SURAH-BEGINNING ILLUMINATIONS OF THE QURAN INVENTORY NUMBER 37 HK. 2817 IN KASTAMONU MANUSCRIPT LIBRARY

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 33, 208 - 231

Mine Dilber

https://doi.org/10.21602/sduarte.1462882

Öz

The Holy Quran, which is considered sacred for Muslims and plays the role of representative and transmitter of Islam, is also of artistic value. The book arts it contains and every detail of the art of illumination within these arts are among the elements that make the Holy Quran important, depending on its period, style and the skill of the artist who made it. The oldest examples of the Holy Quran reveal that the tradition of decorating pages in the art of illumination started with this holy book and contributed greatly to the development of the art of illumination. 37 Books, which are examples of these works and are preserved in Kastamonu Manuscript Library. The Holy Quran with inventory number 2817 was evaluated within the framework of the analysis of the surah head decorations in terms of the art of illumination, and these surah head illuminations were examined in 7 groups according to the type of sheets created in terms of color, motif and composition features. The sura head illuminations in the work were preferred because they had not been the subject of any artistic study before, and by comparing the period characteristics of the work with the period to which it belongs, it was tried to find out whether it had these features and in what way it was similar to other periods, and in line with these and similar studies, it was tried to be considered as a document. and was deemed important in terms of its transmitting role.

Anahtar Kelimeler

Holy Quran, Illumination, Beginning the Surah.

Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki 37 HK. 2817 Envanter Numaralı Kur’ân-I Kerim’in Sûre Başı Tezhipleri

Öz

Müslümanlar için kutsal sayılan, İslamiyet’in temsilcisi ve aktarıcısı rolünü üstlenen Kur’ân-ı Kerim, sanatsal açıdan da değer arz etmektedir. Bünyesinde taşıdığı kitap sanatları ve bu sanatlar içerisinde yer alan tezhip sanatının her bir detayı dönemine, üslubuna, yapan sanatkârın yeteneğine göre Kur’an-ı Kerimleri önemli kılan unsurlardandır. Kur’an-ı Kerimlerin en eski örnekleri, tezhip sanatında sayfaları süsleme geleneğinin bu kutsal kitapla başladığı ve tezhip sanatının gelişimine büyük ölçüde katkı sunduğunu ortaya çıkarmaktadır. Bu eserlere örnek teşkil eden ve Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi’nde muhafaza edilen 37 Hk. 2817 envanter numaralı Kur’ân-ı Kerim, tezhip sanatı açısından sûre başı süslemelerinin analizi çerçevesinde değerlendirilmiş, bu sûre başı tezhipleri renk, motif ve kompozisyon özellikleri bakımından oluşturulan pafta türüne göre 7 grupta incelenmiştir. Eserdeki sûre başı tezhipleri daha önce sanatsal açıdan herhangi bir çalışmaya konu edilmediğinden dolayı tercih edilmiş, eserin dönem özelliklerinin ait olduğu dönemle kıyaslanıp, bu özellikleri taşıyıp taşımadığı, diğer dönemlerle hangi açıdan benzer özellik gösterdiği ortaya çıkarılmaya çalışılmış, yapılan bu ve benzeri çalışmalar doğrultusunda belge niteliği taşıması ve aktarıcı rol üstlenmesi açısından önemli görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân-ı Kerim, Tezhip, Sûre başı

