Kur’an İlimlerinin Gelişim ve Etkileşim Süreçlerinin Zaman ve Mekân Faktörleri Bağlamında Değerlendirilmesi

Yıl 2018, Sayı: 40, 72 - 110, 30.06.2018

Abdullah Bayram

Öz

Kur’an ilimlerinin doğuşu, Hz. Peygamber’in zamanına kadar
götürülebilir. Kur’an ilimleri, Kur’an’ın yorumlanmasına hizmet ve aracılık
eden ilimlerdir. Onlar, doğuşundan günümüze kadar gelişim ve etkileşim
süreçleri geçirmiş ve Hicrî X. asra kadar genellikle tabii ve matlûp
gelişimlerini sürdürmüşlerdir. Nitekim Hicrî VIII-X. asırlar, gerek zaman
gerekse eser açısından, onların zirve dönemlerini temsil etmektedir. Fakat
Hicrî X. asrı müteakip, Kur’an ilimleri kendilerini inşa yerine, tekrar etmeye
başlamıştır. Söz konusu zirve dönemlerinin eserleri halen aşılabilmiş değildir.
Bu durağan süreç modern döneme kadar sürmekle birlikte, onlar ihtiyaç ve
problemlere belli bir ölçüde cevap vermişlerdir. Çağdaş dönemde ise, muhtelif
şekil ve içeriklerde yeni çalışmalar gerçekleştirmiştir. Makalede Ulûmü’l-Kur’ân
kavramının niçin ve nasıl doğduğu incelenmiş ve bu alana dair çalışmalar zaman
ve mekân faktörleri bağlamında değerlendirilmiştir. Bu da, Kur’an ilimlerinin
mahiyetinin ve Tefsirdeki konumunun tabii süreçleri içerisinde gözlemlenmesine katkı
sağlamaktadır. Bu açılardan makale, Kur’an ilimlerinin ihtiyaca binaen üretilip
geliştirilen ilimler olduğunu vurgulamanın yanı sıra onların özgün yapı ve
işlevlerinin doğru algılanmasına da ışık tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kur’an İlimleri, Yapı, İşlev, Gelişim

Kaynakça

• Abbâs, F. H., 1997, İtkânü’l-burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. Amman: Dârü’l-furkân. Abduh, M., 1979-80, el-A‘mâlü’l-kâmil. nşr.: Muhammed İmâre. Beyrut: y.y.
• Abdülbâkî, M. F., 1988, el-Mu‘cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dârü’l-hadîs.
• Abdülhamid, İ., 2006, “Eş‘arî, Ebü’l-Hasan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXXI, s. 444-447. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Akk, H. A., 1986, Usûlü’t-tefsîr ve kavâ‘idüh. Beyrut: Darü’n-nefâis.
• Akyüz, A., 1988, “Abdürrezzâk es-San‘ânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. I, s. 298-299. İstanbul: TDV Yayınları.
• Albayrak, H., 2011, Tefsir Usûlü: Yöntem-Ana Konular-İlkeler-Teklifler. İstanbul: Şûle Yayınları.
• Alûsî, M. Ş., t.y., Bulûğu’l-ereb fî ma’rifeti ahvâli’l-Arab. thk.: Muhammed Behcet el-Eserî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Ahmed el-Alâvene, 1988, Zeylü’l-A’lâm kâmûs terâcim li eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-Arab ve’l-musta’ribîn ve’l-müsteşrikîn. Cidde: Dâru’l-minâre.
• Ânî, A. D. A., 1987, Dirâsât fi’t-tefsîr ve’l-müfessirîn. Bağdad: Matbaatü Es‘ad.
• Arslan, Ş., 2003, “Me‘âni’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXVIII, s. 208-209. İstanbul: TDV Yayınları.
• Aydın, İ. 2012, Kur’an’ın Filolojik Yorumu. İzmir: Tibyan Yayınları.
