Yaş Dostu Kent Kriterlerinin Kentsel Morfolojiyi Biçimlendirmesi

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 84 - 90, 03.01.2021

Nihal Arda Akyıldız , Emrah Akbaş

Öz

Kent, yaratıcı bütünselliğin estetik sembolü ve coğrafi bir pleksus olarak toplumsal eylem süreçlerine ve ekonomik organizasyonlara sahne olan makro yaşam düzlemidir. Kent bu yaşam düzlemini sürekli aktif tutarak büyüyen ontolojisiyle yaşayan bir organizma olarak varlığını sürdürmeye devam etmektedir. Kent, tarihsel süreç içinde evirilen fiziksel formu, yapısı, bileşenleri ve birbirleri arasındaki değişen ilişkileri konu alan kent morfolojisi önemli bir bilim dalı olarak, yaşayan kent organizmasını incelemektedir. Geçmişten bugüne kadar tarihi, kültürel ve sosyal değerlere ev sahipliği yapmış olan bu büyük organizma, tüm yerleşim alanları ile birlikte varlığını sürdürmektedir.
Kentlerin tüm yerleşim alanlarının aktif olarak sosyal, kültürel ve ekonomik yaşama dâhil olması kent organizmasının sağlıklı ve kesintisiz çalışmasına yardımcı olmaktadır. Bu nedenle kentsel morfoloji, kentin sahip olduğu nüfusun tüm gereksinimlerini karşılama ve değişen taleplere göre kenti şekillendirme esnekliğini sağlamadaki bileşenleri ile önemli bir yer tutmaktadır. Hemen her ülkede nüfus yaşlanma konusunun yarattığı sorunlar, günümüzün trend konusu olan aktif yaş alma ve sağlıklı yaşlanma politikalarının geliştirilmesi yönünde olmuştur. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından aktif yaşlanma kavramını kabul görmüş, Avrupa’da 2012 yılı farkındalığı arttırmak üzere “Aktif Yaşlanma Yılı” olarak ilan edilmiştir. Yaşlanan nüfus için yürütülen politika ve stratejilerinin kentsel mekânları planlamadan gerçekleşmeyeceği gerçeğinin farkında olan WHO 2005 yılından itibaren, mimarlık ile birlikte kentsel tasarımı da gündeme alarak, yaş alanları içeren tüm kent kullanıcılarının yaşama katılım düzeyleri ile yaşam kalitelerini arttırmayı hedeflediği ‘Yaş Dostu Kentler’ (Age Friendly Cities) projesini hayata geçirmiştir. Bu proje, kentsel morfoloji içinde özellikle yaş alanların istek ve gereksinimlerini göz önünde bulundurarak, sosyal hayata katılımlarını kısıtlayan engelleri kaldırmayı, aynı zamanda da maksimum duyarlılıkla tasarlanmış mekânları kentin tüm kullanıcılarının hizmetine sunmayı hedeflemiştir. Çalışma yazarın doktora tezinden, yaş dostu kentlerin kentsel morfolojiyi biçimlendirmesi ile yaş alanların sosyal hayata katılım düzeylerini arttırmayı hedefleyen düzenlemelere katkı sunmak üzere makale haline getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yaş Dostu Kent, aktif yaşlanma/yaş alma, kentsel morfoloji

