ARŞİV BELGELERİNE GÖRE OSMANLI DÖNEMİ ANADOLU’DA İRAN ŞEHBENDERLİKLERİ

Yıl 2017, Sayı: 39, 40 - 67, 29.12.2017

M. Sadık Akdemir

Öz

Devletlerarası
her türlü ilişki büyükelçiler ve konsoloslar vasıtasıyla gerçekleştirilir.
Osmanlı döneminde büyükelçiye sefir, konsolosa da şehbender ismi verilmekteydi.
Osmanlı Devleti, İran gibi kökleri çok eskiye dayanan bir devletle tarih
boyunca sınırdaş olması sebebiyle bazen dostane bazen de hasmane ilişkiler
içerisinde olmuştur. Ancak daimi anlamda her iki devlet arasında diplomatik
temsilcilikler XIX. yüzyılın ortalarından itibaren açılmıştır. İran Osmanlı
Devleti’nin başkenti İstanbul’a bir sefir, diğer pek çok şehrine de
şehbenderler tayin etmiştir. Bu çalışma Osmanlı döneminde İran’ın Anadolu
coğrafyasına atamış olduğu temsilcilikler ve faaliyetleri ile ilgilidir. Bu
bağlamda İran, bugünkü Türkiye sınırları içindeki şehirlerde 43 ayrı yere şehbender
tayin etmiştir. Görev yapılan yerin önemi ve büyüklüğüne göre atamalar başşehbender,
şehbender, şehbender vekili, fahri şehbender ve kârperdaz şeklinde olmuştur.
İran tarafından ilk olarak 1847 senesinde Tarsus’a şehbender ataması
gerçekleştirilmiştir. Osmanlı Devleti’nin yıkılışına kadar İranlı şehbenderler
memleketin pek çok yerinde vazifelerini icra etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Şehbender, Şehbenderhane, İran Şehbenderleri

