Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Yer Alan Bazı İhtilaflı Konu Başlıklarının İncelenmesi

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 322 - 353, 30.06.2021

Mustafa Kirkit

https://doi.org/10.38015/sbyy.905668

Cited By: 1

Öz

Öz:
Bu çalışma ihtilaflı konulardan “Bilim” ve alt başlıkları “Yok Olan Türler, Biyoyakıt, İklim Değişikliği, Su Sıkıntısı, Genetiği Değiştirilmiş Organizmaların” sosyal bilgiler ders kitaplarındaki yerini ve dağılımını analiz etmeyi amaçlamıştır. İhtilaflı konular, bireylerin veya toplumun bir konuda ayrılığa düştüğü, birbirine zıt görüşler ileri sürdüğü konular olarak kabul edilebilir. Çalışma da ihtilaflı konuların eğitim içerisindeki yeri ve sosyal bilgiler eğitimi alanyazındaki bazı önemli noktalarına da değinilmiştir. Bu çalışmada AB Konseyi’nin ele aldığı ve Güney INDIANA Üniversitesi’nin belirlediği ihtilaflı konulardan bazılarının içerikteki varlığı, tartışabilirliği ve araştırılan konular hakkında farkındalık oluşturma açısından ele alınmıştır. Araştırmanın kapsamı 2018-2019 yılında Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı onaylı okutulan ortaokul 5. 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarıdır. Araştırmanın deseninde nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi ve içerik analizi kullanılmıştır. Araştırmanın sonucunda “Bilim” kavramına ders kitaplarında yeterince yer verildiği, alt başlıkların ise yeteri kadar kitaplara yansıtılmadığı tespit edilmiştir. İncelenen ihtilaflı konu başlıkları açısından öğrenci seviyesinin genel olarak gözetildiği söylenebilir. Eksikliği görülen, gelecek nesilleri yakından ilgilendiren “Yok Olan Türler, Biyoyakıt, İklim Değişikliği, Su Sıkıntısı, Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar” başlıklarının öğrenciler tarafından araştırılmasına ve sorgulanmasına fırsat tanınabilir. Konuyla ilgili farkındalığın artırılması için ders kitaplarında etkinlikler hazırlanabilir. Ders kitaplarında, ihtilaf içeren bu konuların öğrencilerin ilgisini çekmesi ve konu başlıklarının ders sürecine etkin şekilde yansıtılması öğretmenin yönlendirmesiyle gerçekleşebilir. İhtilaflı konuların öğretiminde tekrar öğretimde kullanılmak üzere kılavuz kitapların hazırlanarak öğretmeni yönlendirici içeriklerin verilmesi, ihtilaflı konuların daha etkin şekilde öğrenme ortamına yansımasını sağlayabilir İhtilaflı konular hakkında alanyazında bazı çalışmaların bulunduğu görülmüştür ancak araştırma konusunun alanyazında eksikliği görülen bir konu başlığı olduğu söylenebilir. Bu çalışmanın ise ihtilaflı konularla ilgili hem sosyal bilgiler eğitimi alanında hem de diğer alanlardaki yapılacak olan bundan sonraki çalışmalara katkı sağlayacağı düşünülmüştür.

Anahtar Kelimeler

sosyal bilgiler,, , ihtilaflı(tartışmalı) konular,, bilim,, tartışma, ders kitabı

