İBN SÎNÂ’DA ŞARTLI KIYASIN YAPISI VE EPİSTEMİK DEĞERİ -BATILI MODERN MANTIKÇILARIN SAVUNULARI BAĞLAMINDA-

Yıl 2017, Sayı: 39, 81 - 100, 29.12.2017

Ayşe Şavklıyıldız

Öz

Klasik
mantığın konuları olan kavramlar ve önermelerin öğretilmesindeki amaç, kıyasa
zemin hazırlamaktır. Yani, klasik mantığın temeldeki hedefi kıyası oluşturmak,
düzenlemek ve tahlil etmektir. Kıyaslar içerdikleri önermelerin yapılarına göre
çeşitlere ayrılmaktadır ki, bu çeşitlerden biri de, şartlı kıyaslardır.
Aristoteles’in eserlerinde yer vermediği bu kıyas çeşidi, sonraki dönemlerde,
özellikle İslam mantığında sıklıkla ele alınmıştır. İslam mantıkçıları arasında
konuyu en tafsilatlı şekliyle irdeleyen İbn Sînâ olmuştur. İslam mantığında ele
alınan şartlı kıyasların bilgi değeri, yapısal kriterlere (kıyasın şekli, öncül
türleri ve kiplik) göre incelenmiştir. Batılı modern mantıkçılar ise şartlı
kıyasların epistemik değerini farklı ölçütlere göre tespit etmiş ve ona
getirilen eleştirileri cevaplamaya çalışmışlardır. Bu makalede İbn Sînâ’nın
şartlı kıyası nasıl ele aldığı ve onun formel yapısını nasıl belirlediği
araştırılacaktır. Bu bağlamda modern dönem Batılı mantıkçıların görüşleri
değerlendirilecek ve bazı Müslüman düşünürler tarafından şartlı kıyasa
getirilen eleştirilerin hangi oranda cevaplanabildiği tespit edilmeye
çalışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