• Baş, E., 2002, “Kur’an İlimlerinin Doğuşu ve Tarihi Gelişimi (1-4. Asır)”. Tarihten Günümüze Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü (Kur’an ve Tefsir Akademisi Araştırmaları içinde), s. 21-42. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Bekiroğlu, H., 2013, Tefsir Metodolojisi Açısından el-Burhân ve el-İtkân. Ankara: Araştırma Yayınları.
• Bilmen, Ö. N., 1973, Büyük Tefsir Tarihi. İstanbul: Bilmen Yayınları, 1973.
• Birışık, A., 1999, “İbn Akîle”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c. XXIX, s. 304-306. İstanbul: TDV Yayınları. 2002.
• 2002, “Kur’an”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXVI, s. 383-388. Ankara: TDV Yayınları.
• 2011, “Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXXX, s. 281-290. İstanbul: TDV Yayınları.
• 1999, “İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XX, s. 550-551. İstanbul: TDV Yayınları.
• 2013, “Kur’an İlimleri Terimlerinin Kaynağı ve Oluşumu”. İslâmî İlimlerde Terminoloji Sorunu-1, İslâmî Araştırmalar, İstanbul 2006, c. XXIX, sayı: 1, s. 29-44.
• 2012, “Ulûmü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXXXII, s. 132-135. İstanbul: TDV Yayınları.
• Brockelmann, C., 1983, Geschichte der Arabischen Litteratur (GAL). Leiden: y.y., 1943-1949. GAL (Ar.) Târîhu’l-edebi’l-Arabî. Kahire: y.y. 1937-1942, Geschichte der Arabischen Litteratur Supplementband (GAL Suppl.). Leiden: y.y.
• Buhârî, 1992, el-Câmi‘u’s-sahîh. İstanbul: y.y.
• Bulut, A., 2009, “Erken Dönem Tefsir Mukaddimelerinin Tefsir Usûlü Açısından Değerlendirilmesi”. Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi.
• 2009, “Türkiye’de Tefsir Usûlü/Ulûmü’l-Kur’an Tartışmaları”. Tarihten Günümüze Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü (Kur’an ve Tefsir Akademisi içinde), c. III, s. 381-400. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Can, A., 2014, “Şah Veliyyüll āh Dihlevî’nin el-Fevzu’l-Kebîr Adlı Eserinde Kur’an İlimlerine Yaklaşımı”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. VI, sayı:6, s. 59-90.
• Catlâvî, H., 1988, Kadâye’l-luga fî kütübi’t-tefsîr. Tunus: Dârü Muhammed Alî el-Hâmî.
• Cebeci, L., 2009, “Tefsirde Yeni Yöntem Arayışları ve Klasik Tefsir Metodu”. Tarihten Günümüze Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü (Kur’an ve Tefsir Akademisi Araştırmaları içinde), c. I, s. 49-78. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Cerrahoğlu, İ., 1996, “Garîbü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi,c. XIII, s. 379-380. İstanbul: TDV Yayınları.
• 1989, “Oryantalizm ve Batıda Kur’an ve Kur’an İlimleri Üzerine Araştırmalar”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XXXI, s. 95-136.
• 1968. Kur’an Tefsirinin Doğuşu ve Buna Hız Veren Âmiller. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• 1996, Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınevi.
• 1988, Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları.
• Cürcânî, S. Ş., 1253, et-Ta‘rîfât. İstanbul: y.y.
• Çalışkan, İ., 2009, “Tefsir Usûlünün İlk Kaynakları Üzerine Bir Tetkik-Abdullah b. Vehb (ö. 197/813) ve el-Muhâsibî (ö. 243/857) Örneği”. Tarihten Günümüze Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü (Kur’an ve Tefsir Akademisi Araştırmaları içinde), s. 193-212. 2008, “Tefsir Usûlünün Oluşum Sürecinde İlk Yazılı Kaynaklar- İbn Vehb ve Muhâsibînin Eserleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Tahlil-”. CÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XII, sayı: 2, s. 55-74.
