İSLÂM HUKUKUNUN KAZUİSTİK YAPISI ÜZERİNE

Yıl 2012, Cilt: 2 Sayı: 1, 131 - 151, 05.08.2016

Yakup Mahmutoğlu

Öz

Geçmişte uzun süre kazuistik yöntemi (meseleci) kullanan İslâm Hukuku, bu yönteme bakılarak, aynı esneklik ve kabiliyetle modern hayatın ihtiyaçlarını karşılamaya çok da elverişli olmadığı gerekçesiyle, bazı oryantalistler tarafından eleştirilmiştir. Esasında 19. asra kadar kazuistik yöntem, sadece İslâm Hukukunun değil, aynı zamanda diğer hukuk sistemlerinin de kanunlaştırma yöntemi olmuştur. Dahası bu yöntem, hâlen Anglo-Sakson hukuk sistemi tarafından da kullanılmaktadır. Dolayısıyla kazuistik yöntemi İslâm Hukukuna özgü bir kanun yapma metodu/anlayışı olarak görmek isabetli bir yaklaşım değildir.
Âyet ve hadislerin (nass) taşıdığı nitelik, kendilerinden elde edilen fıkhî
hükümlerin kazuistik bir temayül göstermesine etki etmiş olmakla beraber, İslâm
Hukuku, gerek kaynakları itibariyle ve gerekse sistem olarak soyut prensipler
oluşturma özelliğine de sahiptir. Nitekim klasik İslâm doktrininde benzer
tekil/tikel olayların hükümlerinden hareket ederek genel bir hükme (küllî
kaideye) varıldığı da bir gerçektir.
Hukuk tarihinde kanunlaştırma; hukukçuların ve hukuk biliminin, hukuk
oluşturma mantığı ve kanun yapma tekniği bakımından geldiği seviyeye bağlı
olarak önce kazuistik daha sonra kazuistik-soyut ve son olarak da soyut yöntem
ile devam eden bir süreci ifade etmektedir. Fakat başvurulan bu yöntemler,
birbirini tamamlayan ve hukukun daha iyi uygulanması amacı taşıyan bir nitelik
arz etmektedir.
İslâm hukuku açısından maksat, her devirde şeriatın hükümlerinin
uygulanmasını ve çağın ihtiyaçlarına cevap verebilmesini sağlayan hukuk
yöntemini temin etmek olduğundan, kanun yapma mantığı olarak kazuistik veya
soyut yöntemin kullanılması bir sorun teşkil etmeyecektir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, kanunlaştırma yöntemleri, kazuistik yöntem, kanunlaştırma

ON THE STRUCTURE OFCASUISTRY OF ISLAMIC LAW

Öz

In the past, a long time using casuistry method (meseleci) the Islamic Law, by looking at this method, on the grounds is not very suitable to meet the needs of modern life with the same flexibility and ability has been criticized by some Orientalists. In fact, casuistry method had been not only Islamic law, but also in other law systems had been the codification method until the19. century. Moreover, this method currently has been used by the Anglo-Saxon law system too. Therefore, it is not an appropriate approach to consider the casuistry method as a law-making method/approach specific to Islamic Law. Although a quality that, verses and hadiths (nass) have, impacts on juridical provisions obtained from them to show a casuistry tendency, Islamic Law also has a property to create abstract principles whether its sources or as a system. Thus, it is a fact that in the classical Islamic doctrine, by acting from similar singular/particular provisions of events reached a general verdict (holistic base) too. Codification in the history of law; has explained an ongoing process with firstly casuistry later casuistry-abstract, and finally abstract method by depending on the level of in terms of creating a logic of law and law-making technique of jurists and jurisprudence have reached. However, these applied methods present a property that complates each other and has a purpose of making law applied better. Since purpose in terms of Islamic law is to supply the implementation of the provisions of the Sharia in all ages and law method that allows to meet the needs of the age, using casuistry or abstract method as a logic of law-making will not be a problem

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, codification methods, casuistry method, codification

