AFGANİSTAN’IN SINIRI AŞAN SULARININ YÖNETİLMESİNİN ÖNÜNDEKİ FIRSATLAR VE ENGELLER

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 3, 388 - 421, 27.09.2023

Sayedsulaıman Nabıl

https://doi.org/10.58375/sde.1284610

Öz

Hızlı nüfus artışına bağlı olarak günden güne tatlı suya olan ihtiyaç artarken iklim değişikliği nedeniyle tatlı su kaynakları günden güne azalmaktadır. Nitekim NASA’nın açıklamalarına göre dünya genelinde 37 akiferden 21’i kurumuş durumdadır. BM açıklamasına göre ise 2050 yılına kadar yaklaşık 5 milyar insan tatlı su sorunuyla karşı karşıya kalacaktır. Afganistan ise değeri 100 milyar doları aşan yıllık 50 milyar metreküpü aşkın tatlı su kaynaklarına sahip ve Orta Asya’ya akan Amu Nehri’nin bir kısmına, İran’a akan Hirmend ve Harirud nehrine ve yine Pakistan’a akan Kabil nehrine kaynaklık etmektedir. Bu çalışmada öncelikle Afganistan’ın mevcut su durumu, tatlı su havzaları ele alınacak; sonra sularının yönetilmesinde var olan fırsatlar ve engeller tartışılacaktır. Sonuç bölümünde suların yönetilmesi için kısaca öneriler sunulacaktır. Bu makale, yönetilmesi halinde Afganistan’a yıllık 100 milyar doları aşan gelir sağlayabilen Afganistan sınırı aşan sularının önemine dikkat çekmektir.

Anahtar Kelimeler

Afganistan, Sınırı aşan Sular, Suların yönetilmesi

OPPORTUNITIES AND OBSTACLES TO MANAGEMENT OF AFGHANISTAN'S TRANSBOUNDARY WATERS

Öz

While the need for fresh water increases due to rapid population growth, on the contrary, fresh water resources are decreasing day by day due to climate change. As a matter of fact, according to NASA's data and statements, 21 of 37 aquifers around the world have dried up. According to the UN statement, by 2050, approximately 5 billion people will face the problem of scarcity of fresh water. Afghanistan, produces more than 50 billion cubic meters of fresh water annually with a value exceeding 100 billion dollars. While some of its rivers flow into neighbors i.e. part of the Ceyhun River flowing into Central Asia, the Hirmend and Harirud rivers flowing into Iran, and the Kabul river flowing into Pakistan.
In this study, Afghanistan's current water situation and fresh water basins will be discussed; Opportunities and barriers to managing its waters will then be outlined. In the conclusion part, short suggestions for the management of waters will be presented. This article draws attention to the importance of Afghanistan's transboundary waters, which, if managed, can provide Afghanistan with an annual income of more than 100 billion dollars.

