CEZA MUHAKEMESİNDE MADDÎ ANLAMDA KESİN HÜKMÜN OLUMSUZ ETKİSİ VE UNSURLARI

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 1, 171 - 218, 17.06.2023

Selen Evirgen

https://doi.org/10.52273/sduhfd..1218752

Öz

Kesin hüküm ile, hükme karşı başvurulabilecek bir olağan kanun yolunun kalmaması neticesinde uyuşmazlıkların sonsuza dek sürmesinin engellenmesi ve hükme kanunî gerçeklik niteliği tanınarak kararın yeniden tartışılmasının önüne geçilmesi amaçlanmaktadır. Bu bağlamda, kesin hükmün, şeklî anlamda ve maddî anlamda kesin hüküm olmak üzere ikiye ayrılarak incelenmesi gerekmektedir. Hükmün maddî anlamda kesinleşmesi ile taraflar ve diğer mahkemeler kanunî gerçeklik vasfıyla bağlı olacaklarından aynı fail ve aynı fiile dayanan maddî vakıa başka bir uyuşmazlığın konusu yapılamayacaktır. Bir kişinin aynı fiilinden dolayı yalnızca bir kez yargılanabileceği ve bu kişi hakkında aynı fiilden dolayı birden fazla hüküm verilemeyeceğini ifade eden non bis in idem ilkesi, maddî anlamda kesin hükmün temeli olup ceza muhakemesinin en önemli ilkelerinden biridir. İlkenin fiil ve failin aynılığı olmak üzere iki unsuru bulunmaktadır. Bu unsurlar öğretide ve uluslararası hukukta farklı yaklaşımlarla incelenmiştir. Maddî anlamda kesin hükmün olumsuz etkisinin sınırlarını çizebilmek için bu unsurların irdelenmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

kesin hüküm, non bis in idem, aynı kişi, aynı fiil, res iudicata

Kaynakça

• ABEL, Gerhard, “Rechtskraft und Festellungswirkung des Strafurteils- Eine Untersuchung zur Frage der Bindung des Strafrichters an voll- und teilrechtskräftige Strafurteile”, Juristischen Fakultät der Friedrich-Alexander-Universität, (Inaugural-Dissertation), Nürnberg 1961.
• ACHENBACH, Hans, “Strafprozessuale Ergänzungsklage und materielle Rechtskraft, ZStW, 1975, V87, Nr. 1, ss. 74-102.
• AKCAN, Recep, “Hukuk ve Ceza Mahkemesi Kararlarının Birbirine Etkisi”, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 1988.
• AKKAN, Mine, “Medeni Usul Hukukunda Tarafların Farklı Olması Durumunda Kesin Hükmün Delil Niteliği”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2010, C. 11, S. 2009, ss. 3-61.
• AKKAŞ, Ahmet Hulusi, Ceza Muhakemesi Bağlamında Yargı Mercileri Kararlarının Birbirleri Üzerindeki Etkisi, Adalet Yayınevi, Ankara, 2016.
• ALANGOYA, Yavuz - YILDIRIM, Mehmet Kamil - YILDIRIM, Nevhis Deren, Medenî Usûl Hukuku Esasları, 7. bs., Beta Basım Yayın, İstanbul, 2009.
• ARSLAN, Ramazan, “Kesin Hüküm İhtiyacı ve Yanılma Gerçeği”, Ankara Barosu Dergisi, 1998, S. 5-6, ss. 722-737.
• ATAÇ, Asiye Selcen, “Türk Ceza Hukukunda Kesin Hükmün Önleme Etkisi”, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2010.
• BELGESAY, Mustafa Reşit, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu Şerhi Cilt II, İÜHF Yayınları, No: 97104, Güven Basımevi, İstanbul, 1939.
• BELGİN GÜNEŞ, Derya, “Ceza Mahkemesi Kararlarının Hukuk Mahkemesi Bakımından Etkileri”, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2018.
• BELING, Ernst, Deutsches Reichstrafprozessrecht, De Gruyter Verlag, Berlin und Leipzig, 1928.