The Review of Some Controversial Issues In Social Studies Textbooks

Öz

Abstract:
This study aimed to analyze the place and distribution of controversial issues, such as "Science" and its subtitles "Extinct Species, Biofuels, Climate Change, Water Shortage, Genetically Modified Organisms" in social studies textbooks. The controversial issues can be regarded as issues in which individuals or society differ on an issue and put forward opposing views. In the study, the place of controversial issues in education and some important points of social studies education in literature are also mentioned. In this study, some of the controversial issues addressed by the EU Council and determined by the Southern INDIANA University are discussed in terms of the content, disputability and raising awareness about the issues under research. The social studies textbooks which are approved by the Ministry of National Education of the Republic of Turkey in 2018-2019 and taught to the 5th, 6th and 7th grades of secondary schools are within the scope of this study. The document analysis which is one of the qualitative research analysis methods and content analysis were used in the design of this research. As a result of the research, it was determined that the concept of "Science" is given enough place in the textbooks, but on the other hand its subtopics are not reflected in the books sufficiently. It can be said that the student level is generally observed in terms of the examined controversial subject headings. Students may be given the opportunity to investigate and question the issues of "Extinct Species, Biofuels, Climate Change, Water Problems, Genetically Modified Organisms", which are lacking and closely related to future generations. Activities can be prepared in textbooks to raise awareness on the subject. These controversial issues in the textbooks can attract the attention of the students and the subject titles can be effectively reflected in the lesson process with the guidance of the teacher. Preparing guidebooks to use for re-teaching of the teaching of controversial subjects and providing teacher-guiding contents can ensure that the controversial issues are reflected in the learning environment more effectively. It has been observed that there are some studies in literature on controversial issues. However, it can be said that the research subject is a topic that is lacking in literature. It was thought that this study would contribute to future studies on controversial issues both in the field of social studies education and in the other fields.

