AHLAKİ VE HUKUKİ BOYUTUYLA KUR’AN PERSPEKTİFİNDEN İNSANIN SAVUNMASIZLIĞI

Yıl 2018, Sayı: 41, 145 - 173, 31.12.2018

Nurten Zeliha Şahin

Öz

Savunmasızlığı
insan olmanın en tabi hali olarak tanımlayabiliriz. Nedeni ise anne karnında
ilk varoluş aşamasından itibaren oldukça savunmasız, çaresiz varlıklar
olmamızdır. Çaresizliğimiz, başkasının yardımına muhtaçlığımız yaşam
serüvenimiz içinde bazen azalsa da bu ontolojik gerçekliğimizden çok da fazla
uzaklaşamayız. İnsanın yaratılıştan gelen bu tabiatı onun zarara açık olan
savunmasız yönünü bize göstermektedir. Bu nedenle insanın savunmasız, kırılgan
yapısından faydalanarak ona zarar vermeyi amaçlayan herhangi bir güce karşılık
insanın hem hukuki hem de etik açıdan korunmasının gerekliliği ortadadır. Bu
bağlamda hukuki boyutu ile bazı birey ve gruplara yönelik gerek biyolojik
doğalarına gerekse sosyo-kültürel nedenlerine dayanılarak yapılan eşitsiz
muamelenin önüne geçmeyi amaçlayan ayrımcılık yasağı ortaya konulmuştur. Ayrıca
insanın çaresiz, zayıf tarafından fayda üretilmesini engelleyebilmek için etik
boyutuyla, insanın savunmasızlığının kavramsal içeriği ve teorik alt yapısı
tanımlanmıştır. Fakat bu yöndeki diğer bir gerçeklik, dezavantajlı birey ve
grupların durumunu düzeltici ve toplumun diğer bireyleri ile eşitleyici hukuki ve
etik  bakışın sadece bu yüzyıla ait olmadığıdır.
Öncelikle bu konuda hak ihlallerinin çok fazla olduğu vahyin geldiği ortamda
İslam’ın insanın savunmasız, kırılgan yapısını dikkate alan duruşunu ve bu
yönde yaptığı ve yapmayı amaçladığı zihinsel ve toplumsal inşâyı göremediğimiz
takdirde konunun hukuki ve ahlaki temelleri açısından gelişmesinde katkısı olan
ve olacak olan önemli bir paydasını yok saymışız demektir.  Bu anlamda bu çalışmada, Kur’an’ın insanın
savunmasız ve kırılgan yapısına yönelik ortaya koyduğu duruşunun, İslam
Hukukunda ahlaki ve hukuki içeriği açısından nasıl bir yansıması olduğu
üzerinde durularak konu teorik alt yapısı ile ele alınmaya çalışılacaktır. Bu
yönü ile bu çalışma insanın savunmasızlığının kavramsal içeriğinden hareketle,
Kur’an’ın hükümlerini inşâ ederken insana ait olan hangi hassasiyetleri öncelediğinin
ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Etik, İnsanın Savunmasızlığı, Meşakkat, Zarar

Kaynakça

• Ali Haydar, Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-a’lâm, ta’rib Fehmi el-Hüseyni, 4 Cilt, Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003. Aral, Vecdi, Toplum ve Adaletli Yaşam, İstanbul: Legal Yayıncılık, 2012. Aybakan, Bilal “Zarar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 44: 130-134, Ankara: TDV Yayınları, 2013. Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mesʽûd b. Muhammed el-Ferrâʼ, Tefsirü'l-Begavî (Meʽâlimü't-tenzîl), thk. Muhammed Abdullah en-Nemr-Osman Cum‘a Damîriyye-Süleyman Müslim el-Harş, 8 Cilt, Riyad: Daru Taybe, 1411. Bergoffen, Debra, “February 22, 2001: Toward a Politics of the Vulnerable Body”, Hypatia, 18/1 (2003):116-134. Butler, Judith, Precarious Life the Powers of Mourning and Violence, London: Verso, 2004. Cambridge Dictionary, “Vulnerable”, erişim:19.02.2018. https://dictionary.Camb ridge.org / dictionary/english /vulnerable?q=vulnerability&a=american-english. Carse, Alisa L., “Vulnerability, Agency, and Human Flourishing”, Health and Human Flourishing Religion Medicine and Moral Anthropology, nşr. Carol Taylor - Roberto Dell’oro, Washington: