Söz Edimleri Kuramı Bağlamında 16. Yüzyıl Bosnalı Divan Şairlerinin Mesnevilerinde Şair-Patron İlişkisi

Yıl 2022, , 225 - 234, 30.12.2022

Alena Catovic

https://doi.org/10.38015/sbyy.1190449

Öz

Bosna'da Divan şiirinin ilk örneklerine 15.yüzyıl sonlarına doğru rastlanmasına rağmen ilk bütünlüklü eserler, özellikle mesneviler, ancak 16. yüzyılda ortaya çıkmıştır. 16. yüzyıl Bosnalı Divan şairlerinin eserleri arasında Hasan Ziyâ'î'nin Kıssa-i Şeyh Abdürrezzâk ile Derviş Paşa'nın Muradname adlı mesnevileri dikkat çekmektedir. Bosnalı şairler bu yüzyılda klasik tarz eser vermekle kalmayıp kimisi Sultan III. Murat gibi çok güçlü hamilerin himayesine girmeyi başarmıştır. Bununla birlikte Kıssa-i Şeyh Abdürrezzâk ile Muradname adlı mesnevilerin sebeb-i telîf (nazm) bölümlerinde şairler, hamileri konusunda sık sık göndermelerde bulunmuşlar ve eserlerinin bu bölümünde hamilerine karşı iltifat, övgü ve dua gibi iyi dileklere sık sık başvurmuşlardır. Edimbilim açısından bakıldığında; iltifat, övgü ve iyi dilekler, sözeylemler olarak değerlendirilmekte ve dışavurumcular sınıfında yer almaktadırlar. Edimbilim kuramcıları; iltifatların olumlu nezaketin en çarpıcı örnekleri olduğunu ve iltifatların bir haber vermek ya da bir şeye işaret etmek amacıyla değil; dinleyicinin iyi hissetmesi amacıyla söylendiğini düşünmektedirler. Bu sayede konuşmacı ile dinleyici arasında yakınlık ve işbirliği kurulması sağlanılmaktadır. Şair ve patron, konuşmacı ile dinleyici olarak düşünüldüğünde aralarındaki bağ, şairin dil kullanımı ve başvurduğu nezaket stratejileriyle yakından ilişkilidir. Şiirin bir iletişim yolu olduğu gerçeğinden yola çıkarak şair ile okuyucu/dinleyici arasındaki ilişki Edimbilim, özellikle kibarlık ilkeleri bağlamında irdelenebilir. Bu bağlamda 16.yüzyıl Bosnalı Divan şairlerinin hamileriyle olan ilişkilerinin incelenmesinde; mesnevilerinin sebeb-i telîf (nazm) bölümlerine Söz Eylemler ve Nezaket Kuramları açısından yaklaşmak aydınlatıcı olabilir. Çalışmanın kuramsal çerçevesi, dış dünya hakkında haber veren beyanlar ile dış dünyayı değiştiren beyanları birbirinden ayıran İngiliz filozof Austin'in ortaya koyduğu kurama dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Divan Şiiri, Mesneviler, Kibarlık Kuramı, Edimbilim, Söz Eylemler/ Söz Edimi Kuramı

Kaynakça

• Austin, J. L. (1962). How to do things with words. London: Oxford University Press.
• Brown, P., S. Levinson. (1987). Politeness: Some Universal in Language Usage. Cambridge: Cambridge University Press.
• Çakır, A. (2014). Söylem Analizi, Konya: Planet Yayınları.
• Ćatović, A. (2017). Tragom priče o Šejhu San'anu: Hasan Zijaija Mostarac i njegova Pripovijest o Šejhu Abdurrezzaku. Sarajevo: Orijentalni institut u Sarajevu.
• Durmuş, T. I. (2009). Tutsan Elini Ben Fakīrin: Osmanlı Edebiyatı Hamilik Geleneği. İstanbul: Doğan Kitap.
• Gürgendereli, M. (2007). Hasan Ziyā’ī: Şeyh-i San’ān Mesnevisi, Istanbul:Kitabevi. Hirik, E. (2018)."Söz Edimleri Kuramı Bağlamında Atasözleri-Deyimlerde Toplum/Topluluk Adları ve Duygu Değerleri"Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 24, s. 158-177 Inalcık, H. (2003). Şāir ve Patron. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Kadrić, A. (2008). Muradnama Derviš-paše Bajezidagića: Objekt Ljubavi u tesavufskoj književnosti. Sarajevo: Orijentalni institut u Sarajevu.
• Kurz, M. (2012)."Gracious Sultan, Grateful Subjects: Spreading Ottoman Imperial "Ideology" throughout the Empire" Studia Islamica, Vol. 107, No. 1. Maisonneuve & Larose. 96-121.
• Leech, G. (1983). Principles of Pragmatics. London: Longman.
• Öner, Ö. (2019). Türkiye Türkçesinde Tiyatro Metinlerinde Nezaket Dili. Yayımlanmamış Doktora tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Peternai, K. (2005) Učinci književnosti. Zagreb: Disput.
• Searle, J. (1969). Speech Acts .Cambridge: Cambridge University Press.