Anahtar Kelimeler

Afghanistan, TransboundaryWaters

Kaynakça

• Akbar, M. (2015). Amu nehri suyunun yönetilmesi, Kabil:Salim Akbar Yayınları.
• Alpar, G. (2022). Stratejik Öngörü ve Uyanma Zamanı, Stratejik Düşünce Enstitüsü Yayını: Ankara.
• Alpar, G. (2023). Sistemsel Bunalımdan Çıkış, Palet Yayınları: Konya.
• Alpar, G. (2023). From Geopolitik to Geostrategy, Palet Yayınları: Konya.
• Aram, M. (2022), “Kamal Han Barajı ve İran-Afganistan Su ilişkileri üzerindeki etkisi”, Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 6 (2)
• Attari, A & Abdullahi, M. (2016), “Sınır aşan suların paylaşımında hâkim olan uluslararası ilke ve kurallara ilişkin karşılaştırmalı bir analiz”, Çevre bilimleri dergisi, 4(2)
• Beraksheli, F. (2015). Enerji ve Emniyet, Tehran: Qumes yayınları.
• Çamyamaç, A. (2014), “1997 TARİHLİ “BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ULUSLARARASI SUYOLLARININ SEYRÜSEFER-DIŞI KULLANIM HUKUKUNA İLİŞKİN SÖZLEŞME’NİN YÜRÜRLÜĞE GİRİŞİNE DAİR KISA BİR DEĞERLENDİRME”, D.E.Ü Hukuk Fakültesi Dergisi, 16(2)
• Fahim, N. (2016) Afganistan su diplomasisi, Kabil: Dışişleri bakanlığı stratejik araştırmalar merkezi yayınları.
• Fahim, N. (2016). Water, Peace and Security, Kabil, Nishat grafik yayınları.
• Horsman, S. (2008) Afghanistan and Transboundary Water Management on the Amu Darya: a Political History , Amersterdam: Elsevier.
• Hugt, P. (2000). Tahmini Ceoğrafia, çev. Şapur guderzi, Tehran , semt yayınları.
• Husaini,S. (2017).Amu nehri üzerinde bir çalışma, kabul: duran araştırmalar merkezi yayınları.
• Huseyni, S. (2018). Harirud, Herat: khorshidi yayınları.
• Jalal, A. (2016), “Uluslararası Hukuka Göre Afganistan Suyollarının Hukuki Durumu”, Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2(3).
• Jidari İvazi, J. (1998). Suların Coğrafyası, Tehran: Tehran Üniversitesi yayınları.
• Kermani, H. (2013). ازیر قرمز خطر خشکسالی وحشتناک در ایران, Tehran: daviçe ve yele farsi Yayınları.
• Malekan, M. (2015). خشکسالی در ایران و پروزه های شهروندان, Tehran: Deviçe ve yele farsi Yayınları.
• Malyar, E. (2017). Kabil su havzası, Kabil: Duran araştırmaları merkezi Yayınları.
• Postel, S. (1994). اخرین واحه,(çev. Abdulhusainvahazade ve Amin alizade. Çev.). Tahran: cehaddaneşgahi Yayınları.
• Rezai, M.D. ve Shrouder, G.F. ve Ahmadzai, SH.G. ve Henz, G. Ve Saburi, R. ve Danesh, M.D. (2017). Afganistan sınırı aşan suları. Duran, 1(1).
• Roostaye, A. (2008). Nimroz şehrinin sulamasının başyazısı, kabil: afghangerman online yayınları.
• Sınırlar anlaşması 1958.
• Sorush, S. (2021). “İdari yolsuzluk, nedenleri ve gelişim üzerindeki etkileri”, Sarenval ilmi-araştırma dergisi, 28(55). https://l24.im/QYE.
• İnternet Kaynakçası
• “Afganistan Milli gelişim stratejisi”. Afganistan milli gelişme stratejisi komitesi, 2006. https://faolex.fao.org/docs/pdf/AFG184664.pdf. Ferhadi Adib.
• “Afganistan Sınır Aşan suları: 3 Fırsat, 3 Engel”, Afganistan Enerji ve Su bakanlığı, 2016. https://l24.im/SocEpTG. Espandyar, Hazem.
• Afganistan su ve enerji bakanlığı, “Harirud-Murgab Su Havzasının Genel Tanıtımı”, https://l24.im/8zQE0, (29 Mayıs 2023).
• Afganistan su ve enerji bakanlığı, “Helmand Su Havzasının Genel Tanıtımı”, https://l24.im/cCq6, (29 Mayıs 2023).
• Afganistan su ve enerji bakanlığı, “Kabil Su Havzasının Genel Tanıtımı”, https://l24.im/1Z9Ixt, (29 Mayıs 2023).
• Afganistan Tarım bakanlığı MAİL (27 Mart 2021), “Kamal Han Barajının açılması ülkenin tarımı için yeni bir umut taşıyor”, https://l24.im/62Cmh, (29 Mayıs 2023).
• Ahmad Ali. (2011), ‘’Hayat içi su konferansında Rahmanov’un düşünceleri’’, İransharghi, http://www.boustan.blogfa.com/post/175, (02 Nisan 2020).
• Ahmadi, Mubin. (1 Aralık 2022), “2050 yılına kadar beş milyar kişi su sorunuyla karşı karşıya kalacak”, Zoom it, https://www.zoomit.ir/energy-environment/388365-5-billion-people-water-shortages-2050-un/, (29.05.2023).
• Asya gelişim Bankası (2016) ‘’Amendmentsto Framework FinancingAgreementfor MFF 0063-AFG: Transport Network Development Investment Program’’, https://www.adb.org/projects/documents/transport-network-development-investment-program-ffa-a, (20Mayıs2020).
• Bahar News, “Afganistan’ın İran’a yönelik Şantajı”, https://l24.im/M0x, (29 Mayıs 2023).
• BBC (10 Ekim 2017), “Afganistan'ın içme suyunun %60 dışkıyla kirlenmiş durumda”, (29.05.2023).
