Çağdaş Felsefi Gelişmeler Bağlamında Akıl ve Vahiy Kavramlarının Epistemolojik Öznellikleri

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 195 - 209, 30.06.2023

Muhammet Özdemir

https://doi.org/10.38015/sbyy.1313288

Öz

Bu çalışmada akıl ile vahiy arasındaki ilişkilere yoğunlaşmış İslam felsefesi araştırmacısı, okuru ve düşünürlerinin öznellikleri incelenmektedir. Immanuel Kant araştırmalarında görünür olan “epistemolojik öznellik” kavramı bu metinde çağdaş özne felsefeleri çerçevesinde İslam felsefesi öznesine uygulanmaktadır. Söz konusu öznellik, bir taraftan Kant’ın “sentetik a priori” kavramını ilgilendirdiği için epistemolojinin meşruiyetini etkileyecek boyuttadır, diğer taraftan post-yapısalcı felsefede bilginin nesnesini dönüştürdüğü için merkezi bir öneme sahiptir. Post-kolonyal teoriden yararlanılarak gelişmekte olan ekonomi toplumlarının öznel tiniyle özdeşleştirilen İslam felsefesi yorumcusu akıl ve vahyi güncelleştirme pratikleri bakımından değerlendirilmektedir. Bu değerlendirmede önce bilgi sorununun geldiği çoklu hakikat içeriği anlatılmaktadır. İkinci olarak İslam felsefesindeki epistemolojinin içeriğine yer verilmektedir. Bu epistemolojide çoklu hakikat içeriği yerine evrensel bir hakikat arayışından kaynaklanan çıkmazın öznel koşulları eleştirel değerlendirilmektedir. Öznelliğin nesnel görünme şartları toplumsal süreçler ve kazanımlarla dolaylanmaksızın yeterince geçerli ve tutarlı oluşturulamamaktadır. Bu nedenle yerel kültüre ait dinamiklerin çağdaş epistemoloji içerisindeki konumlandırılması için akıl ve vahyin bağlam ve işlevine yoğunlaşmak gerekmektedir. Üçüncü olarak akıl ve vahyin bağlam ve işlevinden söz edilmektedir. Bu noktada akıl ve vahyin ayrı ayrı tanımları yapılmaya çalışılmaktadır. Dördüncü olarak akıl ile vahiy arasındaki ilişkilerin bu iki kavramı temsil eden insanların vücuda getirdikleri ilişkilerden ibaret olduğu gerçeği saptanıp açımlanmaktadır. Çalışmanın savına göre, epistemoloji büyük ölçüde öznel önerilerle toplumsal gereksinimlerin giderilebilmesi arasındaki alışverişten beslenmektedir. İslam felsefesi öznesi açısından akıl ve vahiy tarihten günümüze taşınırken gerçekçi toplumsal gereksinimlerle ilişkilendirme çerçevesinin ihmal edilmemesi gerekmektedir. Burada tarihin içerisine döndüğünü söyleyen epistemolojik öznellikler asıl yaptıklarını söylemiş olmamaktadırlar. Çalışma özne felsefelerinin tartışma bağlamından hareketle İslam felsefesi öznesini akıl ve vahye dayanan epistemoloji çerçevesinde bilgi sosyolojisinin içine çekmeye gayret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Felsefe, Post-kolonyalizm, Akıl, Vahiy, Epistemolojik Öznellik.

Epistemological Subjectivity of the Concepts of Reason and Revelation in the Context of Contemporary Philosophical Developments

Öz

This study aims to examine the subjectivities of researchers, readers and thinkers of Islamic philosophy who have focused on the relations between reason and revelation. The concept of "epistemological subjectivity", which is visible in Immanuel Kant's studies, is applied to the subject of Islamic philosophy within the framework of contemporary subject philosophies in this text. The contemporary commentator of Islamic philosophy, who is identified with the subjective spirit of developing economic societies by making use of post-colonial theory, is evaluated in terms of his practices of updating the reason and the revelation. In this evaluation, the multi-truth content, which the knowledge problem comes to, is firstly explained. Secondly, the content of epistemology in Islamic philosophy is given. In this epistemology, the subjective conditions of the deadlock arising from the search for a universal truth rather than the content of multiple truths are critically evaluated. Thirdly, the context and function of the reason and the revelation are explained. Fourthly, the fact that the relations between reason and revelation consist of the relations brought into being by the people who represent these two concepts is determined and explained. According to the argument of the study, the epistemology is largely nourished by the exchange between subjective suggestions and the fulfillment of social needs. Here, the epistemological subjectivities who say that they join into the history do not say what they actually do.

Anahtar Kelimeler

Philosophy, Post-colonialism, Reason, Revelation, Epistemological Subjectivities.