• Çelik, Ö., 2002, “Hicrî 5-11. Asırlarda Kur’ân İlimleri”. Tarihten Günümüze Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü (Kur’an ve Tefsir Akademisi Araştırmaları içinde), c. III, s. 47-87. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Çetin, A., 1994, “Ebû Dâvûd, Süleyman b. Necâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, X, s. 119. İstanbul: TDV Yayınları.
• Çiçek, H., 1996, 20. Asırda Kur’ân İlimleri Çalışmaları. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Dâmin, H. S., 2004, İbnü’l-Enbârî. Dımaşk: y.y.
• Dâvûdî, Muhammed b. Alî, 1972, Tabakâtü’l-müfessirîn. nşr.: Ali M. Ömer. Kahire: Mektebetü vehbe.
• Demir, Ş., 2002, “Kur’an’ın ‘Yeniden Yorumlanması’ Düşüncesinin Batı’yla Münasebet Bağlamında Ele Alınışı”. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi.
• Demirci, M., 2009, “Tefsir Usûlüne Duyulan İhtiyaç”, Tarihten Günümüze Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü (Kur’an ve Tefsir Akademisi Araştırmaları içinde), s. 401-420. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• 2011, “Tefsir Usûlünün Felsefesi: et-Teysir fi kavaidi İlmi’t-Tefsir Örneği”. Osmanlı Toplumunda Kur’an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları (Kur’an ve Tefsir Akademisi Araştırmaları içinde), s. 295-314. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Demirci, M. 1995, “Esbâb-ı Nüzul”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi,11: 360-362. İstanbul: TDV Yayınları.
• 2013, Tefsir Tarihi. İstanbul: İFAV Yayınları.
• 2012, Tefsir Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları.
• 2001, Tefsir Usûlü ve Tarihi. İstanbul: İFAV Yayınları.
• Demiri, L., 2012, “Tûfî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c. XXXXI, s. 324-327. İstanbul: TDV Yayınları.
• Dihlevî, Ş. V., 1987, el-Fevzü’l-kebîr fî usûli’t-tefsîr. Arapça trc.:: Selmân el-Hüseynî en-Nedvî, Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye.
• 1992, Hüccetullāhi’l-bâliğa. nşr.: M. Şerîf Sükker. Beyrut: Dârü ihyâi’l-ulûm.
• 1398, İkdü’l-cîd fî ahkâmi’l-İctihâd ve’t-taklîd. Kahire: y.y.
• 1969, İthâfü’n-nebîh fî mâ yahtâcü ileyhi’l-muhaddis ve’l-fakīh. nşr.: M. Atâullah Hanîf. Lahor: y.y.
• 1977, el-İnsâf fî beyâni sebebi’l-ihtilâf beyne’l-fukahâ’i ve’l-müctehidîn. nşr.: Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: y.y.
• 1983, el-Musaffâ Şerhu’l-Muvatta’. trc.: Abdullah ed-Dihlevî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Duman, Z., 1987, “Tâbiîn Döneminde Tefsir Faaliyeti (Meşhur Müfessirler, Kaynakları ve Bu Tefsirin Değeri)”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. IV, s. 209-238.
• Dûrî, A., 1991, “Bağdat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. IV, s. 425-433. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Ebû Ubeyde Ma‘mer b. Müsennâ, 1981, Mecâzü’l-Kur’ân. nşr.: M. Fuat Sezgin. Beyrut: Müessesetu’r-risâle.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, 1983, el-Bahrü’l-muhît. Beyrut: Dârü’l-fikr.
• Ebû Şâme, 1986, el-Mürşidü’l-vecîz. nşr.: Tayyar Altıkulaç. Ankara: TDV Yayınları.
• Edirnevî, Ahmed b. Muhammed, 1997, Tabakâta’l-müfessirîn. thk.: Süleyman b. Sâlih el-Hizzî. Medine: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hikem.
• Efendioğlu, M., 2008, “Sahâbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXXV, s. 491-500. İstanbul: TDV Yayınları.
