Kur’ân’da “Anlama”ya Dâir Kelimeler Üzerine Analitik Bir İnceleme -Kur’ân’ın Anlaşılması ve Türkçeye Doğru Çevirisi Açısından-

Yıl 2018, Sayı: 40, 5 - 57, 30.06.2018

Ali Galip Gezgin

Öz

Bu makalede, öncelikle “anlama”nın
tanımını yaparak; “Kur’ân’ı Anlama” üzerinde duracağız. Kur’ân’da “anlama”
fiilinin gerçekleştiği merkez, sanıldığının aksine, “beyin” değildir.
Kur’ân’da “anlama”nın meydana geldiği merkezler; “القلب/kalb”, “اللب/lubb”, “الفؤاد/fu’âd”,
“الصدر/sadr”, “النهى/nuhâ”,
 “الحجر/hicr”
gibi kelimelerle ifade edilmektedir. Çalışmamızda bu merkezlerin ne anlam ifade
ettiklerini açıklayacağız. Daha sonra
Kur’ân’da, “anlama, kavrama ve farkına varma”ya dâir; “الفقه/fıkh-التّفقُّه/tefakkuh”, “الفهم/fehm”, “الإدراك/idrâk”,
“الشُّعُور/şu‘ûr”,  “الوَعْى/va‘y”
gibi kelimeler hakkında özet bilgiler
vereceğiz. Ayrıca söz konusu kelimelerin aralarındaki ince anlam ayrımlarını
ortaya koymaya çalışacağız.

“Düşünme” ile “anlama”
kavramları birbirinden farklı kavramlar olmasına rağmen; Kur’ân’da geçen “düşünme”
anlamındaki kelimeler, “anlama” ma‘nâsında; “anlama” ma‘nâsındaki
kelimeler de “düşünme” anlamında Türkçeye çevrilmektedir. Bu yüzden
kavram kargaşası meydana gelmektedir. Dolayısıyla bu kavram kargaşasını, bir
nebzede olsa önleyebilmek için, zikri geçen kelimeler arasındaki ince anlam
ayrımlarının bilinmesi lâzımdır. 

Anahtar Kelimeler

Kur’ân-ı Kerîm, Anlama, Anlama Merkezleri, Eşanlamlılık

Kaynakça

• ‘Abdulbâkî, Muhammed Fu’âd, el-Mu‘cemu’l-Mufehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut trz.
• ‘Aclûnî, İsmâ‘îl b. Muhammed, (ö. 1162/1748), Keşfu’l-Hafa ve Muzîlu’l-İlbâs ‘amme’ş-Tehera mine’l-Ehâdîsi ‘alâ Elsineti’n-Nâs (I-II), Dâru İhyai’t-Turâsi’l-‘Arabî, 3. Baskı, Beyrut 1351/1932.
• Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855) el-Musned (I-VI), Çağrı Yayınları, Dâru Sahnûn, İstanbul 1413/1992.
• Akdemir, Salih, Cumhuriyet Dönemi Kur’ân Tercümeleri (Eleştirel Bir Yaklaşım), Akid Yayıncılık, Ankara 1989.
• ‘Akk, Hâlid Abdurrahmân, Usûlu’t-Tefsîr ve Kavâ‘iduhu, Dâru’n-Nefâis, Beyrut 1406/1986.
• Aksan, Doğan, Anlambilimi ve Türk Anlambilimi Ana Çizgileriyle, AÜDTCF Yayını: 217, AÜB, Ankara 1971.
• Aktaş, Tahsin, Çeviri İşlemine Genel Bir Bakış, Ankara 1996.
• Ateş, Süleyman, Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsîri (I-XII), Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul 1988-1991.
• Ateş, Süleyman,, Kur’ân-ı Kerîm ve Yüce Meâli, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul trz.
• Aydın, Cemal, “İyi Bir Kur’ân Meâlinin Hazırlanması İçin Goethe’nin Dirilmesi mi Lâzım?”, http://www.star.com.tr/1007414/(erişim tarihi:16. 01. 2018).
