Meyve ve Türk Sanatları Bağlamında Elma

Yıl 2012, Cilt: 5 Sayı: 10, 77 - 102, 04.01.2013

Filiz Ölmez

Öz

Bitkiler, çiçekler, meyveler Anadolu'nun tarihi boyunca süsleme ögesi olarak yer almıştır. Meyveler ve elma halk hikayelerine, masallara, destanlara, şiirlere, geleneklere konu olmuş, rüya yorumlarında, mitolojide yer almıştır. Elma, Türk mitolojisinde kutsal sayılan ve meyvesi yendiğinde, kişiye ölümsüzlük kazandıran ağaçlardan biridir. Türk kültüründe elma, ölümsüzlük, erkek çocuk, murat, soyun devamlılığı, güzellik, bekaret, verimlilik, ebedîlik, gençlik, kuvvet, sağlık, sevgi, yaşam, bağlılık, barış, iyi niyet ve hatta inancı yani sembolize etmektedir. Elma köşk, çeşme, cami gibi mimari eserlerin süslemelerinde genellikle elma ağacı olarak, minyatürlerde genellikle meyve tasviri olarak, mezar taşlarında hem ağaç, hem meyve, bakır işlerinin süslemelerinde yapraklı meyve olarak kullanılmıştır. Osmanlı saray kumaşlarında ve Anadolu işlemelerinde, halı ve kilim dokumalarda, el örgülerinde, yöresel giysilerinde, yazmalarda, elma ağacı, elma meyvesi, çiçekli elma dalı şeklinde tasvir edilmiştir. Güzel kokusu, rengi, biçimi nedeniyle elma, dokumalara motif olarak girmiş, desenlere adını vermiştir. Bu makalede halk kültüründe, mitolojide, sanatın çeşitli alanlarında süsleme ögesi olarak kullanılan elma, renk, biçim ve form özellikleri açısından ele alınmış ve sembolik anlamları irdelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Türk sanatı, süsleme sanatı, elma motifi, bitkisel motif, desen, el sanatı.

ABSTRACT
Plants, flowers, fruits, throughout the history of Anatolia have been as a decorative element. Fruits and apple has been the subject of folk tales, fairy tales, epics, poems, traditions, took place in interpretations of dreams and mythology. Apple is one of the trees accepted holy and when eaten its fruit gives people the immortality. Apple symbolizes youth, immortality, boy, desire, and the continuity of lineage, beauty, virginity, fertility, eternity, youth, strength, health, love, life, loyalty, peace, goodwill, and even faith in Turkish culture. Apple has been used often in the decorations of architectural monuments such as mosques, pavilion, and fountains as apple tree, in the miniatures as depiction of fruit, in grave stones both trees and fruits, in the decoration of copper works as leaf fruit. It is depicted as apple tree, apple fruit, in the form of flowering apple branch in Ottoman palace fabrics and the Anatolian embroideries, carpets and rugs, hand-lattices, regional costumes, yazmas. Due to its nice smell, color, and the shape, apple has been entered textiles into as motif and given its own name to patterns. In this article apple that used as a decorative element in various fields of art, in folklore is evaluated in terms of color, shape and form features and discussed its symbolic meanings.
Key Words: Turkish art, decorative art, apple motif, floral motifs, pattern, craft.

