EXAMINING THE FINANCIAL PERFORMANCE OF BUSINESSES IN THE BIST ACCOMMODATION SECTOR WITH CRITIC MULTIMOORA AND DEMATEL TOPSIS METHODS

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 28, 310 - 331, 25.12.2024

Gamze Ayça Kaya

Öz

Tourism sector; It can be affected by factors such as wars, terrorism, economic and political situations, foreign exchange increases, high energy costs and epidemics. It is accepted that the tourism sector is among the important sectors due to its contributions to the country's economies. The aim of this study is to analyze the financial performance of the enterprises in the BIST accommodation sector. In addition, the current situation of accommodation establishments in Türkiye and the contributions of the tourism sector to the Turkish economy had been examined with statistical data published by various institutions. In the study, were examined five-year financial data of companies operating in the BIST accommodation sector between 2018 and 2022. With the data of eleven enterprises, leverage ratio, receivables, inventory and asset turnover, return on equity, net profit and operating profit margin ratios were calculated. CRITIC - weighted MULTIMOORA and DEMATEL - weighted TOPSIS methods were applied on these calculated financial ratios. Afterwards, the analysis results were compared according to both methods. As a result of the analysis, it was concluded that there was a difference in the financial performance rankings of BIST accommodation businesses in 2018 and 2020, and the analysis results were the same in 2019, 2021 and 2022.

Anahtar Kelimeler

Financial Performance, Critic Multimoora, Dematel Topsis, BIST

BİST KONAKLAMA SEKTÖRÜNDEKİ İŞLETMELERİN FİNANSAL PERFORMANSLARININ CRİTİC MULTİMOORA VE DEMATEL TOPSİS YÖNTEMLERİ İLE İNCELENMESİ

Öz

Turizm sektörü; savaşlar, terör, ekonomik ve siyasi durumlar, döviz artışları, yüksek enerji maliyetleri ve salgın hastalıklar gibi faktörlerden etkilenebilmektedir. Turizm sektörünün ülke ekonomilerine katkıları nedeniyle önemli sektörler arasında yer aldığı kabul edilmektedir. Bu çalışmanın amacı, BİST konaklama sektöründeki işletmelerin finansal performanslarını analiz etmektir. Ayrıca, Türkiye’de konaklama işletmelerinin mevcut durumu ve turizm sektörünün Türkiye ekonomisine katkıları çeşitli kurumlar tarafından yayınlanan istatistiksel veriler ile incelenmiştir. Çalışmada, BİST konaklama sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin 2018 – 2022 yılları arasındaki beş yıllık finansal verileri incelenmiştir. Toplam on bir işletmenin verileri ile kaldıraç oranı, alacak, stok ve aktif devir hızı, özsermaye kârlılığı, net kâr ve esas faaliyet kâr marjı oranları hesaplanmıştır. Bu hesaplanan finansal oranlar üzerinde, CRITIC ağırlıklı MULTIMOORA ve DEMATEL ağırlıklı TOPSIS yöntemleri uygulanmıştır. Sonrasında, her iki yönteme göre analiz sonuçları karşılaştırılmıştır. Analiz sonucunda, BİST konaklama işletmelerinin finansal performans sıralamasında 2018 ve 2020 yıllarında farklılık ve 2019, 2021 ve 2022 yıllarında analiz sonuçlarının aynı olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Finansal Performans, Critic Multimoora, Dematel Topsis, BİST

