ELEŞTİREL TEORİ VE KAPİTALİZM ELEŞTİRİSİ

Yıl 2024, , 93 - 120, 30.01.2024

Serden Onur Karaca

https://doi.org/10.58375/sde.1403886

Öz

3 Şubat 1923 tarihinde Almanya’nın Frankfurt kentinde kurulan Frankfurt Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü ya da daha çok bilinen adıyla Frankfurt Okulu, sosyolog, iktisatçı, psikolog, tarihçi, siyaset bilimci, felsefeci, hukukçu, edebiyatçı ve müzikolog gibi birçok farklı alandan düşünürü kendi çatısı altında toplamış ve dönemin güncel sorunları ile ilgili olarak eleştirel bir bakış açısı getirmiştir ve Eleştirel Teori kavramı Frankfurt Okulu ile birlikte anılan bir yapı hâline gelmiştir. Frankfurt Okulu düşünürleri Karl Marx’ın geliştirmiş olduğu teorileri dünya üzerindeki ilk eleştirel teori yaklaşımı olduklarını iddia etmiştirler ve özgürleşmeyi ve değişimi temel alan ve kendi kuramını ortaya çıkaran, bilinçli eleştirel şekilde ifade edilen bir düşünce biçimini ortaya koymuşlardır. Eleştirel Teori genel olarak Marksizm’in yeniden yorumlanması yoluyla ifade edilse de sadece bu sınırlandırılmayla açıklanabilecek bir teori değildir. Eleştirel Teori’nin temel hedefi sosyal yapıların kişilerin davranışlarını ve kimliklerini nasıl etki altına aldığını ve bireylerin sosyal yapıları tekrardan nasıl biçimlendirdiğini belirleyebilmektir. Kapitalizm anlayışına göre her şey bir metadır ve var olan bu sistemde her şey bir başka kişiye devredilebilmektedir. Bu da her şeye parasal bir anlam yüklenmesine yol açmıştır. Özel mülkiyet ve ücretli emek anlayışı kapitalizmin ana özelliklerini ifade etmektedir. Bu durum da Eleştirel Teorisyenlerin kapitalizme bakış açısını etkilemiş ve kapitalizmi bireyleri tüketim toplumu haline getirmeyi amaçlayan bir sistem olarak tasvir etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Frankfurt Okulu, Eleştirel Teori, Kapitalizm

CRITICAL THEORY AND THE CRITIQUE OF CAPITALISM

Öz

Founded on 3 February 1923 in Frankfurt, Germany, the Frankfurt Institute for Social Research, better known as the Frankfurt School, gathered people from many different fields such as sociologists, economists, psychologists, historians, political scientists, philosophers, lawyers, literary and musicologists under its roof and brought a critical perspective on the current problems of the period and the concept of Critical Theory has become a structure associated with the Frankfurt School. Frankfurt School thinkers claimed that the theories developed by Karl Marx were the first critical theory approach in the world, and they put forward a way of thinking based on emancipation and change, based on a conscious critical way of thinking that reveals its own theory. Although Critical Theory is generally expressed through the restatement of Marxism, it is not a theory that can be explained only with this limitation. The main goal of Critical Theory is to determine how social structures influence the behaviour and identities of individuals and how individuals reshape social structures. According to the understanding of capitalism, everything is a commodity and in this system everything can be transferred to another person. This has led to the attribution of a monetary meaning to everything. Private property and wage labour are the main features of capitalism. This situation has influenced the Critical Theorists' perspective on capitalism and they have portrayed capitalism as a system that aims to turn individuals into a consumer society.