Anahtar Kelimeler

Türk sanatı, süsleme sanatı, elma motifi, bitkisel motif, desen, el sanatı

Kaynakça

• AÇA, M., (2005). Türk İnanış ve Düşünüş Sistemlerinde Meyve, Kanyılmaz Matbaası, İzmir.
• AKAR, A. ve KESKİNER, C., (1978). Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve Motif, Tercüman Sanat ve Kültür Yayınları:2, İstanbul.
• ALP, K. Ö., (2009). Orta Asya’dan Anadolu’ya Kültürel Sembollere Giriş, Eflatun Yayınevi:8, Ankara.
• ALTUN, I., (2008). “Türk Halk Kültüründe Elma”. Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/5 Fall.
• ALTUN, G., (2003). “Türk İşlemeleri ve Örgü Sanatları’nın Genel Özellikleri Konya İl Merkezinde Bugünkü Durumları ve Konya Ekonomisine Katkıları”, Ulusal I. Konya Ekonomisi Sempozyumu, Konya.
• ANONİM, (1992). Turkish Handwoven Carpets Catalog, No:1, THC Pattern Code.
• ANONİM, (1998). Turkish Handwoven Carpets Catalog, No:2, THC Pattern Code.
• ANONİM, (2001a). Türk Oyaları Kataloğu, Kod:117, 118, Cilt:1, 76, 77
• ANONİM, (2001b). Türk Oyaları Kataloğu, Kod:029, 030, 290, 291, 337, Cilt:2, 32, 170, 196
• AREL, A., (1975). 18. Yüzyıl İstanbul Mimarisinde Batılılaşma Süreci, İ. T. Ü. Mimarlık Fakültesi Yayını, İstanbul.
• ATASOY, N. ve RABY J., (1989). Iznik, The Pottery of Otoman Turkey. Alexandria Pres. London.
• BARIŞTA, Ö., (1999). Osmanlı İmparatorlu Dönemi Türk İşlemeleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları: 2342, Sanat Eserleri Dizisi: 253, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• BARIŞTA, Ö., (2005). Türkiye Cumhuriyeti Dönemi Halk Plastik Sanatları, TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları:3045, Sanar Eserleri Dizisi; 452, Kozan Ofset, Ankara.
• BERKER, N., (1980). “Türk El İşlemelerinde Semboller”. Sanat Dünyamız.
• CÖMERT, Ü. M., (1998). “Selimiye Camii Süslemeleri”, Kültür ve Sanat,Türkiye İş Bankası Yayınları, Edirne Özel Sayı, Eylül Sayı:39.
• DENİZ, B., (1987). “Yöre Özellikleriyle Yozgat Kilimleri”. VIII. Milletlerarası Türk Sanatı Kongresi Bildirileri, Ankara.
• EBERHARD, W., (2000). Çin Simgeleri Sözlüğü, Kabalcı Yayınevi:161, Başvuru Dizisi:7. İstanbul.
• ERGUN P., (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları:305, Bilimsel Araştırmalar Dizisi:6, THK Basımevi, Ankara.
• ERKMAN, F., (1987). Göstergebilime Giriş, Alan Yayıncılık, İstanbul.
• ERSOY, N., (2007). Semboller ve Yorumları, Dönence Basım-Yayın, İstanbul.
• ESİN, E., (2003). Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler, Kabalcı Yayınları.
• ETİKAN, S., (2008). “Seccade Halılarda Kullanılan Bazı Motifler ve Bu Motiflerin İslam Sanatında Yeri”, Uluslararası 38. ICANAS Kongresi.
• GÜLTEKİN, R., E., (2008). “Türklerde Bereket Sembolü Olarak Kullanılan Meyve Motifleri Ve Mimaride Değerlendirilmesi”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/5 Fall.
• GÜRSU, N., (1988). Türk Dokumacılık Sanatı – Çağlar Boyu Desenler, Redhouse Yayınları, Çeltüt Matbaası, İstanbul.
• KANCAN, D., (1998). Sivrihisar İlçesi Geleneksel Kadın Giyim-Kuşam Özelliklerinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi (Basılmamış), Gazi Üniversitesi, Ankara.
• KARAÇOBAN, N., (2002). Günümüze Değin Bergama Sergeni, Bergama Kültür ve Sanat Vakfı Yayınları. Çağdaş Matbaacılık. İzmir.
• KARAHAN, R., (1998). “Konya Ereğli Yöresinde Beğdik Adıyla Bilinen Bir Grup Türk Kilimi”. Türk Soylu Halkların Halı, Kilim ve Cicim Sanatı Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri. 27-31 Mayıs 1996 Kayseri. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. Ankara.
• KIRZIOĞLU, N., G., (1999). “Yazılı Bardız Kilimi”, Erdem Dergisi Halı Özel Sayısı, II. Cilt:10, Sayı:29. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Dumat Ofset, Ankara.
• ÖGEL, B., (1991). Türk Kültür Tarihine Giriş, 2. Cilt. TC Kültür Bakanlığı Yayınları:638, Kültür Eserleri Dizisi:46. Başbakanlık Basımevi, Ankara.
• ÖGEL, B., (2003). Türk Mitolojisi, I. Cilt, Türk Tarih Kurumu, VII. Dizi, Sayı:102, Ankara.
• ÖGEL, B., (2006). Türk Mitolojisi, II. Cilt, Türk Tarih Kurumu, VII. Dizi, Sayı:102, Ankara.
• TANSUĞ, S., (2003). “Osmanlı Kadın Giysileri”, Skylife, Nisan.
• TANSUĞ, S., (2006). “Anadolunun Gelin ve Güveyi”, Skylife, Temmuz.
• TAYLOR, R., (1993). Ottoman Embroidery, Turkish Ministery of Culture Publications No:1432, Ankara.
• TSAREVA, E., (2003). “Thirty Rug Masterpieces from the Collection of S. M. Dudin, Part I, Part IV”, Oriental Rug Review, Vol 11/1, www.rugreview.com, Erişim tarihi: 24.12.2003
• TÜRKER, K., (1996). Ağaç Baskı Tokat Yazmaları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları:347, Sanat Dizisi:47. Ankara.
• SAKAOĞLU, S., (2003). 101 Türk Efsanesi, Ankara.
• ŞİMŞEK, E., (2008). “Ölümsüzlük İlacı Elma”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3/5 Fall.
• USAL, A., (2006). Selimiye Camii, Edirne Vergi Dairesi Başkanlığı Yayınları:25, Edirne.
• ÜNAL, Ş., (1995), Anatolian Kilims, II. Cilt, TC Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.