• Erdoğan, M., 2010, “Şah Veliyyullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXXVIII, s. 260-262. İstanbul: TDV Yayınları.
• Erginli, Zafer. “Muhâsibî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXXI, s. 13-16. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Erten, M., 2013, Nass-Yorum İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Fahreddin er-Râzî, t.y., Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: y.y.
• Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd, 1980, Me‘âni’l-Kur‘ân. nşr.: Ahmed Yûsuf Necâtî v.dğr. Beyrut: Âlemü’l-kütüb.
• Fûde, M. B., 1986, Neş’etü’t-tefsîr ve menâhicühû fî dav‘i’l-mezâhibi’l-İslâmiyye. Kahire: Matbaatü’l-imâm.
• Goldziher, I., 1997, İslâm Tefsir Ekolleri. trc.: Mustafa İslâmoğlu. İstanbul: Denge Yayınları.
• Gökbulut, H., 2001, “Kâfiyeci”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXIV, s. 154-155.
• Güven, Ş., 2001, Çağdaş Tefsîr Çalışmalarında Konulu Tefsir Metodu. İstanbul: Şûra Yayınları.
• Hâlidî, S. A., 2008, Ta‘rifü’d-dârisîn bi-menâhicü’l-müfessirîn. Dimeşk: Dârü’l-kalem.
• Hanefî, H., 1993, “Günümüzde Kur’an’ın Çağdaş Bir Tefsir Teorisi Var mı?”. trc.:: Abdullah Şahin, Tezkire Dergisi, Ankara 1993, sayı: 5, s. 47-52. Hamed, G. K., 2003, Muhâdarât fî ulûmi’l-Kur’ân. Amman: y.y.
• Haydar, H. S., 2006, Ulûmü’l-Kur’ân Beyne’l-Burhân ve’l-İtkân. Riyad: Dârü’z-zemân.
• İbn Akīle, 2006, ez-Ziyâde ve’l-ihsân fî ulûmi’l-Kurân. nşr.: M. Safâ Hakkı v.dğr. Şârika: Câmiatü’ş-şârika.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir, 1984, Tefsîrü’t-tahrîr ve’t-tenvîr. Tûnus: ed-Dârü’t-Tûnusiyye.
• İbn Atıyye el-Endelüsî, 1993, el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. nşr.: Abdüsselâm A. Muhammed. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• İbn Hişâm, 1979, es-Sîre. nşr.: M. Muhyiddin Abdülhamîd, Kahire: y.y.
• İbn Kesîr, 1971, Tefsîrü’l-Kur’âni’l-azîm. Mısır: y.y.
• İbn Teymiyye, T., 1988, Mukaddime fî usûli’t-tefsîr. Beyrut: Dârü’ş-Şam li’t-türâs.
• İbnü’l-Cevzî, 1987. Fünûnü’l-efnân fî uyûni ulûmi’l-Kur’ân. nşr.: Hasan Z. Itr, Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekir, 1971, Kitâbü izâhi’l-vakf ve’l-ibtidâ’. Dımaşk: Matbu‘atü mecma‘i’l-lugati’l-Arabiyye.
• İbnü’n-Nedîm, 1978, el-Fihrist. Beyrut: Dârü’l-ma‘rife.
• İbrâhim, M. İ., 1996, Buhûs menheciyye fi ulûmi’l-Kur’ân. Amman: Dârü Ammâr.
• İmamoğlu, İ. H., 2011, “Celâleddin es-Süyûtî ve Kur’an İlimlerindeki Yeri: el-İtkân Örneği”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi.
• Kâfiyeci, 1989, et-Teysîr fî kavâ‘idi ilmi’t-tefsîr. nşr.: İsmail Cerrahoğlu, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Karagöz, M., 2010, Dilbilimsel Tefsir ve Kur’an’ı Anlamaya Katkısı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Karslı, İ. H., 2003, “Tarihsel Gelişimleri İtibariyle Tefsir Mukaddimelerine Dair Bir İnceleme”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Erzurum 2003, sayı: 20, s. 225-260.
