Tarihi Yapıya Çağdaş Ek Müdahalesi-Kervansaray Örnekleri

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 2, 207 - 220, 23.08.2024

Esra Şahin , Hicran Hanım Halaç

https://doi.org/10.19113/sdufenbed.1380628

Öz

Tarihi geçmişi oldukça eskiye dayanan kervansarayların İpek Yolu'nun önem kazandığı dönemde sayıca artış gösterdiği görülür. Şehirleşmenin artmasıyla beraber kent merkezlerine uzak konumda kalan bu yapıların yerini zamanla hanlar almıştır. Konaklama amacıyla inşa edilmiş kervansaray yapıları aynı zamanda ticaret için de kullanılmıştır. Osmanlı döneminden sonra önem kaybeden kervansaraylara günümüzde yeniden işlev verilerek aktif kullanımının sağlanması amaçlanmıştır. Çalışmaya konu olan bu yapıların çağdaş müdahalelerle onarım görmüş olanları kapsamı belirlemiş ve söz konusu kervansarayların adaptasyonları irdelenmiştir. Yapılara ait literatür taraması Ulusal Tez Merkezi ve Google Scholar sitelerinden yapılmış, Pinterest sitesinde de görsel taraması yapılmıştır. Yapıya uygulanan çağdaş müdahale yöntemleri ayrıştırılmış ve müdahale sonrası yapının güncel durumu tespit edilmiştir. Özgün mimari dili yakalamaya çalışan onarım tipleri ile estetik, statik vb. açıdan yapının ihtiyaç duymasından kaynaklı çağdaş müdahale yöntemlerinin tercih edilme sebepleri ortaya konulmaya çalışılarak, daha sağlıklı onarım şeklinin hangisi olduğuna dair cevap aranmak istenmiştir.

Anahtar Kelimeler

çağdaş müdahale, kervansaray, adaptasyon, restorasyon

Kaynakça

• [1] Zakar, L. 2013. Restorasyon uygulamalarında kullanılan çağdaş teknikler. İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 3-12, İstanbul.
• [2] 18 Ekim Tarihinde La Haye'de İmzalanmış, IV Sayılı, Kara Harbinin Kanunları ve Adetleri Hakkında Sözleşme. https://www.askerihukuk.net/FileUpload/ds158941/File/kara_harbinin_kanunlari_ve_adetleri_hakkinda_sozlesme.pdf (Erişim Tarihi: 04.04.2024).
• [3] Ünal, Z. G. 2014. Kültürel mirasın korunması, İSMEP Rehber Kitaplar, İstanbul, 15s.
• [4] Eskici, B. Akyol, A. A. Kadıoğlu, Y. K. 2006. Erzurum Yakutiye Medresesi Yapı Malzemeleri, Bozulmalar ve Koruma Problemleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 46(1). 165-188.
• [5] Ahunbay, Z. 2009. Tarihi çevre koruma ve restorasyon, Yapı- Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul, 8s.
• [6] Ökmen M. ed. 2022. Tarih. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 405s.
• [7] Tarverdiyeva, L. 2020. Kervansarayların yeniden işlevlendirilmesinde Azerbaycan örneklerinin incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi, İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 3s, Ankara.
• [8] Yiğit, İ. 2012. İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 76s.
• [9] Cezar, M. 1981. Türk Tarihinde Kervansaray, VIII. Türk Tarih Kongresi, 11-15 Ekim 1946, 931-940, Ankara.
• [10] Alptekin, C. 1989. Doğuştan günümüze büyük islam tarihi – büyük selçuklu devleti, Çağ Yayınları Umumi Neşriyat No:1, İstanbul, 206s.
• [11] Karakuş, F. 2022. Anadolu Selçuklu Dönemi Sultan Hanları Üzerine Bir İnceleme. The Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 12 (1), 71- 109.
• [12] Sönmez, Z. 1989. Başlangıçtan 16. yüzyıla kadar anadolu türk-islam mimarisinde sanatçılar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 184s.
• [13] Karacan, S. Karacan E. ve Güngör, Y. 2016. Tarihsel Süreç İçinde Konaklama Merkezleri Han ve Kervansarayların Günümüzde İpekyolu Turizm Projesine Dönüşümü, 5. Doğu Akdeniz Turizm Sempozyumu "Özel İlgi Turizmi" Temasıyla, 22-23 Nisan 2016, 171-172, Gazimagusa, Cyprus (Kktc).
• [14] İlter, İ. 1969. Tarihi Türk hanları, Karayolları Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 9s.
• [15] Usta, G. 1996. Anadolu Osmanlı döneminde mekan analizi, han ve kervansaray yapılarında uygulama. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 111s, Trabzon.
• [16] Gülenaz, N. 1998. İstanbul’daki 19.yy. ve sonrası Osmanlı ticaret han ve pasajlarının stil ve fonksiyon bakımından incelenmesi. İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 8s, İstanbul.
• [17] Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü. (2023). İpek Yolu. https://yigm.ktb.gov.tr/TR-10174/ipek-yolu.html (Erişim Tarihi: 20.08.2023).
• [18] Akar, T. 2011. Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Vakıf Kültür Varlıklarının Korunması. Erdem Dergisi, 59(1), 16s.
• [19] Yaman, G. 2019. Doğal ve kültürel mirasın korunmasında bir araç olarak kültürel rotaların İzmir ili Selçuk ilçesi örneğinde irdelenmesi. Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 25s, İzmir.
• [20] 05.11.1999 tarih ve 660 sayılı İlke Kararı-Taşınmaz Kültür Varlıklarının Gruplandırılması, Bakım ve Onarımları. https://teftis.ktb.gov.tr/TR-263743/660-nolu-ilke-karari-tasinmaz-kultur-varliklarinin-gruplandirilmasi-bakim-ve-onarimlari.html (Erişim Tarihi: 04.04.2024).
• [21] ICOMOS. 2023. The Venice Charter 1964. IInd International Congress of Architects and Technicians of Historic Monuments. https://www.icomos.org/en/resources/charters-and-texts (Erişim Tarihi: 04.04.2023).
• [22] Anadolu Haber Ajansı. 2023. Ekmekçizade Ahmet Paşa Kervansarayı dükkanlarının restorasyonunda sona gelindi. https://www.aa.com.tr/tr/gundem/ekmekcizade-ahmet-pasa-kervansarayi-dukkanlarinin-restorasyonunda-sona-gelindi/2468431. (Erişim Tarihi: 03.04.2023).
• [23] Konya Valiliği. 2023. Zazadin Hanı. http://www.konya.gov.tr/zazadin-hani (Erişim Tarihi: 20.04.2023).