Kaynakça

• Acar, Y. (2020). “Yeni Koronavirüs (COVID-19) Salgını ve Turizm Faaliyetlerine Etkisi”, Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 4 (1), 7 – 21, doi: 10.32572/guntad.703410.
• Akay, B., Sancar, M. F., Uslu, A. & Öztürk, B. (2015). “Turizm İşletmelerinin Finansal Sorunları ve Çözüm Önerileri, Journal of Recreation and Tourism Research, JRTR, 2 (2), 27 – 33.
• Aksakal, E. & Dağdeviren, M. (2010). “Anp ve Dematel Yöntemleri İle Personel Seçimi Problemine Bütünleşik Bir Yaklaşım”, Gazi Üniviversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 25 (4), 905 – 913.
• Arslan, H. M. & Yücel, S. (2021). “Gri İlişkisel Analiz ve MULTİMOORA Yöntemleri İle Borsa İstanbul’da İşlem Gören Savunma Sanayi Sektörünün Finansal Performansının Değerlendirilmesi”, Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11 (1), 36 – 57.
• Arslankaya, S. & Göraltay, K. (2019). Çok Kriterli Karar Verme Yöntemlerinde Güncel Yaklaşımlar, Ankara: İksad Yayınevi.
• Arsu, T. & Ayçin, E. (2020). “BIST Lokanta ve Oteller Sektöründeki Turizm İşletmelerinin Finansal Performanslarının MACBETH ve EDAS Yöntemleri ile İncelenmesi”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Özel Sayı, 156 – 178, e – ISSN 2667 – 405X.
• Atukalp, M. E. (2018). “Özel Sermayeli Mevduat Bankalarının Finansal Performanslarının İncelenmesi: Türkiye Örneği”, GJEBS (Global Journal of Economics and Business Studies), Küresel İktisat ve İşletme Çalışmaları Dergisi, 7 (14), 38 - 52.
• Atukalp, M. E. (2019). “Borsa İstanbul’da İşlem Gören Çimento Firmalarının Finansal Performansının Analizi”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, (81), 213 - 230.
• Bahar, O. & İlal, N. Ç. (2020). “Coronavirüsün (Covid-19) Turizm Sektörü Üzerindeki Ekonomik Etkileri”, International Journal of Social Sciences and Education Research, IJ§ER, 6 (1), 125 – 139, doi: 10.24289/ijsser.728121.
• Baležentis, A., Baležentis, T. & Valkauskas, R. (2010). “Evaluating Situation of Lithuania in the European Union: Structural Indicators and MULTIMOORA Method”, Technological and Economic Development of Economy, 16 (4), 578 - 602.
• Basset, M. A., Ding, W., Mohamed, R. & Metawa, N. (2020). “An Integrated Plithogenic MCDM Approach for Financial Performance Evaluation of Manufacturing Industries”, Risk Management, 22, 192 – 218.
• Brauers, W. K. M. & Zavadskas, E. K. (2012). “Robustness of MULTIMOORA: A Method for Multi - Objective Optimization”, Informatica, 23 (1), 1 - 25.
• Bulğurcu, B. (2019). “Çok Nitelikli Fayda Teorisi ile CRITIC Yöntem Entegrasyonu: Akıllı Teknoloji Tercih Örneği”, Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi – International Journal of Society Researches, OPUS, 13 (9), 1932 – 1957.
• Çakır, P. & Barakazı, M. (2020). “Koranavirüs Sürecinin Turizm Sektörüne Etkisi ve Salgına Karşı Alınan Tedbirler”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20 (3), 313 – 332, doi: 10.18037/ausbd.801802.
• Demir, G., Özyalçın, A. T. & Bircan, H. (2021). Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri ve ÇKKV Yazılımı İle Problem Çözümü, 1. Basım, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Derse, O. (2022). “Dematel Tabanlı Topsıs Yöntemi ve Küme Kapsama Modeli İle Afet Lojistiği İçin Depo Yeri Seçimi: Ege Bölgesi Örneği”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi (KSÜ) Mühendislik Bilimleri Dergisi, 25 (4), 702 - 713.
• Diakoulaki, D., Mavrotas, G. & Papayannakis, L. (1995). Determining Objective Weights In Multiple Criteria Problems: The Critic Method. Computers & Operations Research, 22 (7), 763 - 770.