• Katâde b. Diâme, 1985, en-Nâsih ve’l-mensuh fî kitâbillahi Teâlâ. thk.: Hâtim S. Dâmin, Beyrut: Müessesetu’r-Risâle.
• Kâtip Çelebi, 1360-1362, Keşfü’z-zünûn. nşr.: Kilisli M. Rifat ve M. Şerefeddin Yaltkaya. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kehhâle, Ö. R., t.y., Mu‘cemü’l-müellifîn. Beyrut: Dârü ihyâi’t-türâsi’l-Arabî.
• Kırtay, Y., 2008, “Ulûmu’l-Kur’ân Kavramının Ortaya Çıkışı ve Gelişimi”. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi.
• Koca, F., 2012, “Tûfî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXXXI, s. 327-330. İstanbul: TDV Yayınları.
• Koç, Z., 2007, “Kur’an Tefsirinde Yöntem Arayışları”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi.
• Köse, S., 1999, “İbn Vehb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XX, s. 441-442. İstanbul: TDV Yayınları. Kurtubî, Muhammed b. Ahmed, 2001, el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk.: Hişâm S. el-Buhârî. Beyrut: Dârü ihyâi’t-türâsi’l-Arabî.
• Kurtuluş, R., 2001, “Jeffery, Arthur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXIII, s. 578-579. İstanbul: TDV Yayınları.
• Mertoğlu, Mehmet Suat. “Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXXX, s. 290-294. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Mennâ‘ el-Kattân, 1973, Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: y.y.
• 1998, “Kur’an İlimlerinin Tarifi, Ortaya Çıkışı ve Gelişmesi”. trc.:: Erdoğan Pazarbaşı ve İbrahim Görener, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Kayseri 1998, sayı: 10, s. 187-205.
• Muhâsibî, Ebû Abdillâh Hâris b. Esed el-Muhâsibî el-Anezî, 1971, Fehmü’l-Kur’ân ve ma‘nâhü. nşr.: Hüseyin Kuvvetlî, Beyrut: y.y.
• 2006, el-Akl ve Fehmü’l-Kur’ân. trc.: Veysel Akdoğan, İstanbul: İşaret Yayınları.
• Mukaddimetân fî ulûmi’l-Kur’ân ve hümâ: Mukaddimetü Kitâbi’l-Mebânî ve Mukaddimetü İbn Atıyye. 1954, nşr.: Arthur Jeffery, Kahire: Mektebetü’l-hancî.
• Mukâtil b. Süleyman, 1993, el-Vücûh ve’n-nezâir. haz.: Ali Özek, İstanbul: İlmi Neşriyat.
• 1979-89, Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. nşr.: A. Mahmûd Şehhâte. Kahire: y.y.
• Müsâid b. Süleymân, 2000, et-Tefsîrü’l-lügavî li’l-Kur’âni’l-Kerîm. Riyad: Dârü İbni’l-Cevziyye.
• Müsâid Müslim Abdullah, 2006, Gelişme Döneminde Tefsir. trc.: Muhammed Çelik, İstanbul: Yeni Akademi Yayınları.
• Müslim. el-Câmi‘u’s-sahîh, 1329-1332, nşr.: Mehmed Zihni Efendi. İstanbul: y.y.
• Nabia, A., 2002, “Tefsirin Erken Dönemi Gelişimi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 2002, c. XLIII, sayı: 2, s. 449-462.
• Nurettin T., 2013, “Etbâu’t-Tâbiîn Döneminde Tefsir Çalışmaları/Tefsir İlminin Tedvini”. Diyanet İlmî Dergi, Ankara 2013, c. XXXXIX, sayı: 1, s. 33-48. Onat, H., 1994, “İnanç Esaslarının Sistemleşmesinde Kur’an’ın Rolü”. 1. Kur’an Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Bilgi Vakfı Yayınları.
• Özdemir, M., 2014, Endülüs. İstanbul: İSAM Yayınları.