• Ba‘lebekkî, Rûhî, Ba‘lebekkî, Munîr, el-Mevridu’l-Vasît, Kâmûsu ‘Arabî-İngilizî, Kâmûsu İngilizî-Arabî, Dâru’l-‘Ilmi li’l-Melâyîn, Beyrut trz.
• Bergson, Henri, Ahlâk İle Dînin İki Kaynağı, (Çev. Mehmet Karasan), İstanbul 1986.
• Beydâvî, Nâsıru’d-dîn Abdullah b. ‘Umer (ö.685/1286), Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te‘vîl (I-V), Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, 1. Baskı, Beyrut 1408/1988.[ Aynı eserin Dâru İhyâi’t-Turâsi’l- ‘Arabî-Muessesetu’t-Târihi’l-‘Arabî, 1. Baskı, Beyrut trz. Baskısından da yararlanılmıştır.]
• Bilmen, Ömer Nasûhî (ö.1391/1971), Büyük Tefsîr Târihi (I-II), Bilmen Yayınevi, İstanbul 1973.
• Birand, Kâmıran, Mânevî İlimler Metodu Olarak Anlama, TTKB, Ankara 1960.
• Birand, Kâmıran, Dilthey ve Rickert’te Manevî İlimlerin Temellendirilmesi, AÜİF Yayını, Misal Matbaası, Ankara 1954.
• Bolay, Süleyman Hayri, Aristo Metafiziği ile Gazzâlî Metafiziğinin Karşılaştırılması, MEBY: 500, 3. Baskı, Ankara 2005.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâ‘îl (ö.256/869), el-Câmi‘u’s-Sahîh (I-VIII), Çağrı Yayınları ve Dâru Sahnûn, İstanbul 1413/1992.
• Câbirî, Muhammed ‘Âbid, Arap-İslâm Aklının Oluşumu, (Çev. İbrahim Akbaba), Kitabevi, 2. Baskı, İstanbul 2000.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Rehber Yayıncılık, 1. Baskı, Ankara 1997.
• Cevherî, İsmâ‘îl b. Hammâd (ö. 393/1002), es-Sıhâh, Tâcu’l-Luga ve Sıhahu’l-Arabiyye (I-VI), (Tahk. Ahmed ‘Abdu’l-Ğafûr Attar), Dâru’l-‘Ilm, 4. Baskı, Beyrut 1411/1990.
• Cevizci, Ahmet, Paradigma Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınları, 4. Baskı, İstanbul 2000.
• Cezâirî, Ebû Bekr Câbir, Eyseru’t-Tefâsîr li Kelâmi’l-‘Aliyyi’l-Kebîr (I-V), 3. Baskı, Cidde 1410/1990.
• Clauson, Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, At The Clarendon Press, Oxford University Press, Oxford 1972.
• Curcânî, Abdulkâhir, Esrâru’l-Belâğa, (Tahk. Muhammed Reşid Rıdâ), Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut 1403/1982.
• Curcânî, Seyyid Şerif ‘Ali b. Muhammed (ö. 816/1413), Kitâbu’t-Ta‘rîfât, (Tahk. ‘Abdulmun‘im Hufnâ), Dâru’l-İrşâd, Kâhire 1412/1991.
• Cûzû, Muhammed ‘Alî, Mefhûmu’l-‘Akl ve’l-Kalb fi’l-Kur’âni ve’s-Sunne, Dâru’l-‘Ilm li’l-Melâyîn, 2. Baskı, Beyrut 1983.
• Cündioğlu, Dücâne, Kur’an Çevirilerinin Dünyası, Kitâbevi, 1. Baskı, İstanbul 1999.
• Denkel, Arda, Anlaşma, Anlatma ve Anlama, İletişim Üzerine Bir Felsefe Araştırması, Boğaziçi Üniversitesi Yayını, 1. Baskı, İstanbul 1981.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân, (ö.255/868), Sunenu’d-Dârimî (I-II), Çağrı Yayınları-Dâru Sahnun, İstanbul 1413/1992.