• Djimesah, I. E., Zhao, H., Okine, A. N. D., Duah, E., Mireku, K. K., Wilson, K. & Budu, A. (2023). “What Factor is Essential in Successful Crowdfunding: A MULTIMOORA-EDAS Approach to Explore Factors that Influence The Success of Crowdfunding Campaigns”, Kybernetes, Emerald Publishing Limited, 0368-492X, doi: 10.1108/K-05-2023-0893.
• Ege, İ. & Yaman, S. (2018). “TOPSIS ve MOORA Yöntemleri İle Ölçülen Finansal Performansın Pay Getirilerine Etkisi: BİST Çimento-Beton İşletmeleri Üzerine Bir Panel Veri Uygulaması”, Injosos Al - Farabi International Journal On Social Sciences, Al -Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (1), 75 – 96.
• Gümüş, U. T., Öziç, H. C. & Çıbık, E. (2020). “BİST’de İşlem Gören Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı İşletmelerinin Finansal Performanslarının ÇKKV Yöntemleri İle Karşılaştırılması”, MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (1), 90 – 100.
• İstikbal, D. (2022). Türkiye’nin Turizm Ekonomisi Kazanımlar ve Beklentiler, Sayı: 380, İstanbul: SETA Yayınları.
• Karaatlı, M., Ömürbek, N., Işık, E. & Yılmaz, E. (2016). “Performans Değerlemesinde DEMATEL ve Bulanık TOPSIS Uygulaması”, Ege Akademik Bakış, 16 (1), 49 – 64.
• Karadeniz, E. & Kahiloğulları, S. (2013). “Beş Yıldızlı Otel İşletmelerinde Finansal Oranların Kullanımı: Akdeniz Bölgesi’nde Bir Araştırma”, Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 10 (3), 84 – 106.
• Karadeniz, E., Dalak, S., Beyazgül, M. & Günay, F. (2016). “Turizm Alt Sektörlerinin Finansal Performanslarının Oran Yöntemiyle Karşılaştırmalı Analizi”, Muhasebe ve Denetime Bakış Dergisi, (49), 49 - 68.
• Karadeniz, E., İskenderoğlu, Ö. & Helvacı, İ. (2022). “Covid-19 Salgınının Konaklama ve Yiyecek – İçecek İşletmelerinin Finansal Performansına Etkisinin Ölçek Temelinde Analizi”, Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, Journal of Travel and Hospitality Business, 19 (2), 162 – 177.
• Karamahmutoğlu, K. M. (2022). “Covid-19’un Sektörlerin Finansal Performansına Etkisinin Oran Analizi Yöntemi ile İncelenmesi”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 95, 35 - 56.
• Karaoğlan, S. & Şahin, S. (2018). “BİST XKMYA İşletmelerinin Finansal Performanslarının Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri İle Ölçümü ve Yöntemlerin Karşılaştırılması”, Ege Akademik Bakış, 18 (1), 63 – 80.
• Kılıç, Y. (2020). “Borsa İstanbul’da Covıd-19 (Koronavirüs) Etkisi”, Journal of Emerging Economies and Policy, 5 (1), 66 – 77.
• Kozak, N., Kozak, M. A. & Kozak, M. (2023). Genel Turizm İlkeler – Kavramlar, 25. Baskı, Ankara: Detay Yayıncılık.
• Kozak, N. (2012). Genel Turizm Bilgisi, (Editör) Meryem Akoğlan Kozak, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2472, Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 1443, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Kutay, N. & Tektüfekçi, F. (2021). “Covid-19 Salgın Sürecinde Borsa İstanbul Turizm Endeksi İşletmeleri Finansal Tabloları ve Bağımsız Denetçi Raporları Üzerinde Etkinin Bütüncül Yaklaşımla İncelenmesi”, International Journal of Contemporary Tourism Research, Özel Sayı, 73-97, doi: 10.30625/ijctr.955217.
• Madic, M. & Radovanovic, M. (2015). Ranking of Some Most Commonly Used Non-Traditional Machining Process Using ROV and CRITIC Methods, U.P.B. Sci. Bull. Series D., 77 (2), 193 - 204.