• BİRTEK, Fatih, “Ceza Muhakemesinde Kısmî Kesinleşme”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Aralık 2020, C. 26, S. 2, ss. 571-607.
• BUDAK, Ali Cem, “Kara Avrupası ve Anglo-Amerikan Medeni Usul Hukuklarında Kesin Hüküm: Türkiye ve İngiltere Örnekleri”, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1991.
• BURIC, Zoran, “Ne Bis in Idem in European Criminal Law: Moving in Circles”, EU and Comparative Law Issues and Challenges Series, 3, 2019, ss. 507-520.
• BÜCHNER, Hermann, “Der Begriff der strafprozessualen Tat”, Fachbereichs Rechtswissenschaft der Bayerischen Julius-Maximilian-Universität Würzburg, (Zur Erlangung der Doktorwürde) Würzburg 1976.
• CEBECİ, Şeyma, Türk Ceza Hukuku Bağlamında Ne Bis In Idem İlkesi, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• CENTEL, Nur - ZAFER, Hamide, Ceza Muhakemesi Hukuku, 21. bs., Beta Basım Yayın, İstanbul, 2022.
• COFFIN, Kenneth G., “Double Take: Evaluating Double Jeopardy Reform”, Notre Dame Law Review, 2010, V85, Is.2, ss. 771-808.
• CONWAY, Gerard, “Ne Bis In Idem In International Law”, International Criminal Law Review, 2003, V3, ss. 217-244.
• ÇINAR, Ali Rıza, “Hükmün Konusu ve Eylemi (Fiili) Değerlendirmede Mahkemenin Yetkisi”, TBB Dergisi, 2009, S. 84, ss. 31-62.
• DEBLER, Max, “Gegenstand und Wirkungen der Rechtskraft im Strafprozess”, Hohen Rechts und Wirtschaftswissenschaftlichen Fakultät der Württ. Eberhard Karls Universität zu Tübingen, (Dissertation zur Erlangung der Juristischen Doktorwürde), Tübingen 1933.
• DE LA CUESTA, Jose Luis, “Concurrent National And International Criminal Jurisdiction And The Principle ´Ne Bis In Idem´ General Report”, Revue Internationale de droit pénal, 2002, V73, No: 3/4, ss. 707-736.
• DETMER, Huber, “Der Begriff der Tat im strafprozessualen Sinn-Grenzen der Tatidentität”, Rechts- Und Staatswissenschaftliche Fakultät der Rheinischen Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn, (Inaugural-Dissertation), Bonn 1989.
• DOMANİÇ, Hayri, Hukukta Kaziyye-i Muhkeme ve Nisbi Kuvveti, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1964.
• DURSUN, Selman, Disiplinler Arası Bir Yaklaşımla Ceza Hukukunda Hareket Kavramı ve Terimi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• EICKER, Andreas, Die Prinzipien Der Materiellen Wahrheit Und Der Freien Beweiswürdigung im Strafprozess, Centaurus Verlag, Herbolzheim, 2001.
• ERDOĞAN, Ersin, Hakem Kararlarının Kesin Hüküm Etkisi, 2. bs., Yetkin Yayınları, Ankara, 2020.
• EREM, Faruk, “Ceza Usulünde Kesin Hüküm”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1963, C. 20, S. 1-4, ss. 37-52.
• ERSOY, Uğur, “Ceza Muhakemesi Hukukunda Hukuki Çare ve Kanun Yolu Kavramları Bağlamında Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı’nın İtiraz Yetkisi”, Ceza Hukuku Dergisi, Aralık 2015, S. 29, ss. 67-124.
• ERSOY, Uğur, Aleyhe Değiştirme (Reformatio in Peius) Yasağı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2018.
• GÖKCEN, Ahmet vd., Ceza Muhakemesi Hukuku, 7. bs., Adalet Yayınevi, Ankara, 2023.
• GÖKTÜRK, Neslihan, Fikrî İçtima (Suçların İçtimaı), Adalet Yayınevi, Ankara, 2013.
