Osmanlı'dan Cumhuriyet'e İlkokula Başlama Ritüelinde Değişim: Amin Alayı Merasiminden Öğrenci Andının Okunuşuna

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 123 - 143, 30.06.2023

Nazlı Geylani İbrahim Bozkurt

https://doi.org/10.38015/sbyy.1297869

Öz

Toplumsal hayatın önemli dinamiklerinden olan ritüel formasyonları, ilk zamanlarda sosyoloji biliminin
odağında iken, bir müddet sonra antropoloji bilimi ile de bağdaştırılmış ve nihayetinde her iki bilim dalı
içerisinde ritüel formasyonun sorunsalı üzerinde tanımlamalar ve değerlendirmeler yapılmıştır. Ritüel kavramı
ile alakalı genel tanımlamaya baktığımızda, geleneksel topluluklardan modern topluluklara değin, sosyal yapıyı
biçimlendirmede ve toplumda yaşayan insanlar arasındaki bağı güçlendirmede, ritüellerin oldukça ehemmiyetli
bir fonksiyona sahip değerler ve erdemler silsilesi şeklinde tasvir edilip yorumlandığı görülmüştür. Bu
doğrultuda geleneksel toplumlarda daha çok ailevi ve dini tematik örgülerle biçimlenmiş ritüellerle
karşılaşılmış, buna karşın modern toplumlarda ise ulus, vatan ve millet temalı ritüel formasyonları uygulamaya
konmuştur. Devletler, eğitim alanında uygulanan ritüel formasyonlarından yararlanarak, ortak ülkü ve değerler
silsilesi kapsamında hem bütünlüklerini koruma hem de bâki olma noktasında, oldukça önemli bir vasıtayı
kullanmış oldular. Ritüel formasyonunu bir vasıta olarak kullanan devletler, bu ritüelleri sistem içerisinde
uygularken, yöntem olarak güç kullanmamış tam tersine gönüllülük esaslı bir yaklaşımla hareket etmeyi ve
rejimi özümseyen ve içselleştiren bir anlayışla yapılandırmayı uygun bulmuşlar ve bu doğrultuda ritüelleri
kaynak olarak değerlendiren bir yaklaşım sergilemişlerdir. Ritüelleri kaynak olarak değerlendiren devletler,
özellikle eğitim kurumlarında uyguladıkları ritüel formasyonları ile yönetime sadakat ve itaat duygusu ile
yaklaşmanın ve bu hislerle bağlanmanın farkındalığı içerisinde bir politika izlemişlerdir. Osmanlı Devleti’nde
çocukların okul ile ilgili olumsuz düşüncelerini ortadan kaldırmak, onlarda okuma hevesini uyandırmak, onların
mektep yaşamlarının hayırlarla ve başarılarla geçmesini dileyerek, duaların yapılmasına öncülük etmek gibi
gayeler ile tertip edilen “Âmin Alayı” ritüeli ile Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması ile oluşan yeni düzenin
sosyalizasyon sürecinde ve çocukların bu konu ile ilgili bilgilendirilme ve yetiştirilme evresinde, eğitim
kurumlarında uygulanan “Öğrenci Andı” ritüelinin incelendiği bu çalışma, devletlerin kendi dönemlerinde
hâkim olan paradigmalarını ve prensiplerini, ritüel formasyonları üzerinden okuma ve ortaya koyma
gayretindedir. Nitekim Osmanlı Devleti’nde mektebe başlama merasimi sırasında görülen ve İslamî tematik
örgülerle kurulu olan “Âmin Alayı” ritüeli ile çocuklar ve ebeveynleri üzerinde oluşturulan sadakat ve bağlılık
yetkesi, genç Cumhuriyet’in kurulması ile çocukların ilkokullarda her sabah hep bir ağızdan söyledikleri
“Öğrenci Andı” ritüeli ile milli, laik ve vatanperver bir temaya bürünmüş ve bu dönemde yeni kurulan düzene
farklı paradigmalar ekseninde bir bağlılık yaratılmak istenmiştir. Çünkü toplumun ve geleceğin yetişkini olarak
kabul edilen çocuklar, Cumhuriyetin ilke ve prensiplerine, norm ve değerlerine göre yetiştirilmek ve inşa
edilmek istenmiş ve bu amaç doğrultusunda devlet, eğitim kurumlarında uyguladığı ritüel formasyonlarından
destek almayı da tercih etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eğitim Ritüelleri, Osmanlı Devleti, Amin Alayı, Türkiye Cumhuriyeti, Öğrenci Andı