Anahtar Kelimeler

Social Studies,, Controversial Issues,, Science,, discuss, textbooks

Kaynakça

• Akman, Ö., Ve Bastık, U. (2016). Sosyal bilgiler ders kitaplarında ihtilaflı konular içerisinde yer alan'aile'kavramının incelenmesi: Bir içerik analizi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(2), 247-263.
• Avaroğulları, M. (2015). Sosyal bilgiler öğretiminde tartışmalı konularla ilgili bir eylem araştırması. NWSA-Education Sciences- E-Journal of New World Sciences Academy, 10(2) , 139 - 150.
• Aydemir, M. (2017). Examination of middle school social sciences text books in terms of skills included in the middle school social sciences course curriculum. International Journal of Contemporary Educational Studies, 3(2), 1-17.
• Bayrakcı, M. (2005). Ders kitapları konusu ve ilköğretimde ücretsiz ders kitabı dağıtımı projesi. Milli Eğitim Dergisi, 165, 1-13.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., ve Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırmanın temelleri. Ş. Büyüköztürk, E. K. Çakmak, Ö. E. Akgün, Ş. Karadeniz, ve F. Demirel içinde, Bilimsel araştırma yöntemleri (21. baskı) (1-36). Pegem Akademi Yayınları.
• Clabough, J., Phipott, S., McConkey, L. ve Turner, T. (2010). Teachers' struggles with controversial ıssues. facing the demon. Natıonal Socıal Scıence Journal, 38(2), 1-15.
• Çam, İ. D., Yılar, M. B. ve Ünal, O. (2020). Son dönem Osmanlı ve güncel ders kitaplarında tasarruf değeri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(3), 350-374.
• Çopur, A. (2015). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin tartışmalı konuların öğretimine ilişkin düşüncelerinin incelenmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü], YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı.
• Demirkaya, H. G. (2008). Sosyal bilgiler ders kitaplarında güncel konular. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1, 117-134.
• Ersoy, A. F. (2013). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının tartışmalı konulara katılımını etkileyen etmenler. Sosyal Bilgiler Eğitimi Araştırmaları Dergisi-Journal of Social Studies Education Research, 4(1), 24-48.
• Gültekin, G., Akpınar, M., Nohutcu, M., Özerdoğan, P., ve Aygün, S. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu sosyal bilgiler ders kitabı 7. MEB.
• Günal, H. (2018). Tarih öğretmen adaylarının tartışmalı ve hassas konuların öğretimine yönelik eğitim alma durumları. Turkish History Education Journal, 7(2), 414 - 442.
• Hassan, A. M., ve Lee, H. (2018). Controversial ıssues relevant to sustainable urbanism: a review of global urban tendencies. European Journal of Sustainable Development Research, DOI: 10.20897/ejosdr/76137.
• Hayırsever, F., ve Kısakürek, M. A. (2014). Evaluation of social studies textbook in terms of the aimed skills to be acquired by students according to the primary school curriculum. International Journal of Curriculum and Instructional Studies, 4(8), 23-42.
• Hess, D. E. (2005). How do teachers’ political views influence teaching about controversial issues. J. E. Samuel Totten içinde, Educating about Social Issues in the 20th and 21st Centuries: Social Education, 69(1), 47-48.
• İbret, B.Ü, Karasu, E. ve Recepoğlu, S. (2016). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının toplumsal sorunların tespitine yönelik görüşleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(2), 1295-1319.
• İlhan, G., Şeker, M., ve Kapıcı, H. (2015). Sosyal bilgiler beşinci sınıf ders kitaplarında turizm kavramının yeri. Uluslararası Alan Eğitimi Dergisi, 1(1), 42-62.
• İ.U.B. (2020, 12 18).Controversial İssues, https://www.indiana.edu/search/?q=controversial%20issues /https://citl.indiana.edu/teaching-resources/diversity-inclusion/managing-difficult-classroom- discussions/index.html adreslerinden alınmıştır.
• İ.U. (2020, 12 20). Managing difficult classroom discussions. Center for Innovative Teaching and Learning: https://citl.indiana.edu/teaching-resources/diversity-inclusion/managing-difficult-classroom-discussions/index.html adresinden alınmıştır.
• Jofre, M. I., Kolstrein, A. M., Gianella, V., ve Iglesias, R. (2015). Teaching of 'controversial issues' in history and social science from teachers' perspective. Estudios Pedagogicos, 41(1), 275-292.
• Karacan, H. (2018). Beşinci sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve ders kitaplarında yer alan milli ve evrensel değerlerin analizi. Journal of Innovative Research in Social Studies, 1(1), 1-10.
• Karagözoğlu, N. (2020). Sosyal bilgiler ders kitaplarının değerlendirilmesi. İKSAD Yayınları.
• Keskin, Y. ve Yaman, E. (2014). İlköğretim sosyal bilgiler programı ve ders kitaplarında yeni bir paradigma: Çokkültürlü eğitim. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(2), 933-960.
• Kirkit, M. (2019). Sosyal bilimler disiplinlerinin sosyal bilgiler programlarına ve ders kitaplarına yansıma durumları. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü], YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı.
• Konseyi, Avrupa (2019. 07.19). Modül 7:İhtilaflı (tartışmalı) konuların öğretimi. Edchreturkey: http://www.edchreturkeyeu.coe.int/Source/Resources/Trainingset/Module7_Teaching_Controversial_Issues_tr.pdf adresinden alınmıştır.