Kaynakça

• Alexander, C. (1977). A Pattern Language: Towns, Buildings, Construction. Oxford University Press.
• Altan, İ. (1992). Mimarlıkta Mekân Kavramı, Mimarlık ve Şehircilikte Mekân, Yıldız Üniversitesi Yerleşme ve Mimarlık Bilimleri, Uygulamalı Araştırma Merkezi.
• Avrupa Birliği Bakanlığı (2011), 2012 Avrupa Aktif Yaşlanma ve Nesiller Arası Dayanışma Yılı Hakkında Bilgi Notu. Web: https://www.ab.gov.tr/files/SBYPB/Sosyal%20Politika%20ve%20%C4%B0stihdam/aktif_yaslanma_bilgi_notu.pdf Erişim tarihi: 04.10.2020.
• Canatan, A. (2008), Sosyal Yönleriyle Yaşlılık, Palme Yayınları, Ankara.
• Canter, D. (1977). The Psychology of Place, Architectural Press. London.
• Carmona, M., Oc, T., Tiesdall, S. and Heath, T. (2003), Public Places, Urban Spaces, Architectural Press, Oxford.
• Erdoğan, G. ve Çubukçu, K. M. (2015). Kentsel Morfolojide Yeni Bir Yöntem: Fraktal Boyut Metodu, Bodrum Örneği, Türkiye Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 92-103.
• Erkan, N. Ç. ve Akın, O. (2015). Kentsel Dokuyu Oluşturan Bileşenler Işığında Doku Çözümlenmesinde Farklı Yöntem ve Tekniklerinin Değerlendirmesi, Türkiye Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 432-452.
• Giritlioğlu, C. ve Gürleyen, T. (2018). Kentsel Morfoloji Dinamikleri ve Yönetimsel Çerçevesi, Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, 213-224.
• Gürdal, F. Y. (2015). Yaşlıların Toplumsal Hayata Katılımı ve Yaşlılara Saygı Dinar Örneği, Yaşlı Dostu Kentler Sempozyumu Bildiri, Ankara, Afşar Matbaacılık, .334-354.
• Gürer, T. K. (2016). Tipomorfoloji: Kentsel Mekânın Yapısını Anlamak, İdealkent Dergisi, 7(18), 8-21. Hertzberger, H. (2015). Architecture and Structuralism: The Ordering of Space.
• Humpert, K. (1997). Einführung in den Städtebau. Kohlhammer Architekture. Stuttgart.
• Husserl, E. (1970). The Crisis of European Sciences and Transcendental Phenomenology: An Introduction to Phenomenological Philosophy. Northwestern University Press.
• İlhan, C. ve Ediz, Ö. (2019). Kent Dokusu Morfolojik Değişiminin Fraktal Geometri Aracılığıyla Hesaplanması: Bursa Örneği, Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 4(1), 117-140.
• Kaya, H. S. ve Bölen, F. (2011). Kentsel Dokudaki Değişimin Fraktal Geometri Yöntemiyle İncelenmesi, İTÜ Dergisi/A, 10(1), 39-50.
• Kaya, T. A. (2019). Afetler ve Kent Morfolojisine Etkileri: Düzce Örneği, İdealkent, 10(28), 942-961.
• Kubat, A. S. ve Topçu, M., (2009), Antakya ve Konya Tarihi Kent Dokularının Morfolojik Açıdan Karşılaştırılması, International Journal of Human Sciences, 6 (2).
• Kubat, A. S. (2015). Kentlerin Biçimsel Yapısındaki Sayısal Mantık: Space Syntax, Türkiye Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 32-58.
• Larkham, P. and Jones A. N. (1991). A Glossary of Urban Form. Birmingham: Historical Geography Research Series no:26, Urban Morphology Research Group, University of Birmingham.
• Lefebvre, H. (1974). The Production of Space. Translated by Donald Nicholson-Smith, Blackwell Publishing, USA.
• Moudon, A. V. (1997): Urban Morphology As An Emerging Interdisciplinary Field, Urban Morphology, 1, 3-10.
• Mumford, L. (2013). Tarih Boyunca Kent. (Çev. G.Koca ve T.Tosun) Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• Nazemi, P. (2013). A Comparison Between Beauty in Islamic Urban Textures and European Historic Cities: Differences in Urban Conservation Strategies, Conservation Science in Cultural Heritage, 13, 193 – 211.
• Oliveira, V. (2016). Urban Morphology: An Introduction to the Study of the Physical Form of Cities. Switzerland: Springer.
• Onur, B. (1995), Gelişim Psikolojisi, İmge Yayınları, Ankara.
• Rapoport, A. (1982). The Meaning of the Built Environment. Beverly Hills, Sage Publications.
• Sınmaz, S. ve Özdemir, H. A.,(2016). Türkiye Şehir Planlama Pratiğinin Kentsel Morfoloji ve Tipoloji Üzerindeki Etkileri, Siverek Kenti İçin Bir Değerlendirme, İdealkent Dergisi, 7(18), 80-115.
• UNESCO, WHO, CIGF & Space Group (2008). Historic Districts for All: A Socialand Human Approach for Sustainable Revitalization. United Nations Human Settlements Programme.
• Usta, A. (1995). Kentsel Çevre Modeli Olarak Kampüs Yerleşmelerinde Dış Mekân Kaliteleri, Mimari ve Kentsel Çevrede Kalite Arayışları Sempozyumu, İstanbul.
• Uysal, B., Uzunoğulları, E. E., Başak, M., Kurum, I. ve Akman, S. D.,(2015). Parametrik morfoloji: morfolojiyi tasarıma açan arayüz, Türkiye Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 106-113.
• Ünlü, T. (2011). Kentsel Mekânın Niteliği, Yeni Bir Kent Morfolojisi Arayışı ve Kentsel Tasarım Yarışmaları, Planlama, 21(2), 9-19.
• Ünlü, T. (2018). Mekânın Biçimlendirilmesi ve Kentsel Morfoloji, Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, 59-70.
• Ünver, H. (2016). Kentsel Morfolojinin Geleneksel Bir Sokak Dokusunu Şekillendirmesi: Kurşunlu Cami Sokak, Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 4, 127-143.
• World Health Organization (2002). Active Ageing: A Policy Framework, World Health Organization, Madrid.
• World Health Organization (2007). Global Age-friendly Cities: A Guide Web: https://www.who.int/ageing/publications/Global_age_friendly_cities_Guide_English.pdf Erişim tarihi: 04.09.2020.
• World Health Organization (2015). Sustainability and Age Inclusiveness in the Urban Environment, Web: http://www.un.org/en/events/olderpersonsday/, Erişim tarihi: 03.08.2020.
• Yücel, A. (1981). Mimarlıkta Biçim ve Mekânın Dilsel Yorumu Üzerine, İTÜ Yayınları, İstanbul.