Change in the Ritual of Starting Primary School from the Ottoman Empire to the Republic: From the Amin Procession Ceremony to the Recitation of the Student Oath

Öz

Ritual formations, one of the important dynamics of social life, were in the focus of sociology at first, but after a
while, they were associated with the science of anthropology, and finally, definitions and evaluations were made
on the problematic of ritual formation in both disciplines. When we look at the general definition of the concept
of ritual, it is seen that rituals are described and interpreted as a series of values and virtues, which have a very
important function in shaping the social structure and strengthening the bond between people living in the
society, from traditional communities to modern communities. In this direction, rituals shaped by familial and
religious thematic patterns were encountered in traditional societies, while ritual formations with the theme of
nation, homeland and nation were put into practice in modern societies. States, by making use of the ritual
formations applied in the field of education, have used a very important tool both to preserve their integrity and
to remain within the scope of common ideals and values. States that use the ritual formation as a tool, did not
use force as a method while applying these rituals within the system, on the contrary, they found it appropriate
to act with a voluntary approach and to structure the regime with an understanding that internalizes and
internalizes, and in this direction, they have displayed an approach that evaluates the rituals as a resource.
States, which consider rituals as a source, have followed a policy with the awareness of approaching the
administration with a sense of loyalty and obedience and being connected with these feelings, especially with the
ritual formations they practice in educational institutions. With the "Amen Procession" ritual, which was
organized with the aims of eliminating the negative thoughts of children about school in the Ottoman Empire,
arousing their enthusiasm for reading, wishing their school life to be auspicious and successful, and leading the
prayers, the new formation of the Republic of Turkey. This study, which examines the "Student Oath" ritual
applied in educational institutions during the socialization process of the order and the stage of informing and
raising children on this subject, tries to read and reveal the paradigms and principles of the states, which were
dominant in their own periods, through ritual formations. As a matter of fact, the authority of loyalty and
devotion established on children and their parents with the ritual of "Amen Regiment", which was observed
during the school initiation ceremony in the Ottoman Empire and established with Islamic thematic patterns,
and the "Student Oath" that children uttered unanimously every morning in primary schools with the
establishment of the young Republic. The ritual took on a national, secular and patriotic theme and in this
period, it was desired to create a commitment to the newly established order on the axis of different paradigms.
Because children, who are accepted as the adults of the society and the future, wanted to be raised and built
according to the principles and principles, norms and values of the Republic, and for this purpose, the state
preferred to receive support from the ritual formations it implemented in educational institutions.

Anahtar Kelimeler

Education Rituals, Ottoman Empire, Amen Procession, Republic of Turkey, Student Oath