Georgetown University Press, 2006, 33-52 Catriona Mackenzie-Wendy Rogers - Susan Dodds, “Introduction: What is Vulnerability, and Why Does It Matter for Moral Theory?”, Vulnerability New Essays in Ethics and Feminist Philosophy, nşr. Catriona Mackenzie-Wendy Rogers - Susan Dodds, Oxford: Oxford University Press, 2014, 1-29. Cemâleddîn el-Kāsımî, Muhammed Cemâlüddîn b. Muhammed Saîd, Mehâsinü’t-te’vîl, thk. Muhammed Ali Beydûn, 9 Cilt, Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1424/2003. Cevad Ali, el-Mufassal fî tarihi'l-Arab kable'l-İslâm, 10 Cilt, Beyrut: Dârü'l-İlm li'l-Melayin, 1970. CIOMS, International Ethical Guidelines for Biomedical Research Involving Human Subjects, Geneva (2002), s. 11,12, 13, 31, 42, 43, erişim:12.06.2018, https://cioms.ch › Products › Earlier publications. CIOMS, International Ethical Guidelines for Epidemiological Studies, CIOMS, Geneva, (2009), erişim: 12.06.208, https://cioms.ch/wp content/uploads /2017/.../ International_Ethical_ Guidelines_ LR.pdf. CIOMS, International Ethical Guidelines for Health-related Research Involving Humans, Geneva, (2016). erişim: 12.06.208, https://cioms.ch/wp-content/ uploads /2017/01 / WEB-CIOMS-EthicalGuidelines.pdf. Cum'a, Adnan Muhammed, Ref'ü'l-harac: fi'ş-şeriati'l-İslâmiyye, Mekke: Merkezü'l-Bahsi'l-İlmi ve İhyai’t-Türasi’l-İslami, 1403. Çalış, Halit, “Zaruret”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 44: 141-144. Ankara, TDV Yayınları, 2013. Demirtaş Madran, H. Andaç, “Temel Beklenti Etkisi: Kendini Gerçekleştiren Kehanet”, Ayrımcılık Çok Boyutlu Yaklaşımlar, der. Kenan Çayır - Müge Ayan, 3. baskı (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2018), 29-40 Derveze, Muhammed İzzet b. Abdülhadi b. Derviş, et-Tefsirü'l-hadis: tertibü’s-suver hasebü’n-nüzul, 10 Cilt, Kahire: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2000/1421. Desûkī, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe, Hâşiye ʽale’ş-Şerhi'l-kebîr, b.y: Dâru İhyai'l-Kütübi'l-Arabiyye, ts. Dodds, Susan “Dependence, Care, and Vulnerability”, Vulnerability New Essays in Ethics and Feminist Philosophy, nşr. Catriona Mackenzie - Wendy Rogers - Susan Dodds, Oxford: Oxford University Press, 2014, 181-203. Döndüren, Hamdi, “Îlâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 22: 61-62, Ankara: TDV Yayınları, 2000. Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, 9 Cilt, İstanbul: Eser Kitabevi, 1971. English Oxford Living Dictionaries, “Vulnerable”, erişim: 19.02.2018, https:// en. oxforddictionaries. com/ definition/vulnerable. Erdoğan, Mustafa, İnsan Hakları Teorisi ve Hukuku, Ankara: Orion Kitabevi, 2016. Fahreddîn er-Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer, et-Tefsîrü’l-kebîr (Mefâtîhu’l-ģayb), 32 Cilt, b.y: Dârü’l-Fikr,1981. Ferrâʼ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd, Meʽâni'l-Kur'ân, 3 Cilt, Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 1403/1983. Fineman, Martha Albertson, “The Vulnerable Subject: Anchoring Equality in the Human Condition”, Yale Journal of Law and Feminism, 20/1 (2008): 1-23. Firûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddin Muhammed b. Ya’kûb b. Muhammed, Besairu zevi't-temyiz fî letaifi'l-Kitâbi'l-aziz, thk. Muhammed Ali Bihâr, 6 Cilt, Kahire: Vizaretü’l-Evkaf, 1416/1996. Giddens, Anthony, Sosyoloji, İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2012. Gilson, Erinn, “Vulnerability, Ignorance, and