, 28(1), 69–90.
• Ümmet, Durmuş vd. (2013). Özgecilik (Altruism) Ölçeği Geliştirme Çalışması, Değerler Eğitimi Dergisi, 11 (26), 301-321.
• Yaman, Fikret (2013). Tüketici Davranışı Olarak Özgeciliğin İncelenmesi, Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi, 5 (1),79-92.
• Yapıcı, Süleyman (2011). İslam ve Çevre, İnsan ve Çevre, 1. Baskı, Anıl Grup Matbaacılık Yayıncılık, Ankara.
• Yeniçeri, Celal (2014). Hz. Peygamber (s.a.v.)’in Çevreciliği Spor Etkinlikleri ve Kur’an’da Çevrecilik, 2. Basım, Çamlıca Yayınları, İstanbul.
• Yılmaz, Veysel & Dalbudak, Zeynep İlhan (2018). Aracı Değişken Etkisinin İncelenmesi: Yüksek Hızlı Tren İşletmeciliği Üzerine Bir Uygulama, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 14 (2), 517-534.
• Zakiah, Farah & Al-Aidaros, Al-Hasan (2017). Customers’ Islamic ethical behavior: The case of Malaysian İslamic Banks. Humanomics, 33(3), 371-383.