• GRECO, Luis, Strafprozesstheorie und materielle Rechtskraft, Duncker&Humblot, Berlin, 2015.
• GRÜNWALD, Gerald, “Die Materielle Rechtskraft Im Strafverfahren Der Bundesrepublik Deutschland”, Deutsche Landesreferate zum IX. Internationalen Kongreß für Rechtsvergleichung in Teheran 1974, herausgegeben von Hans-Heinrich Jeschek und International Congress on Comparative Law, Teheran 1974, Berlin, Boston: De Gruyter, 2018, ss. 94-130.
• GÜRDOĞAN, Burhan, Medeni Usul Hukukunda Kesin Hüküm İtirazı, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1960.
• HANNICH, Rolf, Karlsruher Kommentar zur Strafprozessordnung und zum Gerichtsverfassungsgesetz mit Einführungsgesetz, 7. Auflage, Verlag C. H. Beck, München, 2013.
• HENKEL, Heinrich, Strafverfahrensrecht, 2. Auflage, Kohlhammer Verlag, Stuttgart, 1968.
• İYİLİKLİ, Ahmet Cahit, Hukuk Yargılamasında Kesin Hüküm, 2. bs., Yetkin Yayınları, Ankara, 2020.
• JONES, John Walter, The Law and Legal Theory of the Greeks: an introduction, Clarendon Press, Oxford, 1956.
• KARAKURT, Ahu, Ceza Muhakemesi Hukukunda Muhakemenin Yenilenmesi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2009.
• KARIA, Lata, “Doctrine of Res-Judicata”, Saurashtra University, (PhD Thesis), Rajkot 2007.
• KELEP PEKMEZ, Tuba, Ceza Muhakemesinde Fiil, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• KINDHÄUSER, Urs, Strafprozessrecht, 3. Auflage, Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden, 2013.
• KLEINFELLER, Georg, “Der Gegenstand der Rechtskraft”, Festschrift für Adolf Wach, Leipzig, 1913.
• KNAUER, Christoph - KUDLİCH, Hans - SCHNEIDER, Hartmut, Münchener Kommentar zur StPO (MüKoStPO/Nestler StPO), Verlag C.H Beck München, 2019.
• KOCA, Mahmut - ÜZÜLMEZ, İlhan, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 15. bs., Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• KOPKOW, Heinz, “Rechtskraft und Rechtskraftfähigkeit mit besonderer Berücksichtigung der in der Hauptverhandlung verkündeten Beschlüsse”, Hohen Rechts und Wirtschaftswissenschaftlichen Fakultät der Albertus Universität zu Königsberg i. Pr., (Dissertation zur Erlangung der Juristischen Doktorwürde), Königsberg 1928.
• KURŞUN, Günal, Ceza Muhakemesinde Hüküm, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2016.
• KÜÇÜKKASAP ÖZKAN, Burçin, “Ceza Muhakemesi Hukukunda Yargılamanın Yenilenmesi”, Çankaya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2019.
• LOPEZ, Dax Eric, “Not Twice For the Same: How The Dual Sovereignty Doctrine is used to Circumvent Non Bis In Idem”, Vanderbilt Journal of Transnational Law, 2000, V33, https://www.thefreelibrary.com/Not Twice for the Same: How the Dual Sovereignty Doctrine is Used to...-a069662388, (13.09.2021).
• LÖWE, Ewald - ROSENBERG, Werner, Die Strafprozessordnung und das Gerichtsverfassungsgesetz: StPO, Bd. I, 22. Auflage, De Gruyter Verlag, 1971.
• MEZEI, Péter, “Double Jeopardy in a Global Context: A Comparative Analysis of the Right not to be Tried or Punished Twice for the Same Criminal Offense”, Studies in the Fields of Comparative Law and Comparative Constitutional Law, Szeged, 2012, ss. 1-18.
• NEUHAUS, Ralf, “Der strafverfahrensrechtliche Tatbegriff- ‘ne bis in idem’”, Rechtswissenschaftliche Fakultät der Ruhr Universität Bochum, (Inaugural-Dissertation), Bochum 1985.