• Ebu’l-Bekâ Kefevî, Eyyûb b. Mûsâ Huseynî (ö. 1262/1845), el-Kulliyyât Mu‘cemun fi’l-Mustalahâti ve’l-Furûki’l-Luğaviyye, (Tahk. ‘Adnân Dervîş, Muhammed Mısrî), Muessesetu’r-Risâle, 2. Baskı, Beyrut 1419/1998.
• Ebû Dâvûd, Suleyman b. Eş‘as Sicistânî (ö.275/888), Sunen (I-V), Çağrı Yayınları-Dâru Sahnûn, İstanbul 1413/1992.
• Ebû Hilâl Askerî (ö. 395?/1005?), el-Furûk fi’l-Luğa, Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 3. Baskı, Beyrut 1979.
• Ebu’l-Leys Semerkandî, Nasr b. Muhammed b. Ahmed (ö. 375/985), Tefsîru’s-Semerkandî (Bahru’l-Ulûm) (I-III), (Tahk. ‘Alî Muhammed Mu‘avved, ‘Âdil Ahmed ‘Abdu’l-Mevcûd, Zekeriyyâ ‘Abdu’l-Mecîd), Dâru’l-Kutubi’l- ‘Ilmiyye, 1. Baskı, Beyrut 1413/1993.
• Ebû Nu‘aym İsfahânî, Ahmed b. ‘Abdillâh (ö. 430/1038), Hılyetu’l-Evliyâ ve Tabakâtu’l-Asfiyâ (I-X), Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrut 1409/1988.
• Elmalılı, M. Hamdi Yazır (ö.1361/1942), Hak Dîni Kur’ân Dili (I-IX), Eser Neşriyat, Haznedar Ofset, İstanbul 1979.
• Ergül, Âdem, Kur’ân ve Sünnet’te Kalbî Hayat, Altınoluk Yayınları, İstanbul 1421/2000.
• Ersoy, Mehmed Âkif, Safahat, (Eseri Tertip Eden: Ömer Rıza Doğrul), İnkılâp ve Aka Kitabevleri, 12. Baskı, İstanbul 1979.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed (ö. 370/980), Tehzîbu’l-Luğa (I-XV), (Tahk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm, ‘Alî Muhammed Becâvî), Dâru’l-Mısriyye, Kâhire trz.
• Fahruddîn Râzî, Muhammed b. ‘Umer Huseyn (ö. 606/1209), Mefâtîhu’l-Ğayb (et-Tefsîru’l-Kebîr) (I-XXXII+Fihrist), Dâru’l-Fikr, 1. Baskı, Beyrut 1401/1981.
• Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed (ö.175/791) Kitâbu’l-‘Ayn (I-VIII), (Tahk. Mehdi Mahzûmî-İbrahim Sâmrâî, Beyrut 1409/1988.
• Ferrâ’, Ebû Zekeriyya Yahyâ b. Ziyâd (ö. 207/822), Me‘ânî’l-Kur’ân (I-III), ‘Âlemu’l-Kutub, 2. Baskı, Beyrut 1403/1983.
• Fîrûzâbâdî, Mecdu’d-dîn Muhammed b. Ya‘kûb (ö.817/1414), Besâiru Zevi’t-Temyîz fî Letâifi’l-Kitâbi’l-‘Azîz (I-VI), (Tahk. Muhammed ‘Alî Neccâr), İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Kahire 1412/1992.
• Fîrûzâbâdî, Mecdu’d-dîn Muhammed b. Ya‘kûb (ö.817/1414), el-Okyanûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît (I-IV), (Çev. Mütercim ‘Âsım Efendi), Matba‘atu’l-Osmâniyye, İstanbul 1305.
• Ford, R Peter, Jr., “Kutsal Metin Olarak Kur’an: Çağdaş Hıristiyan Bakış Açısına Göre Bir Değerlendirme”, (Çev. İbrahim Görener), Bilimname I, 2003/1, Kayseri 2003.