• [24] Aydın Büyükşehir Belediyesi. 2023. Öküz Mehmet Paşa kervansarayı. https://aydincagiriyor.com/tr/aydincagiriyor/kultur/meandros-yolu/okuz-mehmet-pasa-kervansarayi/73 (Erişim Tarihi: 09.05.2023).
• [25] Vitra Çağdaş Mimarlık Dizisi. (2023). Kazıklı Kervansarayı Proje Detayı. https://www.vitracagdasmimarlikdizisi.com/projeler/Kaz%C4%B1kl%C4%B1-Kervansaray%C4%B1-Restorasyonu-ve-Ic-ek-Kultur.aspx (Erişim Tarihi: 29.03.2023).
• [26] Abacı, C. S. 2019. Arkeolojik alanlarda çağdaş tasarımlar: Eskişehir Karacahisar kalesi koruma ve sergileme önerisi. Eskişehir Teknik Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 63s, Eskişehir.
• [27] Anonim. 2023. Restorasyon ve Renovasyon. https://3byapi.com.tr/restorasyon-ve-renovasyon/ (Erişim Tarihi: 20.03.2023).
• [28] Kamiloğlu, O. 2011. Kazıklı Hacı Hamza Bin İvaz kervansarayı. Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 100s, Ankara.
• [29] Aycibin, S. 2018. Anadolu Kervansaraylarının tarihsel ve mimari gelişimi, kervansaray yapılarının işlevlendirilerek yeniden kullanımı. İstanbul Ticaret Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 47-49, İstanbul.
• [30] Ölmez, O. 2022. Tarihi yapılarda mekânın yeniden kullanımı ve erişilebilirlik, Edirne Ekmekçizade Ahmet Paşa kervansarayı incelemesi. Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 44s, Edirne.
• [31] Küçükkaya, A. G. 1991. Mimarbaşı Sedefkar Mehmet Ağa Dönemi Edirne Yapıları ve Defterdar Ekmekçioğlu Ahmet Paşa. Belleten Dergisi, 55(213), 404-405.
• [32] Kayın, E. 1988. Çeşme tarihi doku araştırması koruma ve restorasyon önerileri, Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 68-69, İzmir.
• [33] Buluç, G. 1995. Kervansaray1arın Türk Turizmine Zincir Konaklama İşletmeleri Olarak Kazandırılması. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 6 (1), 43s.
• [34] Oğuz, F. A. 1978. İzmir-Çeşme Kanuni Kervansarayı. Vakıflar Dergisi, (11), 115-116.
• [35] Şaşmaz, E. 2023. Kanuni Kervansarayı Kervansarayı. http://www.erolsasmaz.com/? (Erişim Tarihi: 29.03.2023)
• [36] TRT Haber. 2023. Selçuklu'nun Konya'daki en büyük kervansarayı: Zazadin Hanı. https://www.trthaber.com/haber/kultur-sanat/selcuklunun-konyadaki-en-buyuk-kervansarayi-zazadin-hani-437183.html (Erişim Tarihi: 04.04.2023).
• [37] Zengin, B. ve Kasap, S. 2017. Tokat-Restoration Of The Caravansaray Of Pazar Mahperi Hatun. The Online Journal of Science and Technology, 7(3), s152.
• [38] Azerbaycan Bakanlar Kurulu/Devlet Tarihi-Koruma Alanı Dairesi. 2023. İki katlı kervansaray. https://web.archive.org/web/20170119194432/http://www.icherisheher.gov.az/static,20/lang,az/#monument16 (Erişim Tarihi: 10.05.2023).
• [39] Wikimedia. 2023. Baku two-storeyed caravanserai. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Baku_Two-StoreyedCaravanserai_004_8441.jpg (Erişim Tarihi: 10.05.2023).
• [40] Karaata, Ç. 2020. Özgün işlevini yitirmiş, yeniden işlevlendirilen yapıların tasarım sürecinin değerlendirilmesi ve Hışvahan örneğinin incelenmesi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 52s, Gaziantep.
• [41] Abbasian, A. 2019. Examining authenticity in adaptive reuse of ıranian caravanserais for tourism: comparative assessment of two cases from safavid era. Eastern Mediterranean University, Deparment of Interior Arch, Master of Science, 109-111, Famagusta: North Cyprus.
• [42] Koç, İ. ve Asar, H. 2017. Tarihi Kastamonu Şehiriçi Hanlarının Ticari ve Kültürel Fonksiyonlar Bağlamında Değerlendirilmesi. Artium. 5 (1), 9s.
• [43] Eyüpgiller, K. Topçubaşı, M. ve Polat, I. 2008. Kastamonu’da 19. Yüzyıl Ticaret Yapıları. METU JFA, (25:2), 3s.
• [44] İstenci, H. 2019. Kurşunlu Han (İsmail Bey Hanı). https://www.istenci.com/2019/04/kursunlu-han.html (Erişim Tarihi: 12.05.2023).
• [45] Kılcı, A. 2016. İpek Yolu Kervansaraylarının Turizme Kazandırılmasında Alara Han Örneği. s.88-100. Atasoy, F. ed. 2016. Uluslararası İpek Yolu’nun Yükselişi ve Türk Dünyası-Yükselen İpek Yolu, Türk Yurdu Yayınları, Ankara, 93-94.
• [46] Türkiye Kültür Portalı. 2023. Alara Han. https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/antalya/gezilecekyer/alara-han-1 (Erişim Tarihi: 12.05.2023).