2014–2024 Yılları Arasında Türkiye'deki Ortaöğretim 9. Sınıf Tarih Ders Kitaplarında Hukuk Konularının Pedagojik Yansımaları

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 97 - 113, 30.06.2025

Mustafa Safran , Serdar Şen

https://doi.org/10.38015/sbyy.1687651

Öz

Bu çalışma, 2014–2024 yılları arasında Türkiye’de okutulan ortaöğretim 9. sınıf tarih ders kitaplarında hukuk konularının pedagojik açıdan nasıl ele alındığını incelemesini amaçlamaktadır. Hukuk; toplumsal düzenin sağlanması, hak ve özgürlüklerin korunması, adaletin tesis edilmesi ve demokratik bir toplum yapısının inşasında temel bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Tarih eğitimi kapsamında hukuk, öğrencilere hem geçmişteki yönetim anlayışlarını hem de bugünün anayasal ve yasal düzenlemelerini kavratma açısından kritik bir rol oynamaktadır. Bu bağlamda, ders kitaplarında yer verilen hukuki temalar detaylı olarak analiz edilmiştir. Araştırmada, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından onaylanmış ve 2014–2024 yılları arasında 9. sınıflarda okutulmuş tarih ders kitapları nitel doküman analizi yöntemiyle incelenmiştir. Hukuki içerikler; “Özel Hukuk” ve “Kamu Hukuku” olmak üzere iki temel kategori altında sınıflandırılmıştır. Özel hukuk kapsamında bireyler arasındaki ilişkileri düzenleyen miras, mülkiyet, borçlar ve aile hukuku gibi konulara kitaplarda sınırlı düzeyde yer verildiği tespit edilmiştir. Kamu hukuku başlığı altında ise cezai yaptırımlar ve yargılama süreçleri gibi konulara daha sık yer verildiği görülmüştür. Ancak bu içerikler genellikle yüzeysel işlenmiş, öğrenciye derinlemesine analiz yapma ve eleştirel düşünme fırsatı tanıyacak pedagojik etkinlikler (örneğin, vaka analizi, tartışma soruları veya yargılama simülasyonları) büyük ölçüde eksik bırakılmıştır. Sonuç olarak, tarih ders kitaplarında hukukla ilgili konuların daha sistematik, öğrenci merkezli ve eleştirel düşünmeyi teşvik edecek şekilde yeniden yapılandırılması gerektiği sonucuna varılmıştır. Böyle bir yaklaşım, öğrencilerin sadece tarih bilgisi edinmesini değil, aynı zamanda hukukun birey ve toplum yaşamındaki önemini kavramasını da sağlayacaktır. Bu bağlamda ders kitaplarının içerik, yöntem ve yaklaşım bakımından güncellenmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ortaöğretim , 9. sınıf , tarih eğitimi , hukuk konuları , pedagojik yaklaşım.

Pedagogical Reflections of Legal Topics in 9th Grade History Textbooks in Turkish Secondary Education Between 2014 and 2024

Öz

This study aims to examine how legal topics are pedagogically addressed in 9th-grade history textbooks taught in Turkey between 2014 and 2024. Law emerges as a fundamental element in ensuring social order, protecting rights and freedoms, establishing justice, and building a democratic societal structure. Within the scope of history education, law plays a critical role in helping students understand both past governance systems and today's constitutional and legal frameworks. In this context, legal themes covered in the textbooks were analyzed in detail. The research employed qualitative document analysis to examine the 9th-grade history textbooks approved by the Turkish Ministry of National Education and taught between 2014 and 2024. Legal content was classified into two main categories: Private Law and Public Law. Under private law, topics regulating interpersonal relationships—such as inheritance, property, obligations, and family law—were found to have limited coverage in the textbooks. Under public law, topics like criminal sanctions and judicial processes were more frequently addressed. However, these contents were often superficially addressed, with pedagogical activities that could foster in-depth analysis and critical thinking (e.g., case analyses, discussion questions, or trial simulations) largely absent. In conclusion, the study argues that legal topics in history textbooks need to be restructured to be more systematic, student-centered, and conducive to critical thinking. Such an approach would enable students not only to acquire historical knowledge but also to grasp the importance of law in individual and societal life. Accordingly, it is recommended that textbooks be updated in terms of content, methodology, and pedagogical approach.

Anahtar Kelimeler

Secondary education , 9th grade , history education , legal topics , pedagogical approach.