Anahtar Kelimeler

Frankfurt School, Critical Theory, Capitalism

Kaynakça

• Avyüzen, Zobar, J. (2019). Kültür Endüstrisi ve Tüketim Bağlamında Frankfurt Okulu’ndan Günümüze Birey, Tahakküm ve Özgürlük İlişkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi/sosyal Bilimler Enstitüsü: Edirne.
• Aydın, M. K. (2003). Kapitalizm ve Kriz. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:6, Sayı:2. pp:1-10.
• Aydın, M. K. (2012). Kapitalizm Neden Vazgeçilmezdir? Sakarya İktisat Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1. pp: 21-38.
• Aytaç, Ö. (2005). Kapitalizm ve Boş Zaman. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 1. pp: 1-22.
• Balkız, B. (2004). Frankfurt Okulu ve Eleştirel Teori: Sosyolojik Pozitivizm Eleştirisi. Sosyoloji Dergisi, Sayı: 12 pp: 135-158.
• Bilmez, N. (2023). R. B. Denhardt’ın Eleştirel Teori Yaklaşımı ve Kamu Yönetimine Yansıması: Eleştirel Kamu Yönetimi Teorisi. Abant Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı:3. pp: 1767-1780.
• Birdişli, F. (2014). Eleştirel Güvenlik Çalışmaları Kapsamında Frankfurt Okulu ve Soğuk Savaş Sonrası Güvenlik Sorunlarına Eleştirel Bir Yaklaşım: Galler Ekolü. Güvenlik Stratejileri Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 20. pp: 229-256.
• Daloğlu, P. (2018). Kapitalizm ve Muhasebe; Tanzimat Dönemi İktisadi Zihniyetinin Muhasebe Kayıt Düzenine Etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demirel, C. (2021). Frankfurt Okulu ve Doğa Felsefesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğan, F. B. (2018). Max Horkheimer ve Theodor W. Adorno’da Modern İnsan Düşüncesi ve Tüketim Toplumu Analizi; Samsun Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yozgat Bozok Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü: Yozgat.
• Dudu Aydoğan, A. (2020). Kapitalizm Kadını Özgürleştirdi Mi? Köleleştirdi Mi? Soruları Bağlamında “Nefesim Kesilene Kadar” Filminin İncelenmesi, Uluslararası Medya ve İletişim Araştırmaları Hakemli Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 2. pp: 72-91.
• Duman, N. (2019). Frankfurt Okulunda Araçsal Akıl. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü: Antalya.
• Durdu, Z. (2002). Frankfurt Okulu ve Türk Sosyolojisinde Eleştiri (1940-1950). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü: Muğla.
• Fromm, E. (1987). İtaatsizlik Üzerine Denemeler, Yaprak Yayınları: İstanbul.
• Fülberth, G. (2018). Kapitalizmin Kısa Tarihi, Yordam Kitap Yayıncılık: İstanbul.
• Geuss, R. (2002). Eleştirel Teori Habermans ve Frankfurt Okulu, Ayrıntı Yayınları: İstanbul.
• Gülenç, K. (2010). Eleştiri, Toplum ve Bilim: Frankfurt Okulu Üzerine Bir İnceleme. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara.
• Güven, Ö. (2019). Frankfurt Okulu’nun Araçsal Akıl Eleştirisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Mardin Artuklu Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü: Mardin.
• Güzeloğlu, T. (2021). Eleştirel Teori ve Pozitivizm Eleştirisi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 1. pp: 95-102.
• Horkheimer, M. (2005). Geleneksel ve Eleştirel Kuram, Yapı Kredi Yayınları: İstanbul.
• İçağasıoğlu Çoban, A. ve Buz, S. (2008). Eleştirel Teori: Gelişimi, Kabulleri ve Sosyal Hizmette Kullanımı. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 1. pp: 71-88.
• İşler Sevindi, M. ve Akalın, A. (2022). Eleştirel Teori İle Red Pill Hareketi Uyumlu Mudur? Turkish Online Journal of Desigin Art and Communication, Cilt: 12, Sayı: 2. pp.350-362.
• İpek, S. (2023). Kapitalizm ve Sosyal Adalet İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme. İnternational Journal of Entrepreneurship and Management Inquiries, Cilt: 7, Sayı: 12. pp: 72-81.
• Kaçanoğlu, M. (2021). Kapitalizm ve Ahilik Tartışmalarında İslam İktisadının Yeri. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 5 (Fütüvvet, Ahilik ve İktisadi Hayat Özel Sayısı. pp: 150-170.
• Karakaş, B. (2014). Kapitalizmin Finanslaşması ve Türkiye’deki Ekonomik ve Sosyal Etkileri, Gazi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara.
• Kartal, G. (2012). Kültür Endüstrisinde Birey, Otorite ve Tahakküm İlişkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Pamukkale Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü: Denizli.
• Kavurgacı, Ş. ve Seviltopu, A. (2019). Frankfurt Okulu Bağlamında Eleştirel Teori ve Eğitim. Uluslararası Karamanoğlu Mehmetbey Eğitim Araştırmaları Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2. pp: 99-108.
• Kılıç, N. (2014). Yeni Kapitalizm ve İnsan: Tüketim Toplumunda Yaşam Pratikleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
• Kılıç, S. (2013). Kapitalizmin Yaşam Mücadelesi ABD Tipi Piyasa Kapitalizmi ve Çin Tipi Devlet Kapitalizminin Karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Ticaret Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
• Koloğlu, M. (1950). Kapitalizm İnkâr Edilebilir Mi? Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 3. pp: 558-566.
• Küçükcan, U. (2002). Frankfurt Okulu ve Kitle Kültürü Çalışmaları. Kurgu Dergisi, Sayı:19. pp: 257-269.
• Morva, O. (2013). Eleştirel Teori ve Pragmatik Sosyal Teori: İletişim Düşüncesi Üzerinden Kurulan Ortaklık. Kültür ve İletişim Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 2. pp: 9-43.
• Odabaş, U. K. (2018). Frankfurt Okulu ya da Eleştirel Teori Üzerine. Dört Öge, Sayı:14, pp: 211-233.
• Türkben, İ. (2023). Frankfurt Okulu Bağlamında Aydınlanma Eleştirisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kırıkkale Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü: Kırıkkale.
• Ünal, V. K. (2018). Frankfurt Okulu Düşünürlerinin Aydınlanma Eleştirisi: Horkheimer, Adorno ve Marcusu Bağlamında. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Akdeniz Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü: Antalya.
• Vergin, N. (2016). Siyasetin Sosyolojisi, Doğan Egmont Yayıncılık: İstanbul.
• Yurdigül, Y. Yurdigül, A. Batur, M. (2015). Frankfurt Okulu’nda Birey ve Toplum: İnsanın Şeyleşmesi ve Kültürün Metalaşması Üzerine Eleştirel Okumalar. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 2. pp: 97-110.