• Özervarlı, M. S., 2010, “Şah Veliyyullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXXVIII, s. 262-267. İstanbul: TDV Yayınları.
• Öztürk, M., 2004, Kur’an’ın Mu’tezilî Yorumu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Paçacı, M., 1997, “Kur’an”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XVI, s. 398-401. İstanbul: TDV Yayınları.
• Polat, F. A., 2007, Çağdaş İslâm Düşüncesinde Kuran’a Yaklaşımlar: Arkoun, Hanefi ve Ebu Zeyd Örneği. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Râgıb el-İsfahânî, 1992, Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. nşr.: Safvân A. Dâvûdî, Beyrut: y.y.
• 1984, Mukaddimetu Câmii’t-tefasir. thk.: A. Hasan Ferhat. Küveyt: Dârü’d-da‘ve.
• Rûmî, Fehd b. Abdurrahmân b. Süleymân, 1992, Usûlü’t-tefsîr ve menâhicühû. Riyad: Mektebetü’t-tevbe.
• Sabbağ, Muhammed b. Lutfî, 1988, Buhûs fî usûli’t-tefsir. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî.
• Safâ, M., 2004, Ulûmü’l-Kur’ân min hilâli mukaddimâti’t-tefâsîr. Beyrut: Müessesetü’r-risâle.
• Safedî, S. Halil b. Aybeg, 1962, el-Vâfî bi’l-vefeyât. nşr.: H. Ritter v.dğr. Wiesbaden: y.y.
• San‘ânî, A., 1991, Tefsirü’l-Kur’âni’l-azîm. thk.: Abdülmu‘tî E. Kal‘acî, Beyrut: Darü’l-ma‘rife.
• Sarı, M. A., 2001, “İtkân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 23: 464.
• Seber, A., 2006, “Necmeddin et-Tûfî’nin “el-İksîr fî İlmi’t-Tefsîr” İsimli Eserinin Tefsir Usûlü Açısından Değerlendirilmesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24 (2006): 25-59.
• Sebt, Hâlid b. Osman, 2001, Kavâidu’t-tefsîr: cem’an ve diraseten. Medine: Dâru İbn Affân, 1421.
• Kitâbü Menâhili’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân li’z-Zürkānî: Dirâse ve takvîm. Kahire: Dâru İbn Affân li’n-neşr ve’t-tevzî‘.
• Serinsu, A. N., 1994, Kur’an’ın Anlaşılmasında Esbâb-ı Nüzulün Rolü. İstanbul: Şûle Yayınları.
• 2008, Kur’an ve Bağlam. İstanbul: Şûle Yayınları.
• Sezgin, F., 1967-1984, Geschichte des Arabischen Schrifttums (GAS). Leiden: E. J. Brill.
• Sevinç, S., 2012, “İbnü’l-Cevzî’nin Fünûnu’l-Efnân Adlı Eserinin Tefsir Usûlü Açısından Değeri”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Sıcak, A. S., 2013, Kur’an Tefsirinde Öznellik. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Subhî es-Sâlih, 1974, Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Darü’l-ilm li’l-melâyîn.
• 2008, Kur’an İlimleri. trc.: M. Said Şimşek. Konya: Kitap Dünyası Yayınları.
• Sübkî, T. Abdülvehhâb b. Ali, 1964-76.Tabakâtü’ş-Şâfi’iyyeti’l-Kübrâ, nşr.: , M. et-Tanâhî ve A. M. el-Hulvî. Kahire: Dârü’l-hicr.
• Süyûtî, C., t.y., el-Hâvî li’l-fetâvî. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-Arabî.
• 1987, el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. nşr.: M. Dîb el-Buga. Beyrut: Dârü İbn Kesîr.
• 1983, er-Red alâ men ahlede ile’l-arz ve cehile enne’l-ictihâde fî külli asrin farz. nşr.: Halîl el- Meys. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• 1982, et-Tahbîr fî ilmi’t-tefsîr. nşr.: Fethî A. Ferîd. Riyad: Dârü’l-menâr.