• BBC (22 Mart 2016) “Afganistan sulanabilir arazisinin yarısından azı sulanmıştır”,https://www.bbc.com/persian/afghanistan/2016/03/160322_k05_afghanistan_water, (20 Mayıs 2020).
• BBC News (1 Mart 2016), “Rusya’nın Afganistan’da yatırım isteği’’,https://www.bbc.com/persian/afghanistan/2016/03/160301_k04_russia_investment_afghanistan, (22 Mayıs 2020).
• BBC News (23 Şubat 2019), ‘’Afganistan ve İran arasında harirud’’,https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-47343571, (03 Nisan 2020).
• BM Türkiye (12 Mayıs 2022), “Duşanbe Su Süreci ve Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları”, https://l24.im/ud8EnXq (29.05.2023).
• Duran dergisi (20 Ocak 2020), “kemal han barajı İran Afganistan arasında su politik krizi’’, https://l24.im/KAy, (05 Mayıs 2020).
• DW (20 Şubat 2016), “Gani: 21 Baraj inşa edeceğiz”, https://l24.im/pegEhj, (23.05.2020).
• DW (2016), “İran Hirman akarsu ile ilgili Afganistana iki nota gönderdi”,https://p.dw.com/p/2xFzq, (03 Nisan 2020).
• DW (25 Haziran 2017),‘’Taliban’ın Selma barajına saldırısında 14 kişi hayatını kayıp etti’’, https://p.dw.com/p/2fL2I, (25 Mayıs 2020).
• DW,’’Afganistan’ın su ve gelişmesi arasındaki bağlantı’’, https://www.dw.com/fa-af/a-16218989, (06 Mart 2020).
• FAO.(2012),‘’Waterrecources’’, http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries_regions/Profile_segments/AFG-WR_eng.stm, (12 Mayıs 2020).
• http://www.futuredirections.org.au/publication/the-İranian-water-crisis/(05 Mayıs 2020).
• Husaini, Ali. (18 Eylül 2018), ‘’İran ve Afganistan arasında su konsu’’, BBC news, https://www.bbc.com/persian/afghanistan-45481076, (15.05.2020).
• Kabuli, Hamraz. (21 Nisan 2018), ‘’devlet dairelerinde uzman elemanların bulunmamasından şikâyet’’, DW, https://p.dw.com/p/2wRSR, (18 Mayıs 2020).
• Karimi, Dariush. (23 Şubat 2019), ‘’Pargar:Afganistan ve iran arasında su sorunu’’, BBC, https://www.youtube.com/watch?v=3usnMz0sSyU, (23 Mart 2020).
• Lehane, Sinead. (24 Şubat 2014), “TheİranianWaterCrisis,” FutureDirections, Majidyar, Walid. (2018), ‘’Afganistan ve Pakistan arasında su münakeşesi çıkmak üzere’’, Daily Afghanistan, http://www.dailyafghanistan.com/opinion_detail.php?post_id=146065, (04 Mayıs 2020).
• Mokhtari, Azade. (24 Nisan 2023), “İran için süper kritik su koşullarının sireni çaldı”, ROKNA, https://l24.im/GVxa1, (29.05.2023).
• NASA (1 Ekim 2010), “the water cycle’’, https://earthobservatory.nasa.gov/features/Water, (07.03.2020).
• Naser, Karimi (16 Ekim 2014), ‘’ایران و خطر هم امیختگی خشکسالی و خشونت’’, BBC persian, https://www.bbc.com/persian/blogs/2014/10/141006_l10_nazeran_karami_drought_violence, (Erişim tarihi:02 Nisan 2020).
• Niyazi, Zamzama. (22 Mart 2016), “Kabil yer altı sularının yüzde 40’ı temiz değildir’’, BBC,https://www.bbc.com/persian/afghanistan/2016/03/160322_k05_afghanistan_water_pullotion, (25 Mayıs 2020).
• Payam-Aftab (5 Eylül 2016), ‘’4. Su konferansı başladı’’,http://www.payam-aftab.com/vdcg7y93.ak9ny4prra.htm, (22 Mayıs 2020).
• Popal, Karim. (08 Eylül 2018) ‘’Afganistan su stratejisinde sorunları’’, Pajhwak,https://www.pajhwok.com/dr/opinions/چالش-ها-در-استراتیژی-آب-در-افغانستان, (01 Nisan 2020).
• Saidkaghaz, dr.Sakhi. (04 Haziran 2013), ‘’Pakistan’da dasu projesi’’, Khorasanzameen,http://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=2391 (10.05.2020).
• Salahshor, Khalil. (06 Mart 2017), ‘’Ghani:komşularımız bizim baraj çalışmalarımızdan kuşkulanmasınlar’’, Anadolu ajansı, https://www.aa.com.tr/fa/ افغانستان/غنی-همسایگان-ما-از-ایجاد-سدها-در-افغانستان-نگران-نباشند/764708, (20.05.2020). Sayedkaghaz, Sakhi. (12 Mart 2011), “Afganistan’ın suy kaynakları neft gibi mili bir sirvettir’’, http://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=785 (erişim 10 Mayıs 2020).
• Shianews, (16 Ağustos 2017), ‘’Afganistanınuluslarası büyük barajlar komisyonuna dahil olması’’, https://af.shafaqna.com/FA/219163, (22 Mayıs 2020).
• World bank (2020), ’’Afghanistan’’http://data.worldbank.org/indicator/NV.AGR.TOTL.ZS, (07.03.2020).
• Ziaratjayi, Javid (2018),“Harirud nehri üzerinde iki baraj daha inşa edilecek”, Tolo News, https://tolonews.com/fa/business//بندهای-تیرپل-و-کبگان-روی-دریای-هریرود-ساخته-می%E2%80%8E%E2%80%8Fشوند, (12 Mayıs 2020).