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• MF. MKT. 128/65 H-16-10- 1308
• MF. İBT. 2/50; MF. İBT. 24/103
• İ. MVL. 280/ 10938 H-26-10-1269
• Adıvar, H. E. (1963). Mor salkımlı ev. Yeni Matbaa.
• Ahmet Rasim. (2018). Falaka. Can Çocuk.
• Ahmet Yusuf. (1927). Elifbamız. Akşam Matbaası.
• Akyüz, Y. (1997). Türk eğitim tarihi. Kültür.
• Alexander, J. R. (2001). Culture and pedagogy: İnternational comparisons in primary education. Blackwell publishers.
• Araz, Y. (2007). Osmanlı toplumunda çocuk olmak. Kitap.
• Bağdatlı, M. İ. (2011). Osmanlı eğitim geleneğinde eğitici drama. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24, 79-102.
• Baytal, Y. (2000). II. Abdülhamid dönemi eğitim politikaları. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 11, 23-32.
• Bernstein, B. & Elvin, H. & Peters, R. (1966). Ritual in education. Philosophical Transactions of the Royal Society of London, 25(772), 429-432.
• Bilgin, N. (1999). Kolektif kimlik. Sistem.
• Birinci, A. (1982). Mahalle mektebine başlama merasimi ve mekteb ilahileri. İçinde II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi: Bildiriler (cilt 4, s. 37-57). Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Birinci, A. & Kara, İ. (2016). Bir eğitim tasavvuru olarak mahalle/sıbyan mektepleri: Hatıralar-yorumlar-tetkikler. Dergâh.
• Boratav, P. N. (1999). Yüz soruda Türk folkloru. Gerçek.
• Bozkurt, B. (2007). Cumhuriyet halk partisinin eğitim politikaları 1923-1950, [Yayınlanmamış doktora tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir, Türkiye.
• Durkheim, E. (2005). Dini hayatın ilkel biçimleri. (Fuat Aydın, Çev.). Ataç.
• Edis, B. (1947). Talebenin her gün tekrar edeceği ibare hakkında 18 Mayıs 1933 tarih ve 1749/42 sayılı bakanlık genelgesi. İçinde Milli Eğitim Düsturu, İlköğretim Bölümü içinde (cilt 7, s.363-364). Millî Eğitim Bakanlığı.
• Ergin, O. N. (1977). Türkiye maarif tarihi. Eser.
• Fischer, L. J. (1965). Psychology and anthropology. B. J. Siegel (Ed.). Biennial Review of Anthropology, Stanford University.
• Gelişli, Y. (2002). Osmanlı ilköğretim kurumlarından sıbyan mektepleri / kuruluşu, gelişimi ve dönüşümü. İçinde Türkler (cilt 9, s.15: 38). Yeni Türkiye.
• Gluckman, M. (1962). Les rites de passage. M. Gluckman (Ed.). Essay on The Ritual of Social Relation, Manchester University.
• Göktaş, H. (2016). Mahalle mektebine başlama merasimi: Âmin alayı ve bed-i besmele. İçinde Geçmişten Günümüze Şehir ve Çocuk (cilt 2, s. 1317-1324). Canik Belediyesi Kültür.
• Göleç, S. (2019). Osmanlı döneminde okula yeni başlayan çocuklar için düzenlenen törenlerin pedagojik açıdan değerlendirilmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi], Uludağ Üniversitesi, Bursa, Türkiye.
• Güler, O. (2020). Cumhuriyet dönemi eğitim felsefesi, [Yayınlanmamış doktora tezi], Uludağ Üniversitesi, Bursa, Türkiye.
• Günyol, V. (1993). Mektep. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (cilt 7, s. 655-658). TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
• Ferşatoğlu, F. H. (2017). Bir ihtişamlı başlangıç: Bed-i besmele. Din ve Hayat Dergisi, 31, 108-115.
• Halman, T. (1999). Çocuk cumhuriyeti. İçinde Cumhuriyet ve Çocuk, II. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildirileri (s. 17-25). Ankara Üniversitesi.
• Honko, L. (1979). Theories concerning the ritual process. In Honko (Ed.). Science of Religion Studies in Methodology, L. New York.
• İnan, A. (1981). Atatürk hakkında hatıralar ve belgeler. Türkiye İş Bankası Kültür.