Kaynakça

• Algaç, Ş. (2000). Anadolu Selçukluları ve Beylikleri Dönemi Tezhip Sanatı (XIII.-XV. Yüzyıllar), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Bilim Dalı
• Artam, T. (2010). “1400. Yılında Kur’ân-ı Kerim: Sunuş”, der. Müjde Unustası, İstanbul: Antik A. Ş. Kültür Yayınları.
• Ayan Birol, İ. (2012). “Tezhip”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, Cilt 41, s. 61-62.
• Baysal, A. F. (2010). “Mushaf Tezyinatının Tarih İçindeki Gelişimi”, Marife, Konya: Yediveren Kitap, Sayı 3, s. 365-386.
• Beksaç, A. E. (1995). “Emevîler: Sanat”. İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, Cilt 11, s.104-108.
• Birışık, A. (2009). “Sûre”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, Cilt 37, s.538-539.
• Demircan Aksoy, Z. (2014). “İlhanlı ve Memlûk Etkileşiminde XIV. Yüzyıl Anadolu Türk Tezhip Sanatı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 29, s. 265-280.
• Derman, Ç. (2010). “Tarihimizde Mushafların Bezenmesi”, Diyanet İlmi Dergi, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Süreli Yayınlar, Sayı 4, s.137-144.
• Derman, M. U. (2012). “Tuğra”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları. Cilt 41, S.336-339.
• Dilber, M. (2021). “Ankara Milli Kütüphanesi’nde Bulunan 3838 Envanter Numaralı El Yazması Eserin Kitap Sanatları Açısından İncelenmesi”. Sanat Dergisi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sayı 37, s.262-276.
• Dilber, M. ve Konak, I. (2024). “Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi’nde Bulunan 2817 Envanter Numaralı Kur’ân-ı Kerim’in Cilt, Serlevha ve Gül Tezyinatı Üzerine Bir Değerlendirme”. Asya Studies, Giresun: Sayı 27, s.169-184.
• Duran, G. (2012). “Tezhip Sanatının Kullanım Alanları”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, Cilt: 41, s. 63-65.
• Duran, G. (2015). “Hat ve Tezhip Sanatı: 18. Yüzyıl Tezhip Sanatı”, der. Ali Rıza Özcan, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Güney, G. (2013). “Memlük Dönemi Müzehhibi Ebu Bekir’e Atf Edilen Tezyinat Üslubuna İlişkin Bir Değerlendirme”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 28, s. 132-136.
• Gündüz, B. (2022). Tezhip Sanatının Uygulanma Sahaları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı Tezhip Programı.
• Konak, R. ve Dilber, M. (2020). “Derviş Hasan Medhî’nin Tercüme-i Şâhnâme-i Firdevsî Adlı Eserinin Türk Kitap Sanatları Açısından Değerlendirilmesi”. Jasss Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, Elazığ: Sayı 81, s.251-271.
• Kurfeyz, N. (2003). Tezhip, 1. Basım, İstanbul: Tatav Yayınları.
• Küpeli, G. (2007). II. Bâyezid Dönemi Tezhip Sanatı, Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk El Sanatları Anasanat Dalı Tezhip-Süsleme Sanat Dalı.
• Küpeli, G. (2015). “Hat ve Tezhip Sanatı: Tezhip Sanatında Yenilik Arayışları: II. Bâyezid Dönemi (1481-1512)”, der. Ali Rıza Özcan, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Mahir, B. (2015). “Hat ve Tezhip Sanatı: Osmanlı Bezeme Sanatında Saz Üslubu”, der. Ali Rıza Özcan, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Özcan, Ş. B. (2015). “Hat ve Tezhip Sanatı: Tezhip Sanatında İhtişamlı Bir Dönem: Timur Devri Herat Üslubu”, der. Ali Rıza Özcan, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Özkeçeci, İ. (1992) Türk Tezhip Sanatı ve Tezyîni Motifler, 1. Basım, Kayseri, Erciyes Üniversitesi, Tıp Tarihi Enstitüsü Yayını.
• Özkeçeci, İ. ve Özkeçeci, Ş. B. (2007). Türk Sanatında Tezhip, 2. Basım, İstanbul: İlhan Özkeçeci Yayınları.
• Tanındı, Z. (2010). “1400. Yılında Kur’ân-ı Kerim: Kur’ân-ı Kerim Nüshalarının Ciltleri ve Tezhipleri”, der. Müjde Unustası, İstanbul: Antik A. Ş. Kültür Yayınları.
• Tanrıver Celasin, A. (2013). “Tezhip Sanatında Emevi Dönemi Sürebaşı Bezemelerinin Yeri”, Art-e, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sayı 12, s. 120-138.
• Tanrıver Celasin, A. (2014). XV-XVI. Yüzyıl Osmanlı Tezhip Sanatı Bağlamında Şeyh Hamdullah Mushafları Sûre Başı Bezemelerinin Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı.
• Taşkale, F. (2015). “Hat ve Tezhip Sanatı: 20. Yüzyıl Tezhip Sanatı”, der. Ali Rıza Özcan, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Yetkin, S. K. (1954). İslâm Sanatı Tarihi, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Türk ve İslâm Sanatları Tarihi Enstitü Yayımları. İnternet Kaynakları
• https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/mehmetok/126461/Kur'%C3%A2n-%C4%B1%20Ker%C3%AEm%20Hakk%C4%B1nda%20Genel%20Bilgi.pdf Erişim tarihi: 27.05.2024.
• https://portal.yek.gov.tr/works/detail/458433 Erişim tarihi: 27.05.2024.
• Görsel Kaynaklar Görsel 1. Katalog I. TSMK. YY.913, R.4, v.494a Küpeli, G. (2007).
• Görsel 2. Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi Dijital Arşivi
• Görsel 3. Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi Dijital Arşivi
• Görsel 4. Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi Dijital Arşivi
• Görsel 5. Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi Dijital Arşivi
• Görsel 6. Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi Dijital Arşivi
• Görsel 7. Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi Dijital Arşivi
• Görsel 8. Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi Dijital Arşivi
• Görsel 9. Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi Dijital Arşivi
• Görsel 10. Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi Dijital Arşivi, Çelenk, E. (2021). Karamemi Tezyinatının Etkisinde Yeni Cilt Uygulamaları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı Cilt Programı, Atasoy, N. (2016). Muhibbi Divanı-Kara Memi, İstanbul: Masa Yayınları.
• Görsel 11. Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi Dijital Arşivi ve Atasoy, N. (2016). Muhibbi Divanı-Kara Memi, İstanbul: Masa Yayınları.
• Görsel 12. Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi Dijital Arşivi