Oppression”, Hypatia, 26/2 (2011): 308-332. Goodin, Robert E, “Vulnerabilities and Responsibilities: an Ethical Defense of the Welfare State”, Necessary Goods our Responsibilities to Meet Others’ Needs, nşr. Gillian Brock, Oxford: Rowman & Littlefıeld Publıshers, Inc., 1998, 73-94. Goodin, Robert E., Protecting the Vulnerable, Chicago: University of Chicago Press, 1995. Göregenli, Melek, “Önyargı, Kalıpyargı ve Ayrımcılık”, Ayrımcılık Çok Boyutlu Yaklaşımlar, Ayrımcılık Çok Boyutlu Yaklaşımlar, der. Kenan Çayır - Müge Ayan, 3. baskı (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2018), 17-27. Gül, İdil Işıl - Karan, Ulaş, Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme, ed. Burcu Yeşiladalı - Gökçeçiçek Ayata, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011. Güriz, Adnan, “Adalet Kavramının Belirsizliği”, Adalet Kavramı, nşr. Adnan Güriz, Ankara: Ankamat Matbaacılık, 2013, 7-37. Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed, el-Müstedrek ʽale's-Sahîhayn, thk. Mustafa Abdülkadir Ata, 5 Cilt, 2. Baskı, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1422/2002. Holstein, Martha B. - Parks, Jennifer A. - Waymack, Mark H., Ethics, Aging and Society The Critical Turn, New York: Springer Publishing Company, 2011. Hüseyin, Yakub b. Abdülvehhab Ba, Kaidetü’l-meşakka teclibü’t-teysir: dirase nazariyye-te’siliyye-tatbikiyye, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1424/2003. İbn Abdüsselâm, Ebû Muhammed İzzüddîn Abdülazîz b. Abdisselam b. Ebi’l-Kāsım es-Sülemî, el-Kavâʻidü′l-kübrâ = Kavâʻidü′l-ahkâm fî mesâlihi’l-enâm, thk. Neziyye Kemal Hammad-Osman Cum’a Damiriyye, 2 Cilt, Dimaşk: Dârü’l-Kalem, 1421/2000. İbn Abdüsselâm, İzzeddin, İslâmî Hükümlerin Esas ve Hikmetleri, trc. Süleyman Kaya - Soner Duman, İstanbul: İz Yayıncılık, 2006. İbn Âşûr, Muhammed el-Fâzıl b.Muhammed et-Tâhir b. Muhammed et-Tûnusî, Tefsirü’t - tahrir ve't-tenvir, 30 Cilt, Tunis: ed-Dârü't-Tunisiyye, ts. İbn Cüzey, Ebü'l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî, el-Kavânînü'l-fıkhiyye, thk. Macid el-Hamevi, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1434/2013. İbn Fâris, Ebü'l-Hüseyin Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed, Mu'cemü mekāyîsi'l-luģa, thk. Abdüsselam Muhammed Harun, 6 Cilt, b.y: Dârü'l-Fikr, 1399/1979. İbn Habib, Ebû Ca'fer Muhammed, el-Muhabber, tsh. Ilse Lichtenstadter, Beyrut: Dârü'l-Âfâkı'l-Cedîde, ts. İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Alî b. Ahmed b. Saîd ez-Zahiri, el-Muhallâ, thk. Ahmed Muhammed Şakir, 11 Cilt, Kahire: İdaretü’t-Tıbaati’l-Müniriyye, 1347. İbn Kesîr, Ebü'l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Ömer, Tefsîrü'l-Kur'âni'l-ʻazîm, 9 Cilt, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1419/1998. İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme Cemmâîlî Makdisî, el-Muģnî, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki-Abdülfettah Muhammed el-Hulv,15 Cilt, Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1417/1997. İbn Manzûr, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî, Lisânü'l-Arab, 20 Cilt, el-Memleketü'l-ʻArabiyye es-Suʻūdiyye: Vizaretü’ş-Şuuni’l-İslâmiyye ve’l-Evkaf ve’d-Da’ve ve’l-İrşad, ts. İbn Nüceym, Sirâcüddîn Ömer b.