• Kaplan, İ. (2002). Türkiye’de milli eğitim ideolojisi ve siyasal toplumsallaşma üzerindeki etkisi. İletişim.
• McLaren, L. P. (1986). Schooling as a ritual performance: Towards a political economy of educational symbols and gestures. Routledge.
• Meşeci, F. (2022). Cumhuriyet sonrası Türk eğitim sisteminde ritüeller: Kuramsal bir çalışma, [Yayınlanmamış doktora tezi], Marmara Üniversitesi, İstanbul, Türkiye.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (1997). Tebliğler Dergisi, 579(2481).
• Mosse, L. G. (1966b). Nazi culture: Intellectual, cultural, and social life in the third reich (S. Attanasio and others, Çev.). The University of Wisconsin.
• Okur, E. A. (2015). Öğrenci andı. Dijital e - kütüphane. isev.org.tr.
• Özalp, R. & Ataünal, A. (1977). Türk millî eğitim sisteminde düzenleme teşkilatı (Talim ve Terbiye Kurulu-Millî Eğitim Şurası). Millî Eğitim.
• Paşa, Ş. B. (2021). Yeni Türkiye’de ulusal kimlik inşası, [Yayınlanmamış yüksel lisans tezi], Trakya Üniversitesi, Edirne, Türkiye.
• Pakalın, M. Z. (1993). Âmin alayı. İçinde Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü s. 39-40). Milli Eğitim Bakanlığı.
• Galip R. (1933). Türk çocuğu yasası. Hâkimiyeti Milliye.
• Sakaoğlu, N. & Akbayar, N. (2008). Binbir gün binbir gece Osmanlı’dan günümüze İstanbul’da eğlence yaşamı. Denizbank.
• Sayyid, B. S. (1994). Sign o’times: Kaffirs and infidels fighting the ninth crusade. In E. Laclau (Ed.). The making of political identities, Verso.
• Schuyt, N. M. & Schuijt, J. M. (1998). Rituals and rules: About magic in consultancy. Journal of Organizational Change Management, 11(5), 399–406.
• Smith, A. (2004). Milli kimlik. (Bahadır Sina Şener, Çev.) İletişim.
• Üstünipek, M. & Üstünipek, Ş. (2014). Âmin alayı ve resimlerde ele alınışı. Art Sanat Dergisi, 1, 6-45.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete Arşivi. (1972).
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmî Gazete. (29 Ağustos 1972).14291.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmî Gazete. (27 Ağustos 2003). 25212.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete. (2013).
• Tunaya, T. Z. (1959). Türkiye’nin siyasî hayatında batılılaşma hareketleri ve kaynakları. Yeni Türkiye.
• Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü. (1997). M. K. Atatürk’ün söylev ve demeçleri. Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Vakit Gazetesi 19 Mayıs 1933.
• Vakit Gazetesi 21 Mayıs 1933.
• Yolalıcı, M. E. (1999). XIX. yüzyıl ve sonrası Osmanlı devletinde eğitim ve öğretim kurumları. İçinde Osmanlı (cilt 5, s. 281-296). Yeni Türkiye.
• Yolluk, M. E. (2010). XVII. yy’ da Osmanlı devletinde eğitim ve öğretim faaliyetleri, [Yayınlanmamıi yüksek lisans tezi], Selçuk Üniversitesi, Konya, Türkiye.
• Quantz, A. R. & Magolda, M. P. (1997). Nonrational classroom performance: Ritual as an aspect of action. The Urban Review, 29(4), 221-238.
• Zürcher, E. J. (2001). Kemalist düşüncenin Osmanlı kaynakları. İçinde Modern Türkiye’de siyasî düşünce: Kemalizm. İletişim.
• https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/10/20131008-12.htm (Erişim Tarihi: 01.05.2023)
• https://tr.pinterest.com/pin/balkanlarda-amin-alay-ya-da-elifba-alaydenilen-ocuklarn-okula-balama-treni--318629742377464046/ (Erişim Tarihi: 01.05.2023)
• https://dergipark.org.tr/download/article-file/92881 (Erişim Tarihi: 01.05.2023)
• https://www.internethaber.com/andimizin-hikâyesi-ve-ilk-hali-foto-galerisi-1912130.htm (Erişim Tarihi: 01.05.2023)