• Freund, Julien, Beşerî Bilim Teorileri, (Çev. Bahaeddin Yediyıldız), AKDTY, TTKY, Dizi Sa: 116, TTKB, Ankara 1971.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (ö. 505/1111), İhyâu ‘Ulûmi’d-Dîn (I-IV), Matba‘atu Mustafa Bâbî Halebî, Mısır 1358/1939. [ Aynı eserin dört ciltlik, Dâru’ş-Şa‘b, Kâhire trz baskısından da yararlanılmıştır.]
• Gezgin, Ali Galip, Tefsirde Semantik Metod, Rağbet Yay., Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 2. Basım, İstanbul 2015.
• Gezgin, Ali Galip, “Kur’ân’da ‘Düşünme’ Anlamına Gelen Bazı Kelimeler Üzerine Bir Değerlendirme-I”, SDÜİFD, Yıl: 2014/1, Sayı:32, ss. 139-146, Isparta 2014.
• Gezgin, Ali Galip, “Kur’ân’da ‘Düşünme’ Anlamına Gelen Bazı Kelimeler Üzerine Bir Değerlendirme-II”, SDÜİFD, Yıl: 2014/2, Sayı:33, ss. 7-43, Isparta 2014.
• Gezgin, Ali Galip, “Ayetler ve Sureler Arasındaki Tenasüb' ile 'Surelerin Tertibinin Tevkifiliğinin Kur'an'ın 'Metin İçi Bağlamı' Açısından Önemi'”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 2018/1, Sayı:30, ss. 1-47, Isparta 2018.
• Göktürk, Akşit, Çeviri: Dillerin Dili, Yapı Kredi Yayınları:396, 4. Baskı, İstanbul 2002.
• Guiraud, Pierre, Anlambilim (Çev. Berke Vardar), Gelişim Yayınları, Hilâl Matbaacılık, 1. Baskı, İstanbul 1975.
• Günay, Nesrin, “Türk Dilinde Eş Anlamlılık ve ‘Gönül, Yürek, Kalp’ Kelimeleri”, Türkbilig/Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Sayı: 29, ss. 121-146, Ankara 2015.
• Güven, Mustafa, Kur’ân Aklı, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Şanlıurfa 2009.
• Hacımüftüoğlu, Halil, Kuran Tercümelerinde Yöntem Sorunu, İz Yayıncılık, İstanbul 2008.
• Hakîm Tirmizî, Muhammed b. ‘Alî b. Hasen b. Bişr (ö. 320/932), Beyânu’l-Fark Beyne’s-Sadr ve’l-Kalb ve’l-Fu’âd ve’l-Lubb (Tahk. Ahmed ‘Abdu’r-Rahîm es-Sâyih), Merkezu’l-Kuttâb ve’n-Neşr, Kahire trz.
• Hâris Muhâsibî (ö. 243/857), el-‘Akl ve Fehmu’l-Kur’ân (Çev. Veysel Akdoğan), İşaret Yayınları, İstanbul 2003.
• Hâris Muhâsibî (ö. 243/857), el-‘Akl ve Fehmu’l-Kur’ân (Çev. Veysel Akdoğan), İşaret Yayınları, İstanbul 2003.
• Hâris Muhâsibî (ö. 243/857),Fehmu’l-Kur’ân, (Tahk. Huseyin Kuvvetlî), Beyrut 1402/1982.
• Hâşimî, Ahmed, Cevâhiru’l-Belâğa fi’l-Me‘ânî ve’l-Beyân ve’l-Bedî‘, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 12. Baskı, Beyrut trz.
• Hatîb Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. ‘Alî b. Sâbit (ö. 463/1070), , İktizâu’l-‘Ilmi el-‘Amelu, (Tahk. Muhammed Nâsıru’d-dîn Elbânî), el-Mektebu’l-İslâmî, 5. Baskı, Beyrut 1404/1984.
• https://www.merriam-webster.com/thesaurus/understanding [Erişim tarihi: 20. 03. 2017].