İbrâhîm b.Muhammed, el-Eşbâh ve'n-nezâʼir, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1419/1999. İbn Receb, Ebü'l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed, Câmi’u'l-‘ulûm ve'l-hikem, thk. Mahir Yasin Fahl, Dimeşk: Dâru İbn Kesir, 1429/2008. İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el Kurtubî, Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd, thk. Muhammed Subhî Hasan Hallak, 4 Cilt, Kahire: Mektebetü ibn Teymiyye, 1415. İbn Teymiyye, Ebü'l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm-İbn Kayyim el- Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî, el-Kıyas fî’ş- şerʻi’l-İslâmî, Kahire: el-Matbaatü's-Selefiyye, 1346. İbnü'l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî, Ahkâmü'l-Kurʼân, thk.Muhammed Abdülkadir Ata, 4 Cilt, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, ts. İbnü'l-Cevzi, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî, Zadü'l-mesîr fî ‘ilmi't-tefsir, 9 Cilt, b.y.: el-Mektebü’l-İslâmî, ts. İliş, Muhammed, Minehu'l-celîl ‛alâ Muhtaşari’ş-Şeyh Halîl, 9 Cilt, Beyrut: Dâru'l-fikr, 1404/1984. Jackie Leach Scully, “Disability and Vulnerability: on Bodies, Dependence, and Power”, Vulnerability New Essays in Ethics and Feminist Philosophy, nşr. Catriona Mackenzie-Wendy Rogers - Susan Dodds, Oxford: Oxford University Press, 2014, 204-221 Janna Thompson, “Being in Time: Ethics and Temporal Vulnerability”, Vulnerability New Essays in Ethics and Feminist Philosophy, nşr. Catriona Mackenzie-Wendy Rogers-Susan Dodds, Oxford: Oxford University Press, 2014, 162-178. Joseph Raz, Özgürlük Ahlakı, çev. Gürkan Özturan, Sakarya: Eflal Matbaacılık, 1986. Karaman, Hayrettin - Çağrıcı, Mustafa - Dönmez, İbrahim Kâfi - Gümüş, Sadrettin, Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, 5 Cilt, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012. Karan, Ulaş, Uluslararası İnsan Hakları Hukuku ve Anayasa Hukuku Işığında Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2017. Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes'ûd b. Ahmed, Bedâʼi̔ʽu's-sanâʻi' fî tertîbi'ş-şerâʼiʽ, thk. Ali Muhammed Muavvaz - Adil Ahmed Abdülmevcut, 10 cilt, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1424/2003. Kittay, Eva Feder, Love’s Labor Essays on Women, Equality, Dependency, London: Routledge, 1999. Kottow, Michael H., “The Vulnerable and the Susceptible”, Bioethics, 17/5–6 (2003): 460-471. Kuçuradi, İoanna, İnsan Hakları: Kavramları ve Sorunları, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, 2011. Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh, el-Câmiʽ li-ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed el-Arkasusi - Muhammed el-Arkasusi, 24 Cilt, Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2006. Levine, Carol - Faden, Ruth - Grady, Christine - Hammerschmidt, Dale - Eckenwiler, Lisa - Sugarman, Jeremy, “The Limitations of “Vulnerability” as a Protection for Human Research Participants”, The American Journal of Bioethics, 4/3 (2004): 44-49. Luna, Florencia, “Elucidating the Concept of Vulnerability Layers not Label”, The International Journal of Feminist Approaches to Bioethics, 2/1 (2009):121-139. Margaret Meek Lange - Rogers, Wendy - Dodds Susan, “Vulnerability in Research Ethics: a Way Forward”, Bioethics, 27/6 (2013): 333-340. Mâverdî, Ebü'l-Hasan Alî b. Muhammed b. Habîb, el-Hâvi'l-kebîr, thk. Ali Muhammed Muavvaz - Adil Ahmed Abdülmevcud, 18 Cilt, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1414/1994. Mehmet Şener, “Avret”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları,1991, 