• OEHLER, Dietrich, “Die Identität der Tat”, Festschrift für Ernst Heinrich Rosenfeld, Berlin, 1949.
• OSTENDORF, Heribert, Strafprozessrecht, 2. Auflage, Nomos Verlaggesellschaft, Baden-Baden, 2015.
• ÖZBEK, Veli Özer - DOĞAN, Koray - BACAKSIZ, Pınar, Ceza Muhakemesi Hukuku, 15. bs., Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• ÖZBEK, Veli Özer - DOĞAN, Koray - BACAKSIZ, Pınar, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 13. bs., Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• ÖZEN, Mustafa, “Non Bis İn İdem (Aynı Fiilden Dolayı İki Kez Yargılama Olmaz) İlkesi”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2010, C. 14, S. 1, ss. 389-417.
• ÖZEN, Mustafa, Öğreti ve Uygulama Işığında Ceza Muhakemesi Hukuku, 5. bs., Adalet Yayınevi, Ankara, 2022.
• ÖZGENÇ, Hanne, “Vergi Hukukunda Non Bis In Idem İlkesinin Uygulanması”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2021.
• ÖZGENÇ, İzzet, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 18. bs., Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• ÖZKAYA FERENDECİ, Hamide Özden, Kesin Hükmün Objektif Sınırları, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2009.
• ÖZTÜRK, Bahri vd., Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, 15. bs., Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• PETERS, Karl, Strafprozess: Ein Lehrbuch, 2. Auflage, Verlag C. F. Müller, Karlsruhe, 1967.
• RADTKE, Henning, Zur Systematik des Strafklageverbrauchs verfahrenserledigender Entscheidungen im Strafprozess, Peter Lang Verlag, Frankfurt am Main, Berlin, Bern, New York, Paris, Wien, 1994.
• ROXIN, Claus - SCHÜNEMANN, Bernd, Strafverfahrensrecht, 28. neu bearbeitete Auflage, Verlag C. H. Beck, München, 2014.
• RUDSTEIN, David, Double Jeopardy: A Reference Guide to the United States Constitution, Praeger Publishers, 2004.
• SADIKHZADA, Abdulfaz, “Kesin Hükmün Olumlu Etkisi”, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2020.
• SCHAFFSTEIN, Silja, “The Doctrine Of Res Judicata Before International Arbitral Tribunals”, Queen Mary and Westfield College, University of London and at the Faculty of Law of the University of Geneva, (PhD Thesis), Geneva 2012.
• SCHLEHOFER, Horst, “Der Verbrauch der Strafklage für die abgeurteilte Tat”, GA, 1997, Düsseldorf, ss. 101-118. SCHMIDT, Eberhard, Lehrkommentar zur Strafprozessordnung und zum Gerichtsverfassungsgesetz, Teil I, 2. Auflage, Vandenhoeck & Ruprecht Verlag, Göttingen, 1964.
• SCHMITT, Bertramm, Köhler, Marcus, Meyer-Goßner, Lutz, Strafprozessordnung: Gerichtsverfassungsgesetz, Nebengesetze und ergänzende Bestimmungen, 64. Auflage, Verlag C. H Beck, München, 2021.
• SELÇUK, Sami, “Medeni Usul Hukukunda Kesin Hüküm Şartları- Kesin Hüküm İtirazı”, Adalet Dergisi, 1973, S. 11, Y. 64, ss. 937-956.
• SIGLER, Jay, “A History of Double Jeopardy”, The American Journal of Legal History, October 1963, V7, No. 4, ss. 283-309.
• SOYASLAN, Doğan, Ceza Muhakemesi Hukuku, 7. bs., Yetkin Yayınları, Ankara, 2018.
• SOYUBELLİ, Fethullah, “Ceza Mahkemesi ve Hukuk Mahkemesi Kararlarının Birbirine Etkisi”, Erzincan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzincan 2011.
• SPECHT, Britta, Die zwischenstaatliche Geltung des Grundsatzes ne bis in idem, Springer Verlag, Berlin, Heidelberg, New York, Barcelona, Hong Kong, London, Mailand, Paris, Singapur, Tokio, 1999.