• 1983, Takrîrü’l-istinâd fî teysîri’l-ictihâd. nşr.: Fuâd A. Ahmed. İskenderiye: y.y.
• 1989, Tarzü’l-imâme (Şerhu makâmâti Celâliddîn es-Süyûtî içinde). nşr.: Semîr Mahmûd ed-Derûbî. Beyrut: y.y.
• 1975, et-Tehaddüs bi-ni’metillâh. nşr.: E. M. Sartain. Cambridge: Cambridge Unıversity.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs, 1980, Ahkâmü’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye. 1979, er-Risâle. thk.: Ahmed M. Şakir, Kahire: Dârü’t-türâs.
• Şâtıbî, İbrâhîm b. Mûsâ, 1997, el-Muvâfakât. nşr.: Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âlü Selmân. Huber: Dârü İbn Affân.
• Şensoy, S., 2006, “Nazmü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXXII, s. 464-466. İstanbul: TDV Yayınları.
• Şürbecî, M. Y., 2001, el-İmâmü’s-Süyûtî ve cühûduhû fî ulûmi’l-Kur’ân, Dimeşk: Dârü’l-mektebî.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr, 1955-1969, Câmi‘u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. nşr.: Ahmed M. Şâkir ve Mahmûd M. Şâkir. Kahire: Müessesetü’r-risâle.
• Taşköprizâde A. E., 1968, Miftâhu’s-sa‘âde ve misbâhu’s-siyâde. nşr.: Kâmil Bekrî ve Abdülvehhâb Ebü’n-Nûr. Kahire: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Tirmizî, 1937, el-Câmi‘u’s-sahîh. nşr.: Ahmed M. Şâkir. Kahire.
• Tûfî, Ebü’r-Rebî N. Süleymân b. Abdilkavî, 1977, el-İksîr fî ilmi’t-tefsîr. nşr.: Abdülkadir Hüseyin, Kahire: Mektebetü’l-âdâb.
• Turgut, A., 1991, Tefsir Usûlü ve Kaynakları. İstanbul: İFAV Yayınları.
• Ulu, A., 2010, “Tâbiîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c. XXXIX, s. 328-330. İstanbul: TDV Yayınları.
• 2011, “Tebeu’t-Tâbiîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c. XXXX, s. 217-218.
• Uzun, N., 2011, Hicri II. Asırda Siyaset-Tefsir İlişkisi. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Yıldırım, H., 2005, “Necmeddin Tûfî’nin “el-İksîr fî İlmi't-Tefsîr” Adlı Eserinin Kur’an İlimleri Açısından Değerlendirilmesi”. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi.
• Yılmaz, M. F., 2006, “Münâsebâtü’l-âyât ve’s-süver”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c. XXXI, s. 569-571. İstanbul: TDV Yayınları.
• Yusuf, M. H. R., 2002, Tetimmetu’l-A’lâm li’z-ziriklî. Beyrut: Dârü İbn Hazm.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Ş. M., 1963, Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. nşr.: Ali M. el-Bicâvî. Kahire: Dârü ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye.
• Zehebî, M. H., t.y., et-Tefsîr ve’l-müfessirûn, Beyrut: y.y.
• 2017, Tefsirde Aşırı Yorumlar. trc.: Ömer Aydın, İstanbul: İşaret Yayınları.
• Zerkeşî, B., 1994, el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. nşr.: Yûsuf A. el-Mar’aşlî v.dğr. Beyrut: Dârü’l-ma‘rife.
• 1988, el-Bahrü’l-muhît. nşr.: Ö. Süleyman el-Eşkâr ve A. Ebû Gudde. Küveyt: y.y.
• Zerzûr, A. M., 1991, Ulûmü’l-Kur’ân: medhal ilâ tefsîri’l-Kur’ân ve beyânü i‘câzih. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî.
• 1980, el-Kur’ân ve nusûsuhû. Şam: y.y.
• Zürkânî, M. A., 1996, Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-Arabî.