Moğol İmparatorluğu’nun Kuruluş Süreci ve Stratejik Yayılma Politikaları

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 8 - 14, 30.09.2025

Asım Can Öztürk

Öz

Bu çalışma, 13. yüzyılda Asya bozkırlarında kurulan Büyük Moğol İmparatorluğu’nun kuruluş süreci ile stratejik yayılma politikalarını çok yönlü biçimde ele almaktadır. Temuçin’in kabileleri bir araya getirerek 1206 kurultayı sonucunda “Cengiz Han” unvanını alması, yalnızca siyasi bir birlik değil, aynı zamanda imparatorluk vizyonunun başlangıcıdır. Çalışmada öncelikle bu birleşme sürecinin tarihsel arka planı, yasa sistemi ve merkezi idare anlayışı üzerinde durulmuştur. Ardından, ordu teşkilatı, onluk sistem, istihbarat faaliyetleri, Yam haberleşme ağı ve sefer hazırlıkları gibi unsurlar analiz edilerek, Moğolların askerî başarısının organizasyonel temelleri ortaya konmuştur. Moğolların yalnızca fetih değil; ticaret yollarını kontrol etme, farklı kültür ve inançlara tolerans gösterme politikaları da yayılmalarını kalıcı kılmıştır. Bu yönüyle çalışma, Moğol İmparatorluğu’nun kısa sürede küresel bir güç hâline gelmesinin ardındaki yapısal dinamikleri açıklamayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Cengiz Han , Moğol , Altın Orda

The Foundation Process and Strategic Expansion Policies of the Great Mongol Empire

Öz

This study comprehensively examines the foundation process and strategic expansion policies of the Great Mongol Empire, which emerged in the 13th century on the steppes of Asia. Temujin’s unification of the Mongol tribes and his proclamation as “Genghis Khan” at the kurultai in 1206 marked not only a political consolidation but also the beginning of an imperial vision. The study first focuses on the historical background of this unification, the legal system, and the centralized administrative structure. It then analyzes key elements such as the military organization, the decimal system, intelligence operations, the Yam communication network, and campaign preparations to reveal the organizational foundations of Mongol military success. The Mongols’ long-term expansion was not solely based on conquest but also on their control of trade routes and their policies of tolerance toward diverse cultures and religions. In this regard, the study aims to explain the structural dynamics behind the Mongol Empire’s rapid transformation into a global power.

Anahtar Kelimeler

Mongols , Genghis Khan , Golden Horse

Kaynakça

• Altan, A. (2009). Cengiz Han ve Moğollar: Asya'nın demir fırtınası. Timaş Yayınları.
• Altuntek, M. (2021). Moğol İmparatorluğu ve İlhanlılar döneminde ticaret ve vergilendirme. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Amitai, R. (2007). Moğolların İslam ülkelerindeki etkisi. M. S. Kılıç (çev.). Yeditepe Yayınları.
• Atalay, B. (2016). Cengiz Han döneminde Moğolların hukuk sistemi ve yasa uygulamaları (Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi).
• Bayur, Y. H. (1987). Hindistan Tarihi: Büyük Moğol İmparatorluğu. Türk Tarih Kurumu
• Cahen, C. (2001). İslamiyet ve Türkler (1071-1328). Y. Demir (çev.). Eren Yayıncılık.
• Christian, D. (1998). A history of Russia, central Asia and Mongolia: Volume I. Blackwell.
• Cüveynî Alaaddin Ata Melik. Tarih-i Cihan Güşa. Türk Tarihi Kurumu Yayınları.
• Durmuş, A. (2014). Moğolların idari ve askerî teşkilatı: Cengiz Han’dan İlhanlılara. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ergin, M. (1986). Türk dünyası tarihi. Boğaziçi Yayınları.
• Gömeç, S. (2005). İslamiyetten önce Türkler. Berikan Yayınları.
• Grousset, R. (1970). The empire of the steppes. N. Walford (Trans.). Rutgers University Press.
• Gündoğdu, A. (2018). Moğolların Anadolu seferleri ve Kösedağ Savaşı. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 115(2), 85-106.
• İnalcık, H. (2003). Devlet-i Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu üzerine araştırmalar I. İş Bankası Yayınları.
• Jackson, P. (2017). Moğollar ve İslam dünyası: Fetihten dönüşüme. E. Ayan (çev.). Kronik Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (1988). Türk milli kültürü. Ötüken Neşriyat
• Köymen, M. A. (1992). Selçuklu Devri Türk Tarihi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• May, T. (2007). Moğol savaş sanatı. N. Doğan (çev.). Kastaş Yayınları.
• Melikoff, I. (1999). İslam dünyasında Moğollar. G. Üner (çev.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Morgan, D. (2007). Moğollar. A. Çakmak (çev.). Kabalcı Yayınları.
• Nassiri, S. (2005). Cihan Fatihi Hülagu Han. M. S. Kılıç (çev.). Yeditepe Yayınları.
• Ögel, B. (2001). İslamiyetten önce Türk kültür tarihi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. Cengiz Han ve Moğol İmparatorluğu. Bilge Kültür Yayınları.
• Roux, J. P. (2001). Moğol İmparatorluğu tarihi. A. Kazancıgil (çev.). Kabalcı Yayınları.
• Sağ, A. (2012). Moğolların kültürel mirası ve Türk-İslam dünyasına etkileri (Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi).
• Sevim, A. (1999). Selçuklu devletleri tarihi: Siyaset, teşkilat, kültür. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sinor, D. (2000). Orta Asya’da Türk-Moğol etkileşimi. M. Karabacak (çev.). Bilge Kültür Sanat.
• Taşağıl, A. (2013). Orta Asya Türk tarihi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Temir, A. (2020). Moğolların gizli tarihi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Togan, Z.V. (2000). Moğollar zamanında Türkiye. Enderun Kitabevi.
• Turan, O. (1993). Selçuklular zamanında Türkiye. Boğaziçi Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Anadolu beylikleri ve Akkoyunlu-Karakoyunlu devletleri. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Üçok, B., & Zühtü, Y. (1985). Türk tarihi II: Orta Çağ. Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Vural, M. (2011). İlhanlıların Anadolu’ya etkileri ve Türk beyliklerinin ortaya çıkışı. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, 3(1), 45–66.Yayınları.
• Yıldız, M. (2005). Moğollar ve Türkler: Etkileşim ve dönüşüm süreci. Tarih ve Medeniyet Dergisi, 8(2), 112-132.
• Yuvalı, A. (2013). İlhanlı tarihi. Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Zimonyi, I. (2016). Moğollar döneminde Macaristan ve Orta Avrupa. Akıl Fikir Yayınları.
• Ansiklopedi ve Sözlükler:
• TDV İslam Ansiklopedisi (1990–2020). Cengiz Han, İlhanlılar, Moğollar maddeleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Türk Ansiklopedisi (1966). Cengiz Han, Moğollar, Yasa maddeleri. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.