İbn Sînâ, şartlı kıyas, epistemoloji, klasik mantık

Kaynakça

• ALTUNYA, Hülya, “Klasik Mantık Açısından Tanrı’nın Tanımlanamazlığı Sorunu, Gazzâlî-İbn Rüşd Bağlamında”, SDÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 29, Isparta, 2012. ARISTOTLE, Prior Analytics, The Basic Works of Aristotle İçinde, Çeviren: A. J. Jenkinson, Editor: Richard McKeon, C. D. C. Reeve, The Modern, Library, New York, 2011. ARİSTOTELES, Birinci Analitikler, Çeviren: H. Ragıp Atademir, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1989. _____________, İkinci Analitikler, Çeviren: H. Ragıp Atademir, 3. Baskı, İstanbul, 1989. DURUSOY, Ali, İbn Sînâ’nın Klasik Mantığa Katkıları, Elis Yayınları, Ankara, 2003. __________, “Mantık ve Mantık Tarihi Üzerine Bir Değerlendirme”, İslami İlimler Dergisi, Sayı: 2, 2010, ss. 9-20. FÂRÂBÎ, Kitabu’l-Kıyas, el-Mantık inde’l-Fârâbî İçinde, Neşreden: Refik el-Acem, Cilt II, Beyrut, 1986. _______, Kitabu’l-Kıyası's-Sağir, Neşreden: Mübahat Türker-Küyel, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 1990. GOODMAN, Nelson, “Problem of Counterfactual Conditionals”, Conditionals İçinde, Editor: Frank Jackson, Oxford University Press, New York, 1991. HACINEBİOĞLU, İsmail Latif, Argümanda Kavramsal ve Yargısal Açıdan Mantıksal Analiz, Nokta Digital Baskı Merkezi, Isparta, 2014. HASIRCI, Nazım, İbn Teymiyye’nin Mantık Eleştirisi, Araştırma Yayınları, Ankara, 2010. İBN SÎNÂ, Ebû Ali, Uyunû’l-Hikme, Editör: Hilmi Ziya Ülken, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1953. _________, el-Kıyas, Tahkik: Said Zayid, Cilt: 4, Kahire, 1964. _________, en-Necât, Tahkik: Macit Fahri, Dâru’l-Âfaki’l-Cedîde, Beyrut, 1985. _________, el-İşârât ve’t-Tenbîhât (Nasîruddin Tûsî’nin Şerhu’l-İşârât Adlı Eseriyle Birlikte), Tahkik: Süleyman Dünya, Müessesetü’n-Nü’man, Lübnan, 1992. _________, el-Mucez fi’l-Mantık, Neşreden: Fatih Demirel, “İbn Sînâ’nın El-Mucez fi’l-Mantık Risalesi Üzerine Bir İnceleme”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2003. _________, İşaretler ve Tembihler, Çeviren: Ali Durusoy, Muhittin Macit, Ekrem Demirli, Litera Yayınları, İstanbul, 2005. _________, Yorum Üzerine, Çeviren: Ömer Türker, Litera Yayınları, İstanbul, 2006. _________, Danişnâme-i Âlâi, Âlâi Hikmet Kitabı, Çeviren: Murat Demirkol, Editör: Gürbüz Deniz, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul, 2013. İBN TEYMİYYE, er-Redd ale’l-Mantîkıyyin, Cilt: 1, Tahkik: Refik el-Acem, Beyrut, 1993. JACKSON, Frank, Conditionals, Oxford University Press, Oxford, 1991. KAZVİNÎ, Necmuddin Ali b. Ömer el-Kâtibi, er-Risaletü’ş-Şemsiyye fi’l-Kavaidi’l-Mantıkıyye, Osmaniye Matbaası, 1319. KNEALE, William, KNEALE, Martha, The Development of Logic, Oxford University Press, Oxford, 1962. KUŞLU, Harun, Nasîruddin Tûsî’de Önermeler Mantığı, Klasik Yayınları, İstanbul, 2017. LEAMAN, Oliver, “Klasik İslam Düşüncesinde Mantık Düşmanlığı”, Çeviren: Yusuf Daşdemir, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 31, Konya, 2011, ss. 251-268. LEWIS, David, The Asymetry of Counterfactual Dependence, Counterfactual Dependence and Time’s Arrow, Volume: 13, Issue: 4, Blackwell Publishers, 1979. MATES, Benson, Diodorean Implication, The Philosophical Review, Volume: 58, No: 3, 1949. ÖZEL, Aytekin, İbn Sînâ’nın Birleşmeli Kıyas Teorisi ve Sembolik Yorumu, Emin Yayınları, Bursa, 2009. RESCHER, Nicholas, Avicenna on the Logic of ‘Conditional’ Propositions, Notre Dame J. Formal Logic: 4, No: 1, 1963, ss. 48-58. _________, “İbn Sînâ Mantığında Şartlı Önermeler”, Çeviren: Harun Kuşlu, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 25, Sakarya, 2012, ss. 237-247. SINNOTT-ARMSTRONG, Walter, FOGELIN, Robert, Understanding Arguments, An Introduction to Informal Logic, Wadsworth Cengage Learning, Wadsworth, 2005. STALNAKER, Robert, “Indicative Conditionals”, Conditionals İçinde, Editor: Frank Jackson, Oxford University Press, New York, 1991. TÛSÎ, Nasîruddin, Şerhu’l-İşârât, (İşârât Şerhi), Tahkik: Süleyman Dünya, Beyrut, 1992. http://tahran.be.mfa.gov.tr/MissionChiefHistory.aspx. Erişim tarihi: 08.08.2017 http://www.bakisarisakal.com/Acem%20Tekkesi.pdf. Erişim Tarihi: 31.08.2017. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&kelime=KAVAS. Erişim Tarihi: 31.08.2017