Kaynakça

• AYDIN, M. Âkif, Türk Hukuk Tarihi, 8. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul 2010.
• ______, "Muhammed Kadri Paşa", D.İ.A., İstanbul 2005, XXX, 546.
• BİLGE, Necip, Hukuk Başlangıcı-Hukukun Temel Kavram ve Kurumları-, Gözden geçirilmiş 10. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara 1995.
• CEVİZCİ, Ahmet, Felsefe Sözlüğü (Paradigma), İstanbul 1999.
• CİN, Halil / AKGÜNDÜZ, Ahmed, Türk Hukuk Tarihi, I-II, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1996.
• DEMİR, Abdullah, "Külli Kaideler Ekolü", EÜHFD, Cilt: 11, Sayı: 1-2, Erzincan 2007, 129-148. < http://hukuk.erzincan.edu.tr/dergi/ makale/2007-1-7.pdf>. (20.12.2012).
• DÖNDÜREN, Hamdi, “Sosyal Değişme Karşısında İslam Hukuku ve Yeni Yaklaşımlar”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1, Konya 2003.
• DÖNMEZ, İbrahim Kâfi, “İslâm Hukukunda Müctehidin Nasslar Karşısındaki Durumu ile Modern Hukuklarda Hâkimin Kanun Karşısındaki Durumu Arasında Bir Mukayese”, MÜİFD, Sayı: 4, İstanbul 1986, 23-51.
• DÖNMEZ, İbrahim Kâfi (İlmî Müşavir ve Redaktör) ve diğerleri, “Mezhep (Fıkıh)”, İslâm'da İnanç İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi, I-IV, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Vakfı Yayınları (no:136), İstanbul 1997, 232-238.
• EKİNCİ, Ekrem Buğra, Hukukun Serüveni, Arı Sanat Yayınları, İstanbul 2011. el-ELBÂNÎ, Muhammed Nâsıruddîn (ö.1420/1999), Aslu Sıfati Salâti’n-Nebiyy (s.a.v), I-III, 1. Baskı, Mektebetu’l-Ma’ârif li’n-Neşr ve’t-Tevzi’, Riyâd 2006/1427.
• ERDOĞAN, Mehmet, İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi, 2. Baskı, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Vakfı Yayınları, (no:40), İstanbul 1994. FLEW, Antony, Felsefe Sözlüğü, Çev. Nurşen Özsoy, Yeryüzü Yayınevi, Ankara 2005.
• GOLDZIHER, I. (ö.1921), "Fıkıh", İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1977, IX, 601-608.
• GÖZLER, Kemal, Hukuka Giriş, 3. Baskı, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa 2006.
• GÖZÜBÜYÜK, Şeref, Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kavramları, 15. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara 2001.
• GÜRİZ, Adnan, Hukuk Başlangıcı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 1986.
• HASAN, Ahmet (ö.1996), İlk Dönem İslâm Hukuk Biliminin Gelişimi, Çev. Haluk Songur, 1. Baskı, Rağbet Yayınları, İstanbul 1999.
• İBN ABDİLBERR, Ebu ‘Umer Yusuf b. Abdillâh b. Muhammed (ö.463/1071), Câmi’u’l-Beyâni’l-Ilm ve Fadlihî, I-II, Thk. Ubey el-Eşbâl ez-Zehîrî, 1. Baskı, Dâru İbni’l-Cevzî, Suûdi Arabistan 1994/1414.
• İBN ‘ASÂKİR, Sikatuddîn Ebu’l-Kâsım ‘Alî b. el-Hasen b. Hibetullâh (ö.571/1175), Keşfu’l-Muğatta’ fî Fadli’l-Muvatta’, Tahkîk: Muhîbuddîn Ebî Sa’îd ‘Umer el-‘Umerî, Dâru’l-Fikr, Beyrut ty.
• İBN SA’D, Ebû Abdillâh Muhammed (ö.230/844), et-Tabakâtu’l-Kubrâ, I-VIII, Thk. Muhammed ‘Abdulkâdir ‘Atâ, 1. Baskı, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 1990/1410.
• KARAMAN, Hayreddin, İslâm Hukuk Tarihi, Nesil Yayınları, Kadıköy t.y. ______, “Fıkıh”, D.İ.A., İstanbul 1996, XIII, 1-14.
• KOÇ, Yunus, "Erken Dönem Osmanlı Hukuku: Yaklaşımlar, Temel Sorunlar", Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (Osmanlı Devletinin Kuruluşunun 700. Yılı Özel Sayısı), Ankara (Ekim) 1999, 115-126.
• MÂLİK b. Enes (ö.179/795), el-Muvatta’, I-VIII (I-III: Mukaddime ve Fihrist), Tahkîk: Muhammed Mustafâ el-A’zâmî, 1. Baskı, Nâşir: Muessesetu Zâyed b. Sultân Âl-i Nihyân li’l-A’mâli’l-Hayriyye ve’l-İnsâniyye, Abu Dabi (el-İmârât: Birleşik Arap Emirlikleri) 2004/1425.
• MAYER, Ann Elizabeth, Şer'î Hukuk: Bir Metodoloji Mi, Bir Somut Kurallar Bütünü Mü?, Çev. Sami Erdem, MÜİFD, Sayı: 18, Yıl: 2000, İstanbul 2002, 203-222.
• OĞUZ, Arzu, “Hukuk Eğitimindeki Son Gelişmeler ve Karşılaştırmalı Hukukun Hukuk Eğitimindeki Rolü”, AÜHFD, Cilt: 52, Sayı: 4, Yıl: 2003.
• OTACI, Cengiz, “Hermeneutik (Yorum Bilim) ve Ceza Kanunlarının Yorumu”, TBB Dergisi, Sayı: 89, Yıl: 23, Ankara 2010, 439-491.
• ÖNEN, Mesut, Hukukun Temel Kavramları, Der Yayınları, İstanbul 1991, 135.