MU’TEZİLE’NİN TENZİH DOKTRİNİ BAĞLAMINDA RU’YETULLAH PROBLEMİ

Yıl 2018, Sayı: 41, 102 - 113, 31.12.2018

Fatmanur Ceran

Öz

Mu’tezile benimsediği sıfat yaklaşımıyla tenzih
kavramını tevhid ilkesinin bağlayıcılığına dahil ederek güçlendirmiş ve bir
doktrin haline getirmiştir. Sıfatlara irca edilebilen her konuda Mu’tezile’nin
tavrı aşırı bir tenzih anlayışını yansıtmaktadır. Allah’ın sıfatları ile
ilişkilendirilen ru’yetullah problemi de Mu’tezile tarafından tenzihî algı
zemininde ele alınan konulardan biri olmuştur. Yani Mu’tezile Allah’ın
görülmesini tenzih gereği reddetmiştir. Öyle ki ru’yetin imkansızlığını aklî
açıdan ispat ederek Allah’a cismiyet isnad edilemeyeceğini öne süren ve bunu naslarla
temellendiren Mu’tezile, izahlarında tenzihi esas almıştır. Bu çalışma
Mu’tezile’nin ru’yete imkan vermeyen tenzih temelli izahlarını tespit etmeyi
amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mu’tezile, tenzih, ru’yetullah, sıfat, kelam

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî, Musnedu Ahmed b. Hanbel, I-IV, Mevsûatu’s-Sunne el-Kutubu’s-Sunne ve Şurûhuhâ içinde, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.-, er-Red ale’z-Zenâdika ve’l-Cehmiyye, Tahkik: Sabri b. Selâme Şahin, Dâru’s-Sebât, Riyad 2002.Ahmed, Ziauddin, “A Survey of The Development of Theology In Islam”, Islamic Studies, Volume: 11, No. 2, Islamabad 1972.Beyâzîzâde, Ahmed b. Hasan b. Sinânüddîn, el-Usûlu’l-Munîfe li’l-İmâm Ebî Hanîfe, Tahkik: İlyas Çelebi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 1996/1416.Cârullah, Zuhdî, el-Mu’tezile, el-Ehliyyetu li’n-Neşr ve’t-Tevzi’, Beyrut 1974.el-Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tahir b. Muhammed, Usûlu’d-Dîn, Dâru’l-Funûn, İstanbul 1968.el-Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. et-Tayyib, Kitâbu’t-Temhîd, el-Mektebetu’ş-Şarkıyye, Beyrut 1957.el-Bender, Reşîd, Mezhebu’l-Mu’tezile min Kelâm ile’l-Felsefe, Dâru’n-Nubuğ, Beyrut 1994.el-Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî, Mevsûatu’s-Sunne el-Kutubu’s-Sunne ve Şurûhuhâ içinde, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992/1412, Menakıbü'l-Ensâr, 42; Tefsir, 17 /9.el-Câhız, Resâilu’l-Câhız, Mektebetu’l-Hilal, Beyrut 1987.el-Cevherî, İsmail b. Hammâd, Tâcu’l-Luğa ve Sıhâhu’l-Arabiyye, I-VI, Tahkik: Ahmed A. Attâr, Dâru’l İlm li’l-Melâyîn, Beyrut 1983, VI, 2253.el-Curcânî, es-Seyyid Şerif Ali b. Muhammed, et-Ta’rîfât, Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Mısır 1938.Eldar, Hasanoğlu, “Yahudilikte Peygamberlik ve Peygamberler”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 4, (basım yeri yok) 2014.el-Eş’arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail, Makâlâtu’l-İslâmiyyîn, Tahkik: Helmut Ritter, Franz Steiner Verlag Gmbh Wiesbaden, 1980.el-Ğâmidî, Ahmed b. Atıyye, el-Beyhakî ve Mevkıfuhu mine’l-İlahiyyât, İhyâu’t-Turâsi’l-İslâmî, Medine (tarih yok).el-Kâdî Abdulcebbâr, el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl, Tahkik: Hıdır Muhammed Nebha, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 2012. -, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, Tahkik: Ahmed b. Hüseyin b. Ebî Hâşim, Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, Beyrut, 2012. -, Tenzihu’l-Kur’an ani’l-Metâin, Dâru’n-Nahdati’l-Hadîse, Beyrut (tarih yok).el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed, Kitâbu’t-Tevhîd, Tahkik: Bekir Topaloğlu, Dâru Sâdır, Beyrut 2010.en-Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymun b. Muhammed, Tebsıratu’l-Edille, I-II, Tahkik: Hüseyin Atay, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara 2004.en-Neşşâr, Ali Sâmî, Neş’etu’l-Fikri’l-Felsefî fi’l-İslam, I-II, Dâru’s-Selâm, Kahire 2008.er-Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyin, Mefâtîhu’l-Gayb, I-XXXII, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1985.er-Ressî, Kâsım b. İbrahim b. İsmail, Usûlu’l-Adl ve’t-Tevhîd, Resâilu’l-Adl ve’t-Tevhîd içinde, I-II, Tahkik: Muhammed Ammara, Dâru’ş-Şurûk, Kahire 1988.eş-Şehristânî, Ebû’l-Feth Muhammed b. Abdilkerim, el-Milel ve’n-Nihal, I-III, Tahkik: Ahmed Fehmi Muhammed, Dâru’l-Kutubi’l İlmiyye, Beyrut 1992. et-Tehânevî, Muhammed Ali, Mevsûatu Keşşâfi Istılâhâti’l-Funûn ve’l-Ulûm, I-II, Tahkik: Ali Dahrûc, Mektebetu Lubnân Nâşirûn, Beyrut 1996.ez-Zemahşerî, Cârullah Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl ve Uyûni’t-Te’vîl fî Vucûhi’t-Te’vîl, I-IV, Dâru’l-Hâdîs, Kahire 2012.ez-Zînî, Muhammed Abdurrahim, Amr b. Ubeyd ve’l-Usûlu’l-Hamse, Dâru’l-Yakîn, Mısır 2010.Ibrahim, Lutpi, “The Problem of the Vision of God in the Theology of az-Zamakhsharī and al-Bayḍāwī”, Vandenhoeck, Die Welt des Orients, Bd. 13, 1982.İbn Hazm, Ali b. Ahmed b. Saîd, el-Fisâl fi’l-Milel ve’l-Ehvâ ve’n-Nihal, I-III, Tahkik: Ahmed Şemsüddîn, Beyrut 2014.İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâluddîn Abdulmelik b. Hişâm b. Eyyub el-Himyerî, es-Sîretu’n-Nebeviyye, I-IV, Tahkik: Ömer Abdusselam Tedmurî, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1990.İbn İshâk, Ebû Abdillah Muhammed b. İshâk b. Yesâr b. Hıyâr el-Muttalibî el-Kureşî, es-Sîretu’n-Nebeviyye, I-II, Tahkik: Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 2004. İbn Manzûr, Cemaleddin b. Muhammed Mukerrem, Lisânu’l-Arab, I-VI, Tahkik: Abdullah Ali el-Kebîr, Dâru’l-Meârif, Kahire 1119, VI, 4402.Kuşcu, Emin-Aydın, Mahmut, “Hıristiyanlıkta Vahiy Algısı”, Milel ve Nihal, Cilt: 8, Sayı: 1, (basım yeri yok) 2011.Mavil, Kılıç Aslan, “Bir Mu’tezile-Mâturidiyye Tartışması Ru’yetullah”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 2, Bolu 2014.Nasr, Ebû Zeyd, el-İtticâhu’l-Aklî fi’t-Tefsîr Dirâse fî Kadiyyeti’l-Mecâz fi’l-Kur’an inde’l-Mu’tezile, el-Merkezu’s-Sekâfî el-Arabî, Beyrut 1998.Sinanoğlu, Abdulhâmit, “İslam Düşüncesinde Benzetmeci Grupların Allah Tasavvuru”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 1, Adana 2005.Subhî, Ahmed Mahmûd, fî İlmi’l-Kelâm, I-III, Daru’n-Nahda el-Arabiyye, Beyrut 1985.Türcan, Galip, Kelam İlminde Bilgi Kaynağı Olarak Kitâb, İz Yayıncılık, İstanbul 2015.Ünverdi, Veysel, “Kâdî Abdulcebbâr’ın Rü’yetullah’ın Reddine İlişkin Dayanakları”, Bilimnâme Dergisi, Cilt: 38, Sayı: 1, (basım yeri yok) 2015.Yeşilyurt, Temel, “Rü’yetullah”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2008.