• SPIECKER, Indra, “Die Anerkennung von Rechstkraftwirkungen ausländischer Urteile- eine Untersuchung zur Fortgeltung de ne bis in idem-”, Rechts- und Staatswissenschaftliche Fakultät der Rheinischen Friedrich-Wilhelms-Universität Bonns, (Inaugural Dissertation zur Erlangung des Grades eines Doktors der Rechte), Bonn 2000.
• SPINELLIS, Dionysios D., “Die Materielle Rechtskraft des Strafurteils Unter Besonderer Berücksichtigung des Grundsatzes Ne Bis In Idem”, Hohen Juristischen Fakultät der Ludwig-Maximilians-Universität zu München, (Inaugural-Dissertation), München 1962.
• STUCKENBERG, Carl-Friedrich, “Double Jeopardy and Ne Bis in Idem in Common Law and Civil Law Jurisdictions”, The Oxford Handbook of Criminal Process, April 2019, ss. 1-24.
• ŞAHBAZ, İbrahim, Aynı Fiilden Bir Kez Yargılanma, Yetkin Yayıncılık, Ankara, 2020.
• ŞAHİN, Cumhur - GÖKTÜRK, Neslihan, Ceza Muhakemesi Hukuku-I, 12. bs., Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• TALAS, Serdar, Ceza Yargılaması Hukukunda Yargılamanın Yenilenmesi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2004.
• TANRIVER, Süha, Medeni Usul Hukukunda Derdestlik İtirazı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2007.
• THOMAS, Herbert, Das Recht auf Einmaligkeit der Strafverfolgung, Nomos Verlag, Baden-Baden, 2002.
• TREPPER, Thomas, Zur Rechtskraft strafprozessualer Beschlüsse, Peter Lang Verlag, Frankfurt am Main, 1996.
• TULAY, M. Emre, “Suç Ortaklarının Cezai Sorumluluğu Üzerinde Kamu Görevlisi Sıfatının Hukuki Etkisi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 7, S. 4, 2021, ss. 1223-1259.
• TURHAN, Faruk, Ceza Muhakemesi Hukuku, Asil Yayın Dağıtım, Ankara, 2006.
• TÜRKOĞLU, Kamile, “İdari Yargılama Usulünde Kesin Hüküm”, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2010.
• ÜNVER, Yener - HAKERİ, Hakan, Ceza Muhakemesi Hukuku (3 Cilt), 15. bs., Adalet Yayınevi, Ankara, 2019.
• VAN BOCKEL, Willem Bastiaan, “The ne bis in idem principle in EU law- A conceptual and jurisprudential analysis”, Leiden University, (Unpublished Doctoral Thesis), Leiden 2009.
• VAN DER WILT, H., “The European Arrest Warrant and the Principle Ne Bis In Idem”, in: R. Blekxtoon &W. van Ballegooij (eds.), Handbook on the European Arrest Warrant, The Hague: T.M.C. Asser Press 2005, ss. 99-117.
• VOGLER, Theo, Die Rechtskraft des Strafbefehls, Verlag C. F. Müller, Karlsruhe, 1959.
• VON PLANCK, Johann Julius Wilhelm, Systematische Darstellung des deutschen Strafverfahrens auf Grundlage der neueren Strafprozeßordnung seit 1848, Dieterich Verlag, Göttingen, 1857.
• WOLTER, Erwin, Der Umfang der Rechtskraft im Strafprozess, Rechts- und Staatswissenschaftlichen Fakultät der Universität zu Göttingen, (Inaugural-Dissertation zur Erlangung der juristischen Doktorwürde), Göttingen 1938.
• YENİSEY, Feridun - NUHOĞLU, Ayşe, Ceza Muhakemesi Hukuku, 10. bs., Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• YURTCAN, Erdener, Ceza Yargılamasında Kesin Hüküm, Kazancı Hukuk Yayınları, İstanbul, 1987.
• YURTCAN, Erdener, Ceza Yargılaması Hukuku, 16. bs., Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2019.