Kaynakça

• Ardıç, M., Bağcı, Ö., Yaniç, S., Caymaz, C., Kısmet, C., Bildik, F., Karataş, Y. (2024). Tarih 9. sınıf ders kitabı (1. baskı). MEB Yayınları.
• Aydın, M. A. (2018). Türk hukuk tarihi (15. baskı). Beta.
• Beck, R. B., Black, L., Krieger, L. S., Naylor, P. C., & Shabaka, D. I. (2009). World history: Patterns of interaction. Evanston: McDougal Littell.
• Cin, H. (2008). Türk tarihi ve hukuk. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/213644#:~:text=Tarih%2C%20de%C4%9Fi%C5%9Fen%20zamanlar%C4%B1%20ve%20bu,pragmatik%2C%20i%C3%A7tima%C3%AE%20metotlarla%20da%20yaz%C4%B1labilir
• Çevik, A., Koç, G., & Şerbetçi, K. (2018). Ortaöğretim Türkiye Cumhuriyeti inkılap tarihi ve Atatürkçülük 12. sınıf ders kitabı. MEB Yayınları.
• Çevik, A., Koç, G., & Şerbetçi, K. (2019). Ortaöğretim Türkiye Cumhuriyeti inkılap tarihi ve Atatürkçülük 12. sınıf ders kitabı. MEB Yayınları.
• Çevik, A., Koç, G., & Şerbetçi, K. (2020). Ortaöğretim Türkiye Cumhuriyeti inkılap tarihi ve Atatürkçülük 12. sınıf ders kitabı. MEB Yayınları.
• Çevik, A., Koç, G., & Şerbetçi, K. (2021). Ortaöğretim Türkiye Cumhuriyeti inkılap tarihi ve Atatürkçülük 12. sınıf ders kitabı. MEB Yayınları.
• Çevik, A., Koç, G., & Şerbetçi, K. (2022). Ortaöğretim Türkiye Cumhuriyeti inkılap tarihi ve Atatürkçülük 12. sınıf ders kitabı. MEB Yayınları.
• David, R. (1985). Çağdaş büyük hukuk sistemleri (A. Köteli, Çev.). Üçdal.
• Demir, A. (2017). Kadim Çin Hukuku. Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, 3(3), 32-42.
• Demir, S. (2019). Eğitimde hukukun yeri ve önemi. MEB Yayınları.
• Demircioğlu, İ. H. (2015). Tarih öğretimi, öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı. Pegem Akademi.
• Dinsever, M. B. (2021). Türkiye sosyal bilgiler ders kitapları ve öğretim programları ile polonya tarih, coğrafya, yurttaşlık bilgisi ders kitapları ve öğretim programlarının karşılaştırılması [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi] Adnan Menderes Üniversitesi
• Güneş, F. (2017). Alıştırmalardan etkinliklere: Eğitimdeki gelişmeler. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 103-120.
• Gözler, K. (2011). Hukuka giriş. Ekin Yayıncılık.
• Haçat, S. O., & Çakmak, M. A. (2018). Ortaokul öğrencilerinin sosyal bilgiler eğitimi çerçevesinde hukuk okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi. Turkish Studies, 13(4), 919-940. https://doi.org/10.48067/ijal.1182756.
• İrşi, E., & Sönmez, Ö. F. (2019). Ortaokul hukuk ve adalet dersi öğretim programına ilişkin öğretmen görüşlerinin belirlenmesi. Kastamonu Education Journal, 27(4), 1457-1469. https://doi.org/10.24106/kefdergi.2928
• Kaboğlu, İ. Ö. (2019). Anayasa hukuku. İmaj Yayınevi.
• Okur, Y., Genç, İ., Özcan, T., Yurtbay, M., & Sever, A. (2014). Ortaöğretim tarih 9 ders kitabı (7. baskı). MEB Yayınları.
• Okur, Y., Öztürk, M., Aksoy, M., Kızıltan, H., Sever, A., & Karaman, M. (2014). Ortaöğretim tarih 11 ders kitabı (5. baskı). MEB Yayınları.
• Öğüt, M. (2019). Eğitimde kuram ve uygulama. Pegem Akademi.
• Önder, B. (2016). Ortaöğretim tarih 9. Bir-Yay.
• Özdemir, S. (2010). Tarih öğretimi ve yaklaşımlar. MEB Yayınları.
• Sarı, S. (2021). Tarih öğretiminde eleştirel düşünme becerileri. MEB Yayınları.
• Sabancı, O., & Karaman Kepenekci, Y. (2018). Sosyal bilgiler eğitimi lisans programı kapsamında verilen hukuk eğitiminin etkililiği. International Journal of Human Sciences, 15(2), 1261–1277. https://doi.org/10.14687/jhs.v15i2.4838
• Tarhanlı, T. (2017). nsan haklarinin sosyolojisi: kuramlar, tarihsel gelişim ve türkiye pratiğI. Metis Yayınları. Teziç, E. (2018). Anayasa hukuku (22. baskı). Beta.
• Turan, V., Genç, İ., Çelik, M., Genç, C., & Türedi, Ş. (2014). Ortaöğretim tarih 10 ders kitabı. MEB Yayınları.
• Villey, M. (2000). Roma hukuku güncelliği (B. Tahiroğlu, Çev.). Der Yayınları.
• Westbrook, R. (Ed.). (2003). A history of ancient Near Eastern law (Cilt 1–2). Brill.
• Yıldırım, İ. (2021). Eğitimde ölçme ve değerlendirme. Beta.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11. baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, A. (2015). Ortaöğretim tarih 9 ders kitabı. Ekoyay.
• Yüksel, E., Kapar, M. A., & Bağcı, Ö. (2018). Tarih 10. sınıf ders kitabı. MEB Yayınları.
• Yüksel, E., Kapar, M. A., Bildik, F., Şahin, K., Şafak, L., Ardıç, M., Yıldız, S. (2018). Ortaöğretim tarih 9. sınıf ders kitabı. MEB Yayınları.
• Yüksel, E., Kapar, M. A., Bildik, F., Şahin, K., Şafak, L., Ardıç, M., Yıldız, S. (2021). Ortaöğretim tarih ders kitapları (9). MEB Yayınları.
• Yüksel, E., Kapar, M. A., Bildik, F., Şahin, K., Şafak, L., Ardıç, M., Yıldız, S. (2022). Ortaöğretim tarih ders kitapları (9). MEB Yayınları.