• Medetoğlu, B., Kavas, Y. B., Öztürk, M. & Türkay, K. (2023). “BİST Konaklama Sektöründeki İşletmelerin Finansal Performanslarının Copras ve Waspas Yöntemleriyle Ölçümü”, Akademik Hassasiyetler, 10 (22), 357 - 376.
• Metin, S., Yaman, S. & Korkmaz, T. (2017). “Finansal Performansın TOPSIS ve MOORA Yöntemleri İle Belirlenmesi: BİST Enerji Firmaları Üzerine Karşılaştırmalı Bir Uygulama”, KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 14 (2), 371 – 394.
• Napierała T., Napierała, K. L. & Burski, R. (2020). “Impact of Geographic Distribution of COVID-19 Cases on Hotels’ Performances: Case of Polish Cities”, Sustainability. 12, 4697, doi: 10.3390/su12114697.
• Nguyen, P. H., Tsai, J. F., Kumar G, Venkata A. & Hu, Y. C. (2020). “Stock Investment of Agriculture Companies in the Vietnam Stock Exchange Market: An AHP Integrated with GRA-TOPSIS-MOORA Approaches”, Journal of Asian Finance, Economics and Business, 7, 113 – 121.
• Onocak, D. (2023). “BİST’te İşlem Gören Konaklama İşletmelerinin Finansal Performanslarının CRITIC Ağırlıklandırmalı TOPSIS Yöntemine Göre Değerlendirilmesi”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, (97), 79 - 98.
• Ömürbek, N. & Özcan, A. (2016). “BİST’de İşlem Gören Sigorta Şirketlerinin MULTIMOORA Yöntemiyle Performans Ölçümü”, IJBEMP (International Journal of Business, Economics and Management Perspectives), Uluslararası İşletme, Ekonomi ve Yönetim Perspektifleri Dergisi, 1 (2), 64 - 75.
• Özdemir, O. & Akçakanat, Ö. (2021). “Covıd-19 Pandemisinin Turizm ve Havayolu Sektörlerine Mali Etkileri Üzerine Bir Araştırma”, Mali Çözüm Dergisi, 31, 89 - 120.
• Rababah, A., Al ‐ Haddad, L., Sial, M. S., Chunmei, Z. & Cherian, J. (2020). “Analyzing The Effects of COVID‐19 Pandemic on The Financial Performance of Chinese Listed Companies”, Journal of Public Affairs, 20 (4), e2440, doi: 10.1002/pa.2440.
• Sheel, A. (2020). "Hotel Industry Performance in 2019-2020, COVID-19 Impact, and The JHFM Index", Journal of Hospitality Financial Management, 28 (2), 81 – 83, https://doi.org/10.7275/7m54-0b48.
• Süslü, C. & Hızlıer, S. S. (2023). “CRITIC Tabanlı MULTIMOORA ve TOPSIS Yöntemleri İle Finansal Performans Analizi: BİST Spor Endeksi Şirketleri Üzerine Bir Çalışma”, İşletme, 4 (1), 109 - 129.
• Şenol, H. (2023). “BİST 100 İşletmelerinde Nakit Akış Profillerinin Tespiti ve CRITIC Tabanlı MOORA Yöntemine Göre Finansal Performanslarının İncelenmesi”, IJOESS, International Journal of Eurasia Social Sciences, 14 (51), 228 – 257.
• Zhou, Q., Ye, C. & Geng, X. (2024). “A Decision Framework of Offshore Wind Power Station Site Selection Using a MULTIMOORA Method under Pythagorean Hesitant Fuzzy Environment”, Ocean Engineering, 291, 116416, 1 – 15, https://doi.org/10.1016/j.oceaneng.2023.116416.
• https://www.statista.com/statistics/, Erişim Tarihi: 24.04.2024.
• https://www.unwto.org/tourism-statistics/key-tourism-statistics, Erişim Tarihi: 29.12.2023.
• https://www.tursab.org.tr/e-dergi?pdf=/assets/assets/uploads/yillar-ziyaret/2023/tursab-istatistik-aralik-2023-raporu.pdf, Erişim Tarihi: 26.04.2024.
• https://media.iskur.gov.tr/79580/4-ceyrek-sonuc-raporu.pdf, Erişim Tarihi: 30.04.2024.
• https://wttc.org/, Erişim Tarihi: 30.12.2023.
• https://www.statista.com/statistics/, Erişim Tarihi: 30.12.2023.
• https://data.tuik.gov.tr/, Erişim Tarihi: 22.05.2024.
• https://yigm.ktb.gov.tr/TR-201116/turizm-gelirleri-ve-giderleri.html, Erişim Tarihi: 24.04.2024.
• https://www.tursab.org.tr/turizm-geliri/ithalat-ihracat-icindeki-payi-2022, Erişim Tarihi: 26.04.2024.