4: 125 -126. Menî’, Nâsır b. Muhammed b. Hamed, Eserü’l-istitâa fi ahkâmi’ş-şer’iyye, Riyad: Dâru Künûzi İşbiliyâ, 1434/2013. Mevafi, Ahmed, ez-Zarar fî’l-fıkhi’l-İslâmî: ta’rifuhu, envauhu, alakatuhu, davabituhu, cezauhu, Huber: Dâru İbn Affan, 1418/1997. Mevsılî, Ebü'l-Fazl Mecdüddin Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd, el-İhtiyâr li-ta'lîli'l-Muhtâr, thk. Şuayb el-Arnaut - Ahmed Muhammed Berhum - Abdullatif Hırzallah, 4 Cilt Dimeşk, Darü’r-Risaleti’l-Alemiyye, 1430/2009. Mooney, Carla, Bioethics, London: Gale Cengage Learning, 2009. Müşevvihî, Ziyâd b. Âbid, el-İstid’âf ve ahkâmuhû fi’l-fıkhi’l-İslami, Riyad: Dâru Künûzi İşbiliyâ, 1433/2012. Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî, el-Mecmûʻşerhu'l-Mühezzeb, 6 Cilt, Cidde: Mektebetü'l-İrşad, ts. Nussbaum, Martha C., Frontiers of Justice Disability, Nationality, Species Membership, Cambridge: Harvard University Press, 2007. Nussbaum, Martha C., “Human Functioning and Justice in Defense of Aristotelian Essentialism”, Political Theory, 20/2 (1992): 202-246. O’Neill, Onora, Towards Justice and Virtue, Cambridge: Cambridge University Press, 1996. Oxford Latin Dictionary, Oxford: Oxford University Press, 1968. Özcan, Zeynep, “ Birlikte Yaşamanın İmkânı Olarak “Öteki”yi Anlamak”, Kutlu Doğum Haftası Sempozyumu - Hz Peygamber ve Birlikte Yaşama Hukuku, 17-19 Nisan 2015 Mardin, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, (2016), 531-544. Öztürk, Mustafa, Cahiliyeden İslamiyet’e Kadın, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017. Paker, Murat, “Psikolojik Açıdan Önyargı ve Ayrımcılık”, Ayrımcılık Çok Boyutlu Yaklaşımlar, der. Kenan Çayır – Müge Ayan, 3. Baskı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2018, 41-52. Râgıb el-İsfahânî, Ebü'l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal, Müfredātü elfāzi'l-Kur'ân, thk. Safvan Adnan Davudi, Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1430/2009. Rogers, Wendy - Ballantyne, Angale “Special Populations: Vulnerability and Protections”, Electronic Journal of Communication İnformation & Innovation in Helath, 2/1 (2008):30-40. Sally Engle Merry, “Introduction: Conditions of Vulnerability”, The Practice of Human Rights Tracking Law Between the Global and the Local, nşr. Mark Goodale - Sally Engle Merry, Cambridge: Cambridge University Press, 2007, 195-203. Samia A. Hurst, “Vulnerability in Research and Health Care; Describing the Elephant in the Room?”, Bioethics, 22/4 (2008):191-202. Schroeder, Doris - Gefenas, Eugenıjus, “Vulnerability: Too Vague and Too Broad?”, Cambridge Quarterly Healthcare Ethics, 18/2 (2009):113-121. Sübkî, Ebü'l-Hasen Takıyyüddîn Alî b. Abdilkâfî b. Alî Temmâm - Sübki, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Ali b. Abdilkâfî, el-İbhâc fî şerhi’l-Minhâc: şerh ala Minhâci’l-vüsûl ilâ ʽilmi’l-usûl li’l-Kādî el-Beyzâvî, 3 Cilt, Beyrut: Dârül-Kütübi'l-İlmiyye, 1416/1995 Süyûtî, Ebü'l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî, el-Eşbâh ve’n-nezâʼir fî kavâʼid ve fürû’i fıkhi’ş-Şafiʻiyye, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1403/1983. Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî, el-Muvâfakāt: İslami İlimler Metodolojisi, trc. Mehmet Erdoğan, 4 Cilt, İstanbul: İz Yayıncılık, 1999. Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî, el-Muvâfakāt, nşr. Ebû Ubeyde Al-i Salman, 4 Cilt, Huber: Dâru İbn Affan, 1417/1997. Şelebi, Muhammed Mustafa, el-Medhal fi'l-fıkhi'l-İslâmî, Beyrut: ed-Dârü'l-Câmiiyye, 1405/1985. Taberî, Ebû Caʻfer Muhammed b. Cerîr b. Yezid, Câmiʻu’l-beyân an te’vili âyi’l-Kur’ân, thk. Beşşar Avvad Ma’ruf - Asım Faris Haristani, 7 Cilt, Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1415/1994. ten Have, Henk, Vulnerability Challenging Bioethics, Oxon: Routledge Taylor & Francis Group, 2016. The World Health Organization, World Medical Association Declaration of Helsinki Ethical Principles for Medical Research Involving Human Subjects, October 2000, Bulletin of the World Health Organization, 79/4 (2001). Tirosh, Yofi - Birnhack, Mıchael,“Naked in Front of the Machine: does Airport Scanning Violate Privacy?”, OHIO State Law Journal, 74/6 (2013):1263-1306. Toshihiko İzutsu, Kur’an’da Dinî ve Ahlakî Kaynaklar, çev. Selâhattin Ayaz, (İstanbul: Yıldızlar Matbaacılık, 1991. Turner, Bryan S., Vulnerability and Human Rights, Pennsylvania: The Pennsylvania State University Press, 2006. Turner, Bryan, “Biology, Vulnerability and Politics”, Debating Biology Sociological Reflections on Health, Medicine and Society, nşr. Simon J. Williams - Lynda Birke - Gillian A., Bendelow, London: Routledge Taylor & Francis Group, 2003, 271-282 Turner, Bryan, Eşitlik, Ankara: Dost Kitabevi Yayıncılık, 1997. UNESCO, International Declaration on Human Genetic Data, 16 October 2003, erişim: 14.06.2018, unesdoc.unesco.org/images/0013/001361/136112e.pdf, Paris, (2004). UNESCO, İnsanın Savunmasızlığı ve Kişisel Bütünlüğüne Saygı İlkesi UNESCO Uluslararası Biyoetik Komitesi Raporu, erişim: 07.07.2018, çev. UNESCO Milli Komisyonu, UNESCO, 2013, www.unesco.org.tr/Content_Files/.../insanin_savunmasizligi.pdf. UNESCO, Universal Declaration on the Human Genome and Human Rights, 11 November 1997,erişim:10.06.2018, www.unesco.org/new/en/social-and-human.../human-genome-and-human-rights. Vâhidî, Ebü'l-Hasan Ali b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî, Esbâbu nüzûli’l-Kur’ân, thk. Kemal b. Besyuni Zaglul, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1411/1991. Wisner, Ben - Blaikie, Piers – Cannon, Terry - Davis, Ian, at Risk Natural Hazards, People’s Vulnerability and Disasters, London: Routledge, 2005. Yaman, Ahmet, “Zıhâr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 44: 387-390, Ankara: TDV Yayınları, 2013. Yavuz, Yunus Vehbi, Kur’an’da Kadın Hak ve Özgürlüğü, İstanbul: Bayrak Yayıncılık, 1999. Zebîdî, Ebü'l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk, Tâcü'l-‘arûs min cevâhiri'l-Kâmûs, thk. Mustafa Hicazi, 40 Cilt, Kuveyt: y.y., 1408/1987. Zeccac, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl, Me’âni'l-Kur'ân ve i'râbüh, thk. Abdülcelil Abduh Şelebi, 5 Cilt, Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 1408/1988. Zemahşerî, Ebü'l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî, el-Keşşâf ʽan hakāʼikı ģavâmiźi’t-tenzîl ve ʻuyûni'l-ekāvîl fî vücûhi't-te’vîl, 4 Cilt, Beyrut, Ârü İhyâi'l-Kütübi'l-Arabiyye, 1407. Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Misrî el-Minhâcî, el-Menşûr fi'l-kavâ'id, thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail, 2 Cilt, Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000. Zühaylî, Vehbe, Nazariyyetü'z-zarureti'ş-şer'iyye mukarenen maa'l-kanun el-vaz’i, Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1405/1985.