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Sadaret Amedi Kalemi A.AMD. 53/16, A.AMD. 59/53, A.AMD. 71/86 Sadaret Mühimme Evrakı A.DVN.MHM 28/78 Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı A.MKT. 67/86, A.MKT. 165/48 Sadaret Umum Vilayat Evrakı A.MKT.UM. 14/98 Bab-ı Ali Evrak Odası BEO 31/2276, BEO 473/35425, BEO 1168/87591, BEO 1274/95534, BEO 2472/185364, BEO 2642/198098, BEO 2903/217665, BEO 3367/252459 Cevdet Hariciye C.HR. 84/4154, C.HR. 84/4163, C.HR. 92/4594, C.HR. 93/4604, C.HR. 113/5632, C.HR. 128/6400, C.HR. 147/7350, C.HR. 167/8346-1, C.HR. 167/8346-6, C.HR. 167/8346-9, C.HR. 167/8346-22, C.HR. 167/8346-24, C.HR. 167/8346-26, C.HR. 167/8346-30, C.HR. 167/8346-48, C.HR. 167/8346-50, C.HR. 167/8346-52, C.HR. 167/8346-56, C.HR. 167/8346-58, C.HR. 167/8346-59, C.HR. 167/8346-63, C.HR. 167/8346-67, C.HR. 167/8346-75, C.HR. 167/8346-77, C.HR. 167/8346-81, C.HR. 167/8346-83, C.HR. 167/8346-91, C.HR. 167/8346-95, C.HR. 167/8346-97, C.HR. 167/8346-105, C.HR. 167/8346-113, C.HR. 167/8346-116, C.HR. 167/8346-118, C.HR. 167/8346-120, C.HR. 167/8346-134, C.HR. 167/8346-136, C.HR. 167/8346-140, C.HR. 167/8346-142, C.HR. 167/8346-146, C.HR. 167/8346-154, C.HR. 167/8350, C.HR. 168/8365, C.HR. 168/8387, C.HR. 168/8389, C.HR. 168/8390, C.HR. 168/8393, C.HR. 168/8394, Dahiliye 5. Şube DH.EUM.5.Şb. 5/49 Dahiliye 6. Şube DH.EUM.6.Şb. 34/33 Dahiliye Seyrüsefer Kalemi DH.EUM.SSM. 27/42 Dahiliye İdare-i Umumiye Ekleri DH.İ.UM.EK. 110/10 Dahiliye Mektubi Kalemi DH.MKT. 140/32, DH.MKT. 489/9, DH.MKT. 960/67, DH.MKT.1348/76, DH.MKT. 1467/95, DH.MKT. 1517/29, DH.MKT. 1545/104, DH.MKT. 1597/48, DH.MKT. 1605/102, DH.MKT. 1775/122, DH.MKT. 1943/40, DH.MKT. 1971/81 Dahiliye Mütenevvia DH.MTV. 8/7 Dahiliye Şifre Kalemi DH.ŞFR. 444/102, DH.ŞFR. 484/15, DH.ŞFR 511/148 Dahiliye Muamelat DH.TMIK.M. 24/17, DH.TMIK.M. 85/29 Dahiliye Islahat DH.TMIK.S. 37/6 Hariciye Nezareti İstişare Odası HR.HMŞ.İŞO.56/14, HR.HMŞ.İŞO. 161/47, HR.HMŞ.İŞO. 165/45, HR.HMŞ.İŞO. 189/50 Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı HR.İM. 165/12, HR.İM. 192/33, HR.İM. 194/47, HR.İM. 238/53, HR.İM. 77/67 Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi HR.MKT. 15/79, HR.MKT. 38/17, HR.MKT. 49/1, HR.MKT. 97/75, HR.MKT 152/14, HR.MKT. 161/35, HR.MKT. 180/49, HR.MKT. 194/59, HR.MKT. 199/78, HR.MKT. 235//10, HR.MKT. 251/83, HR.MKT. 267/26, HR.MKT. 276/86, HR.MKT. 308/64, HR.MKT. 317/66, HR.MKT. 321/48, HR.MKT. 334/12, HR.MKT 346/4, HR.MKT. 355/75 Hariciye Nezareti Siyasi HR.SYS. 2139/2 İrade Hariciye İ.HR. 56/2650, İ.HR. 75/3668, İ.HR. 76/3690, İ.HR. 90/4418, İ.HR. 105/5145, İ.HR. 117/5739, İ.HR. 120/5969, İ.HR. 151/7987, İ.HR. 153/8081, İ.HR. 158/8438, İ.HR. 167/8980, İ.HR. 169/9110, İ.HR. 204/11728, İ.HR. 205/11788, İ.HR. 216/12541, İ.HR. 220/12772, İ.HR. 222/12913, İ.HR. 225/13150, İ.HR. 249/14836, İ.HR. 252/14958, İ.HR. 257/15354, İ.HR. 260/15555, İ.HR. 273/16590, İ.HR. 275/16688, İ.HR. 275/16751, İ.HR. 279/17108, İ.HR. 279/17176, İ.HR. 282/17450, İ.HR. 283/17512, İ.HR. 283/17539, İ.HR. 287/17996, İ.HR. 336/21705 İrade Taltifat İ.TAL. 99/26, İ.TAL. 99/1314 Meclis-i Vükela Mazbataları MV. 29/27 Meclis-i Vala MVL. 20/26 Şura-yı Devlet ŞD. 2625/39, ŞD. 2761/16 Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye, Tabhâne-i Âmire, Def’a 1, 1263 (1847) Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye, Tabhâne-i Âmire, Def’a 2, 1264 (1848) Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye, Tabhâne-i Âmire, Def’a 3, 1265 (1849) Aliyev, Salih Muhammedoğlu, “İran”, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 2000, c. 22, ss. 405-409. Erol ,Yasemin Zahide, Osmanlı Devletinde Şehbenderlik ve Paris-Londra Örnekleri, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2014. Köse ,Osman, “19. Yüzyılda Samsun’da İran Misyonu: Tüccarlar, Konsolosluk ve Hüseyniyye (Acem) Tekkesi”, Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti ve Canik/Samsun, Samsun 2013, c.I., ss. 165-177. Mehmed Salahi, Kâmûs-i Osmânî, İstanbul 1322, Kısm-ı Râbi’ (4. Kısım). Özcan, Abdülkadir, “Istabl”, DİA, İstanbul 1999, c.19, ss. 203-206. Şemseddin Sami, Kamûs-i Türkî, İstanbul 1317. http://tahran.be.mfa.gov.tr/MissionChiefHistory.aspx. Erişim tarihi: 08.08.2017 http://www.bakisarisakal.com/Acem%20Tekkesi.pdf. Erişim Tarihi: 31.08.2017. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&kelime=KAVAS. Erişim Tarihi: 31.08.2017