• Köroğlu, C. Z., ve Köroğlu, M. A. (2016). Bilim kavramının gelişimi ve günümüz sosyal bilimleri üzerine. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25, 1-15.
• Kuş, Z., Merey, Z. ve Karatekin, K. (2013). İlköğretim 4. ve 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 11(25), 183-214.
• Küçükali, R., ve Akbaş, H. (2015). Eleştirel düşüncenin bilimlerin gelişmesine katkıları. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(3), 1-10.
• Learner, A. (2020, 12 23). Dealing withcontroversial ıssues/ ıssues in social studies video:allgradelevels. AnnenbergLearner: https://www.learner.org/series/social-studies-in-action-a-teaching-practices-library-k-12/dealing-with-controversial-issues/ adresinden alınmıştır.
• Lockwood, A. L. (2020, 12 26). Controversial ıssues:the teacher's crucial role. NCSS: http://www.socialstudies.org/sites/default/files/publications/se/6001/600105.html adresinden alınmıştır.
• Manitoba, E. (2006). Dealing with controversial ıssues. https://www.edu.gov.mb.ca: https://www.edu.gov.mb.ca/k12/cur/socstud/frame_found_sr2/tns/tn-34.pdf adresinden alınmıştır.
• MEB. (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı. Milli Eğitim Bakanlığı TTKB.
• Miles, M. B., ve Huberman, A. M. (2019). Qualitative data analysis: an expanded sourcebook. Thousand Oaks, SAGE Publications Inc.
• National Council for the Social Studies (NCSS) (2007). Academic freedom and the social studies teacher, Social Education 74(6), 334–335; NCSS Bildiri URL: https://www.socialstudies.org/system/files/publications/articles/se_740610334.pdf
• Özdemir, Ç., ve Arslangilay, S. (2017). Eğitim bilimine giriş (4. Baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Öztürk, D. (2017). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin tartışmalı konuların öğretimine ilişkin görüş ve uygulamaları. [Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü], YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı.
• Pace, D. (2003). Controlled fission: teaching supercharged subjects. College Teaching Journal Artıcle, 51(2), 42-45.
• Pehlivan, A. ve Kolaç, E. (2016). Açık-Örgün eğitim sosyal bilgiler ders kitapları ve öğretim programında somut olmayan kültürel miras ögeleri. Turkish Studies, 11(19), 655-670.
• Rossi, J. A. (1996). Creating strategies and conditions for civil discourse about controversial ıssues. Social Education-ERIC, 60(1), 15-21.
• Safran, M. (2012). Sosyal Bilgiler Öğretimi (2. Baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Soley, M. (1996). If ıt's controversial,why teach ıt? National Council for the Social Studies-Social Education, 60(1), 9-14.
• Stradling, R. (1984). The teaching of controversial issues: an evaluation. Educational review, 36(2), 121-129, https://doi.org/10.1080/0013191840360202.
• Şahin, E. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu sosyal bilgiler 5 ders kitabı. Anadol Yayıncılık.
• Şişman, M. (2018). Eğitime giriş (18. Baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Tatar, Ş. (2018). İhmal edilen eğitim programında tartışmalı konuların ilk ve ortaokul öğretim programları bağlamında incelenmesi. [Yayımlanmamış Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü], YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı.
• Tatar, Ş., ve Adıgüzel, O. C. (2019). Türkiye’de tartışmalı ve sosyobilimsel konular üzerine yazılan lisansüstü tezlerin eğitim bilimleri perspektifinden incelenmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 305 – 325, DOI: 10.17494/ogusbd.548368.
• TDK, (2017) TDK Online Sözlük. http://www.tdk.gov.tr / https://sozluk.gov.tr/ adresinden alınmıştır.
• Tuncer, H. (2018). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının tartışmalı konuların öğretimine ilişkin görüşlerinin incelenmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü], YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı.
• White, M. D., ve Marsh, E. (2006). Content analysis: a flexible methodology. Library trends 55(1), 22-45, DOI: 10.1353/lib.2006.0053.
• Yazıcı, S. ve Seçgin, F., (2010). Tartışmalı konular ve öğretimine ilişkin bir çalışma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(12), 488-501.
• Yılar, M. B. ve Çam, İ. D. (2020). 20. ve 21. Yüzyılın Başlarına Ait Ders Kitaplarında Vergi: Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 15(2), 503-514.
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2008). Nitel araştırma yöntemleri (6. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, F. G., Bayraktar, H., Özden, M. K., Akpınar, M., ve Evin, Ö. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu sosyal bilgiler 6 ders kitabı. MEB.
• Yılmaz, K. (2012). Tartışmalı ve tabu konuların incelenmesi: Sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi-Mustafa Kemal University Journal of Social Sciences Institute, 9(18), 201-225.
• Yücel, A. G. (2018). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının eleştirel düşünme düzeylerinin gelişiminde tartışmalı konuların etkisi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü], YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı.