El Cezeri’nin Minyatürlerinden 20. Yüzyıla Kadar Sibernetik Sanatın İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 33, 373 - 402, 04.07.2024

Selda Bülbül , Gülşen Öztürk

https://doi.org/10.21602/sduarte.1472042

Öz

El Cezeri, minyatürlerinde kendi dönemi olan 13. yüzyıl sanat anlayışını, robot ve otomatları merkeze alan bir yaklaşımla sunar. 20. yüzyılda ise gelişen sanat anlayışının makineler, robotlar ve yeni teknolojilerle beslenen bir ortam yarattığı ve bu alanda eserler üretildiği görülmektedir. Bu çalışmada, 1960'lı yıllarda özellikle enstalasyon, heykel ve sahne sanatlarında başlayan sibernetik sanat anlayışının 800 yıl önce yaşamış olan ve bu biliminin öncüsü olarak kabul edilen El-Cezeri'nin robotik minyatürleri üzerindeki erken etkisi incelenerek betimlenmeye çalışılmıştır. Tasarladığı robotlar ve makineler üzerindeki sibernetik sanat etkilerinin ortaya konulması ve aynı zamanda sanatçı kimliğinin ön plana çıkarılması amaçlanmıştır. El Cezeri'nin interaktif ve mizansen makinelerinin, sibernetik sistemlerle yapılan sanat eserlerinin erken örnekleri olduğu görülmektedir. Çalışma, “Kitab-ül Hiyel” adlı eserden, ses, ışık, renk, hareket ve etkileşim özelliği içeren robotik konulu minyatürlerle birlikte 20. yüzyılda sibernetik sistemlerle yapılan sanat eserleri ile sınırlandırılmıştır. Literatür taraması yöntemi tercih edilmiş ve çalışmaya konu olabilecek eserler üzerinde karşılaştırmalar yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

El Cezeri, Robotik Sanat, Minyatür, Sibernetik Sanat, Enstalasyon.

Kaynakça

• Akman, T. (1976).”Sanatsal Sibernetik”, Tübitak Bilim ve Teknik, Sayı 9, s.4-9.
• Akman, T. (1984). Sibernetik Yaratıcılık, 1. Basım, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• And, M. (2020). 40 Gün 40 Gece: Osmanlı Düğünleri, Şenlikleri, Geçit Alayları, 1. Basım, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Binark, İ. (1978). "Türkler’de Resim ve Minyatür Sanatı", Vakıflar Dergisi, Sayı 12, s.271-289.
• Çağman, F. ve Tanındı, Z. (1979). Topkapı Sarayı İslam Minyatürleri, 1. Basım, İstanbul: Tercüman Sanat ve Kültür Yayınları.
• Çakır, E. (2018). El Cezeri'nin Hayatı Ve İki Şamandıralı Değişken Fıskiye Adlı Çalışması. Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı.
• Çalışkan, M. A. (2019). Cezeri'nin Olağanüstü Makineleri: Herkes İçin Cezeri, 1. Basım, İstanbul: Babil Kitap.
• Çınar, S. B. (2022). “Yapay Zekâ Çağında Sofistike Sistemler İçin Orta Çağdan Bir İlham: El-Cezeri ve Olağanüstü Makineleri” Batman Üniversitesi Uluslararası Bilişim Kongresi Bildiriler Kitabı, 17-19 Şubat 2022, Batman: Batman Üniversitesi Yayın Evi, s.216-226.
• Çırak, B. ve Yörük, A. (2016). “Mekatronik Biliminin Öncüsü İsmail El-Cezeri”, Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Siirt, Sayı 4, s.175-194.
• Deveci, A. (2015). “Selçuklu Dönemi Resim Çalışmaları”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi , Edirne: Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Sayı,9, s.93-111
• Esentürk, G. (2021). Siborg Beden Bağlamında Stelarc, Orlan Ve Transpecies Society'in Sanat Pratikleri, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Resim Anasanat Dalı.
• Genç, M., & Tezcan, V. (2015). Gelenek ve Yenilik Kavramlarının Felsefi Tartışması Ekseninde Geleneksel Türk Sanatlarını Yeniden Düşünmek, Cilt 3, Sayı 6, s. 135-156.
• Gökdoğan, M. D. ve Demir, R. (2019). “İslam ve Türk Uygarlığında Makine Tarihi”, Dört Öge, Sayı 14, s.1-19.
• Hill, D. R., (2012). Gökyüzü ve Bilim Tarihi: İslam Bilim ve Teknolojisi, çev. Atilla Bir, Mutafa Kaçar, 2. Basım, İstanbul: Boyut Yayıncılık.
• İlhan, F. Ç. (2021). “Üretken Sanat Eserlerinde Otonom Sistemlerin Kullanımı”, Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 64, s.1203-1210.
• Jochum, E., Borggreen, G. ve Murphey, T. D. (2016). “Interact: Applying Theory and Methods from the Visual and Performing Arts to Robots”, In Workshop on Culture Aware Robotics, 3-7 March, Bielefeld, Germany
• Kac, E. (1997). “Foundation and Development of Robotic Art”, Art Journal, Sayı 3, s.60-67.
• Korkutata, Y. ve Toprak, Z. F. (2013). “El-Cezerî ile İlgili Yapılan Çalışmaların Değerlendirilmesi”, Dicle Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Mühendislik Dergisi, Diyarbakır, Sayı 1, s.37-49.
• Kuşçu, E. (2015). “Çeviride Yapay Zekâ Uygulamaları”, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi , Erzurum, Sayı 30, s.45-58.
• Kuzu, A. (2020). El-Cezeri: Dünyanın İlk Mühendisi, 10. Basım, İstanbul : Parola Yayınları.
• Külcü, R. (2005). “Orta Çağ Anadolu’sunun Büyük Mühendisi El-Cezeri”, Akademia Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, Sayı 1, s.1-9.
• Mahir, B. (2018). Osmanlı Minyatür Sanatı, 2. Basım, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Nadarajan, G. (2007). “Islamic Automation A Reading of al-Jazari's The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices (1206)” ed. Oliver Grau, Cambridge: Media Art Histories, s. 163-178.
• Nemlioğlu, C. (2008). “El- Cezeri’nin El- Cami ‘Beyne’l-İlm Ve’l-‘Amel En Nafi Fi-Sınaa’ti’-Hiyel Adlı Kitabının Türkiye’deki Nüshalarından İkisinin Sanatsal Değeri”, ed. İbrahim Özcoşar, I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri, 25-27 Ekim, Mardin: Mardin Valiliği Kültür Yayınları, s. 35-58.
• Oh, C. G. ve Park, J. (2014). “From Mechanical Metamorphosis To Empathic İnteraction: a Historical Overview Of Robotic Creatures”, Journal Of Human-Robot Interaction, Sayı 1, s.4-19.
• Pagliarini, L. ve Hautop Lund, H. (2009). “The Development Of Robot Art”, The Thirteenth International Symposium on Artificial Life and Robotics, January 31-February 2, Japan, s.401-405.
• Polatgil, M. (2020). “El-Cezerî ve Çalışmalarının STEM Eğitiminde Kullanılması: Deneysel Bir Çalışma”, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Ağrı, Sayı 2, s.417-432.
• Remmen, C. (2021). “A History Of Robot Camp: Performing Beyond The Uncanny Valley, From Early Twentieth-Century Automata To Contemporary Science Fiction Theatre”, Studies in Theatre and Performance, Sayı 5, s.1-18.
• Riefstahl, R. M. (1929). “The Date and Provenance of the Automata Miniatures”, The Art Bulletin, sayı 2, s.206-214.
• Satıcı, F. K. (1998). Plastik Sanatlar ve Sibernetik, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Heykel Ana Sanat Dalı.
• Şangüder, M. K. (2016). “Cyborg Formations in Art”, IJournals: International Journal of Social Relevance & Concern , Sayı 8, s.8-18.
• Şangüder, M. K. (2018). “Yeni Medya Sanatında İşbirlikli Yaklaşımlar”, İdil Sanat ve Dil Dergisi, Sayı 44, s.435-445.
• Tahir, H. (1953). “Minyatür'ün Tekniği”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 1, s.29-32.
• Tekeli, S., Dosay, M. ve Unat, Y. (2002). El-Cezeri, El-Câmi Beyne’l-İlm ve’l-Amel en-Nâfi Fî Sınaâti’l-Hiyel, ed. Sevim Tekeli, Melek Dosay, Yavuz Unat, 1. Basım, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Tez, Z. (2008). Otomatlar Mekanik Oyuncaklar Tarihi, 1. Basım, İstanbul: Doruk Yayımcılık.
• Tez, Z. (2011). Alet ve Makinelerin Kültürel Tarihi,1. Basım, İstanbul: Doruk Yayımcılık.
• Tezcan, V. Genç, M. (2017). Geleneksel Türk Sanatlarının Metafiziği, Xx. Uluslararası Orta Çağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Cilt 2, s. 954-966.
• Tonguç, A. (2019). “Geleneğin Yenilenmesi: Minyatür, Bakış Ve Farklı Görme Rejimleri Bağlamında “Fatih Portreleri” Çözümlenmesi”. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, Sayı 9, s.193-216.
• Tuğal, A. S. (2018). Oluşum Süreci İçinde Dijital Sanat, 1. Basım, İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• Unat, Y. (2002). “El-Cezerî'nin Makine Yapımında Yararlı Bilgiler ve Uygulamalar Adlı Eseri s. 569–575. ", ed. Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Türkler, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, Cilt 7, s.868-878.
• Unat, Y. (2006). “Artuklular Dönemi’nde Bir Türk Mühendis; Cezerî”, Uluslararası Mardin Sempozyumu, 26-28 Mayıs, Mardin: Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayını, s. 221-238.
• Unat, Y. (2019). “13. Yüzyılda Anadolu’da Yetişmiş Bir Türk Mühendis El-Cezerî ve Teknoloji Tarihindeki Yeri 1”, Bilim ve Ütopya Dergisi, Sayı 297, s. 48-54.
• Ülgen, S. (2008). “El-Cezeri ve Tasarladığı Su Saatleri”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Sayı 2, s. 115-127.