Kaynakça

• Adorno, T. W. (2005). The culture industry: Selected essays on mass culture. (Ed.: J. M. Bernstein). Routledge.
• Ashcroft, B., Griffiths, G., & Tiffin, H. (2002). The empire writes back: Theory and practice in post-colonial literatures. Routledge.
• Ayoub, M. (2012). Contemporary approaches to the qur’an and sunnah. The International Institute of Islamic Thought.
• Bacon, F. (2000). The new organon. Cambridge University.
• Bilgili, F. M., & Yavuz, Ö. (2010). Metod, mana ve mazmun bağlamında doğa-vahiy izomorfizmine bir bakış. EKEV Akademi Dergisi, 14(42), 33-54.
• Çelebi, İ., & Bulğen, M. (2013). Akâid ve kelâm ilminde vahyin ve aklın yeri. Ensar Neşriyat.
• Durusoy, A., & Güler, A. (2015). Vâv’ın hikâyesi. YakınDoğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1(1), 7-54. el-A’sem, A. (1998). el-Felsefetü’l-gazzâlî: İâdetü takvîm li-münhanâ tetavvuruhu’r-rûhî. Şeriketü Müsâhemeti’l-Mısriyye.
• El-Gazâlî, H. E. H. (1967). el-Münkizü mine’d-dalâl ve’l-mevsilü ilâ zî’l-izzeti ve’l-celâl. Dârü’l-Endelus.
• El-Gazâlî, H. E. H. (2006). Tehâfütü’l-felâsife. Dârü’t-Takvâ.
• Esen, M. (2011). Kur’ân’da akıl-iman ilişkisi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 52(2), 85-96. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001079
• Foucault, M. (1980). Power/knowledge selected interviews and other writings 1972-1977. Pantheon Books.
• Foucault, M. (1984). What is enlightenment? The foucault reader. Pantheon Books.
• Foucault, M. (2001). Fearless speech. Semiotext(E).
• Hochschild, J. L., & Scovronick, N. (2003). The american dream and the public schools. Oxford University.
• Horkheimer, M. (2004). Eclipse of reason. Continuum.
• Gökariksel, B., & McLarney, E. (2010). Muslim women, consumer capitalism, and the islamic culture industry. Journal of Middle East Women's Studies. 6(3), 1-18. https://dukespace.lib.duke.edu/dspace/bitstream/-handle/10161/6972/MuslimWomen.pdf;sequence=1.
• İbn Rüşd, E. V. (1969). Faslü’l-makâl fîmâ beyne’l-hikmeti ve’ş-şerîati mine’l-ittisâl. Dârü’l-Meârif.
• Marchetti, G. (2022). The Philosophy of Richard Rorty. The ethics, epistemology, and politics of richard rorty. Routledge.
• Mitha, F. (2001). Al-ghazâlî and the islamilis. The Institute of Islamilis.
• Nasr, S. H. (1989). Knowledge and the sacred. New York University.
• Nesefi, Ö. (1995). İslam inancının temelleri akaid. (Çev.: M. Seyyid Ahsen). Bayrak Yayınları.
• Özavşar, M. E. vd. (2014). Hadislerle islam 1. Diyânet İşleri Başkanlığı.
• Özdemir, M. (2023, june 5). İslam ortaçağında büveyhîlerin etkisiyle bilgi ve yaşamın yeniden tanımlanması: Kelâm ile felsefenin rekabeti. https://www.akademikakil.com/islam-ortacaginda-buveyhilerin-etkisiyle-bilgi-ve-yasamin-yeniden-tanimlanmasi-kelam-ile-felsefenin-rekabeti/muhammetozdemir/
• Said, E. W. (2003). Orientalism. Penguin Books.
• Shohat, E., & Alsultany, E. (2016). The cultural politics of “the middle east” in the americas an introduction. Between the middle east and the americas: The cultural politics of diaspora. The University of Michigan.
• Soysaldı, H. M. (2002). “Kur’ân-sünnet ilişkisi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 7, 1-18.
• Stanlick, N. (2013). American philosophy: The basics. Routledge.
• Tan, N. (2010). Sanma, bilme ve iman: Kant’ın iman anlayışının kavramsal çerçevesi. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 15(2), 269-285.
• Taylor, C. (2007). A secular age. The Belknap Press of Harvard University.
• Turner, W. (1903). History of philosophy. Ginn & Company.
• Wittgenstein, L. (2021). Tractatus logico-philosophicus. (Çev.: C. K. Ogden). Gutenberg E-book.
• Yazoğlu, R. (2016, 28-30 Ekim). Modern düşüncenin verilerinden yola çıkarak yapılan yanlış din yorumları üzerine bir inceleme [Sözlü bildiri]. Uluslararası Sempozyum Yanlış Algılar ve Doğru İslâm, Şanlıurfa, Türkiye.
• Yıldız, İ. (2018). Kur’ân’a göre insanların yanılgıları. [Yayınlanmamış doktora tezi]. Uludağ Üniversitesi, Bursa, Türkiye.
• Zerrinkub, H. (2001). Medreseden kaçış: İmam gazali’nin hayatı, fikirleri ve eserleri. (Çev.: Hikmet Soylu). Anka Yayınevi.