• Hûlî, Emîn, “Tefsîr ve Tefsîrde Edebî Tefsîr Metodu” (I), (Çev. Mevlüt Güngör), İslâmî Araştırmalar, Sayı: 6, Ankara 1988.
• Izutsu, Toshihiko, Ethico Religious Concepts in The Qur’ân, Mc. Gill University Press, Montreal 1966.
• Izutsu, Toshihiko, Kur’ân’da Allâh ve İnsan, (Çev. Süleyman Ateş), Yeni Ufuklar Neşriyat, Alemdar Ofset, İstanbul trz.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth ‘Usmân (ö.392/1001), el-Hasâis (I-III), (Tahk. Muhammed ‘Alî Neccâr), 3. Baskı, Mısır 1407/1986.
• İbn Cuzeyy, Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed Kelbî (ö.741/1340), et-Teshîl li ‘Ulûmi’t-Tenzîl (I-III), Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, 1. Baskı, Beyrut 1415/1995.
• İbn Fâris, Ahmed b. Zekeriyyâ (ö. 395/1004), Mu‘cemu Mekâyîsi’l-Luga (I-VI), (Tahk. Abdu’s-Selâm Muhammed Hârûn), Dâru’l-Fikr, yy. 1399/1979.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed (ö. 808/1406), Mukaddime, (Tahk. Derviş el-Cuveydî), el-Mektebetu’l-‘Asriyye, Beyrut 1418/1997.
• İbn Kayyim Cevziyye, Şemsu’d-dîn Ebû ‘Abdullâh Muhammed b. Ebî Bekr (ö.751/1350), Zâdu’l-Me‘âd fî Hedyi Hayri’l-‘Ibâd (I-VI), (Tahk. Şu‘ayb Arna’ût, ‘Abdu’l-Kâdir Arna’ût), Muessesetu’r-Risâle, 3. Baskı, Beyrut 1418/1998.
• İbn Kesîr, ‘Imâdu’d-dîn Ebu’l-Fidâ İsmâ‘îl b. ‘Umer (ö.774/1372), Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm (I-IV), Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1388/1969. [Aynı tefsîrin (I-XV Mucelled+Fihrist’ten müteşekkil ve Mustafa Seyyid Muhammed Seyyid Reşad arkadaşları tarafından tahkik edilen, 1. Baskı, Muessesetu Kurtuba-Mektebetu Evlâdi’ş-Şeyh ve li’t-Turâs, Kâhire 1421/2000) baskısından da yararlanılmıştır.]
• İbn Mâce, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Yezid Kazvînî (ö. 275/888), Sunen (I-II), Dâru Sahnûn, Çağrı Yayınları, İstanbul 1413/1992.
• İbn Manzûr, Cemâlu’d-dîn Muhammed b. Mukerrim (ö.711/1311), Lisânu’l-‘Arab (I-XV), Dâru Sâder, Beyrut trz.
• İkbal, Muhammed, İslâm’da Dînî Düşüncenin Yeniden Doğuşu, (Çev. N. Ahmet Asrar), İstanbul trz.
• Kâfiyeci, Muhammed b. Suleymân (ö. 879/1474), et-Teysîr fî Kavâ‘idi ‘Ilmi’t-Tefsîr, (Tahk. Nâsır b. Muhammed Matrûdî), 1. Baskı, Dâru’l-Kalem-Dâru’r-Rıfâ’î, Dımaşk-Riyâd 1410/1990.
• Kâsımî, Muhammed Cemâlu’d-dîn (ö.1332/1913), Mehâsinu’t-Te’vîl (I-XVII), (Te’lîf: Muhammed Fu’âd ‘Abdulbâkî), Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, Mısır 1376/1957.
• Kâşânî, ‘Abdu’r-Rezzâk (ö. 730/1329), Mu‘cemu Istılâhâti’s-Sûfiyye, (Tahk. ‘Abdu’l-‘Âl Şâhîn), Dâru’l-Menâr, 1. Baskı Kahire 1413/1992.
• Keklik, Nihat, Türk-İslâm Felsefesi Açısından Felsefenin İlkeleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını No: 3484, İstanbul 1987.
• Kettânî, ‘Abdulhayy Fâsî, et-Terâtibu’l-İdâriyye, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut trz.
• Kutluer, İlhan, “Düşünme”, DİA, c. X, ss.53-57, İstanbul 1994.
• Kutsal Kitap, Eski ve Yeni Antlaşma (Tevrat, Zebur, İncil), Yeni Çeviri, 3. Basım, İstanbul 2003.
• Küçük, Hasan, İslâm ve Batı Felsefelerinde Sistematik Problemler (Mukayeseli), Dersaâdet Yayınevi, İstanbul 1974.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed (ö. 333/944), Te’vîlâtu’l-Kur’ân (I-XVII+Fihrist), (Müracaat: Bekir Topaloğlu), (Tahk. Ahmed Vanlıoğlu ve Diğerleri), Dâru’l-Mîzân, İstanbul 2005-2011.[Aynı eserin TSMK., Medine Bölümü, 180 numaralı yazma nüshasından da yararlanılmıştır.]
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen ‘Alî b. Muhammed b. Habîb (ö. 450/1058), en-Nuketu ve’l-‘Uyûn (Tefsîru’l-Mâverdî) (I-VI), Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Muessesetu’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, Beyrut trz.
• Mevlânâ, Celâluddîn Rûmî (ö. 672/1273), Mesnevî (I-VI) (Çev. Veled İzbudak), MEB, 3. Baskı, İstanbul 1960.
• Muhammed Gazâlî, Kur’ân’ı Anlamada Yöntem, (Çev. Emrullah İşler), Şûle Yayınları, Kur’ân Araştırmaları, İstanbul 1998.
• Muslim, Ebu’l-Huseyn Muslim b. Haccâc Kuşeyrî (ö.261/874), Sahîhu Muslim (I-V), Çağrı Yayınları ve Dâru Sahnûn, İstanbul 1413/1992.
• Nasr Hamid Ebû Zeyd, İlahî Hitabın Tabiatı, Metin Anlayışımız ve Kur’an İlimleri Üzerine, (Çev. Mehmet Emin Maşalı), Kitâbiyât, 1. Baskı, Ankara 2001.
• Özlem, Doğan, Max Weber’de Bilim ve Sosyoloji, Ara Yayıncılık, 1. Baskı, İstanbul 1990.
• Râğıb İsfahânî (ö. 502/1108), Mufredâtu Elfâzı’l-Kur’ân, (Tahk. Safvân, ‘Adnân Dâvûdî), Dâru’l-Kalem, Dımaşk, Dâru’ş-Şâmiyye, 1. Baskı, Beyrut 1413/ 1992.
• Râzî, Zeynu’d-dîn Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr b. ‘Abdi’l-Kâdir (ö. 666/1267), Tefsîru Ğarîbi’l-Kur’âni’l-‘Azîm, (Tahk. Hüseyin Elmalı), TDVY No: 236, Kaynak Eserler Serisi: 17, 1. Baskı, Ankara 1997.
• Refîk ‘Acem, Mevsû‘atu Mustalâhâtı’t-Tasavvufi’l-İslâmiyyi, Mektebetu Lubnân, 1. Baskı, Beyrut 1999.
• Rickman, H. P., Anlama ve İnsan Bilimleri, (Çev. Mehmet Dağ), AÜB, Ankara 1992.
• Ricoeur, Paul, La Metaphore Vive, The Rule of Metaphor, Multi-disciplinary Studies of Creation of Meaning in Language, Translated by Robert Czerny with Kathleen Mc. Laughlin and John Costello, S.J. University of Toronto Press, Toronto 1997.
• Sâbûnî, Muhammed ‘Alî, Safvetu’t-Tefâsîr (I-III), Dâru’l-Ensâr, İstanbul 1987.
• Savory, Theodore, Tercüme Sanatı, (çev. Hamit Dereli), MEB, Batı Klasikleri, İstanbul 1994.
• Semîn Halebî, Ahmed b. Yûsuf (ö.756/1355), ‘Umdetu’l-Huffâz fî Tefsîri Eşrafi’l-Elfâz Mu‘cemun Luğaviyyun li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm (I-IV), (Tahk. Muhammed Bâsil ‘Uyûnu’s-Sûd), Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, 1. Baskı, Beyrut 1417/1996.Songar, Ayhan, Çeşitleme, İstanbul 1981.---------, Psikiyatri, İstanbul 1976.
• Suyûtî, Celâlu’d-dîn ‘Abdurrahmân (ö.911/1505), el-Itkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, (I-II), Dâru İbn Kesîr ve ‘Ulûmi’l-İnsaniyye, 2. Baskı, Dımaşk 1414/1993.
• Şâtıbî, Ebu İshak İbrâhîm b. Mûsa Ğırnâtî (ö.790/1388), el-Muvâfakât fî Usûli’ş-Şerî‘a (I-IV), Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut 1410/1990.
• Şâtıbî, İslâmî İlimler Metodolojisi (I-IV), (Çev. Mehmet Erdoğan), İz Yayıncılık, İstanbul 1993.
• Şemseddîn Sâmî (ö.1322/1904), Kâmûs-ı Türkî, İkdâm Matbaası, Dersa‘âdet, İstanbul 1317.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr (ö. 310/922), Câmi‘u’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân (Tefsîru’t-Taberî) (I-XXVI+Fihrist), (Tahk. ‘Abdullâh b. ‘Abdi’l-Muhsin Turkî), Dâru Hecr, Kâhire 1421/2001.Tehânevî, Muhammed ‘Alî b. ‘Alî b. Muhammed (ö.1158/1745), Keşşâfu Istılâhatı’l-Funûn (I-IV), Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, 1. Baskı, Beyrut 1418/1998.
• Tietze, Andreas, Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, (I-II) Werlag Der Österreichische Akademie der Wissenschaften, Wien 2009.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. ‘Îsâ b. Serve (ö. 279/892), Sunenu’t-Tirmizî (I-V), Çağrı Yayınları ve Dâru Sahnûn, İstanbul 1992.
• Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1991.
• Uludağ, Süleyman, “Lüb”, DİA, c. XXVII, s. 241, İstanbul 2003.
• Uludağ, Süleyman, “Kalb”, DİA, c. XXIV, ss. 229-232, İstanbul 2001.
• Uyanık, Mevlüt, “Epistemolojik Bir Dirilişe Doğru: Kalbin Anlaması (Vahyî Bilginin Bir Kaynağı Olarak Kalp”, Dînî Araştırmalar Dergisi, Mayıs-Ağustos 1999, c. II, Sayı: 4, ss.101-122, Ankara 1999.
• Vardar, Berke, Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları, Sevinç Basımevi, Ankara 1980.
• Wehr, Hans, A Dictionary of Modern Written Arabic, (Edited by. J. Milton Cowan), Third Edition, Spoken Language Service, Inc., Ithaca, New York 1976.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. Serî (ö. 311/923), Me‘âni’l-Kur’ân ve İ‘râbuh (I-V), (Tahk. ‘Abdulcelîl ‘Abduh Şelebî), ‘Âlemu’l-Kutub, 1. Baskı, Beyrut 1408/1988.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım, Cârullâh Mahmud b. ‘Umer (ö.538/1143), el-Keşşâf ‘an Hakâiki’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl (I-VI), (Tahk. ‘Âdil Ahmed ‘Abdulmevcûd, ‘Alî Muhammed Mu‘avved), Mektebetu’l-‘Ubeykân, 1. Baskı, Riyâd 1418/1998.
• Zerkeşî, Bedru’d-dîn Muhammed b. ‘Abdillâh (ö. 794/1391), el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân (I-IV), (Tahk. Yûsuf ‘Abdurrahmân Maraşlî, Şeyh Cemâl Hamdi Zehebî, Şeyh İbrâhîm ‘Abdullâh Kurdî), Dâru’l-Ma‘rife, 2. Baskı, Beyrut 1410/1994.