Ahlâkın Duygusal Temeli: Kur’ânî Kavramlar Bağlamında Felsefî Bir Analiz

Yıl 2018, Sayı: 41, 75 - 91, 31.12.2018

Muhammet Caner Ilgaroğlu

Öz

İnsan davranışlarını, olan ve olması gereken
açısından ele alan çağdaş bilimsel araştırmalarda üç tür perspektifin
(natüralist, pragmatist ve toplumsal inşacı) ağırlıkta olduğu görülmektedir. Bu
bakış açılarının ortak özelliği, insan davranışlarını salt bilimsel bir
araştırma alanı içerisinde ve metafiziksel bir zeminden bağımsız olarak ele
almalarıdır. İnsanı, yeryüzündeki sıradan bir canlı gibi düşünen; onu biyolojik
varlığına indirgeyip, metafizik yönünü yadsıyan bu yaklaşımlar, Batı
felsefesinde metafiziğin, mutlak bilim karşısında yok sayılmasının bir sonucu
olarak ortaya çıkmıştır. Batı felsefesinden mülhem bu yaklaşımların aksine
İslam düşüncesi, insanı, herhangi bir varlık olarak görmemekte; onun bilincine,
duygularına, ahlâkî özelliklerine ve dolayısıyla metafiziksel niteliğine
sürekli vurgu yapmaktadır. Öyle ki İslâm düşüncesinin merkezinde yer alan Kur’ân-ı
Kerim, hem duyguları ele alan hem de duyguların nasıl ahlâkî değerlere
dönüşebileceği konusunda yol gösteren bunun da ötesinde okuyucusu ile duygusal
anlamda bağ kurabilen ilahi bir metindir. Bilgilendirici rehberliği,
muhatabının iç dünyasına seslenişi ve son derece etkili üslubuyla insanın hem
bilişsel hem duygusal hem de davranışsal (amelî) yönünü kavramaktadır. Akıl ve
kalp, onda hem ontolojik hem epistemolojik hem de aksiyolojik bir bütünlük
olarak sunulmaktadır. Bu çalışma, insanî duyguları ilgili Kur’ân kavramları
bağlamında felsefî bir analize ve yorumlamaya tabi tutarak ahlâkî değerlere
nasıl kaynaklık ettikleri hususunda orijinal çıkarımlar yapmayı hedeflemektedir.
 

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, İslam Ahlakı, Duygu, Ahlaki Değer, Takva

Kaynakça

• KAYNAKÇAAristoteles. (1997). Nikomakhos’a Etik. İstanbul: Ayraç Yayınevi.Aristoteles. (2017). Metafizik. İstanbul: Divan Kitap.Aydınlı, Y. (1997). İbn Bâcce'nin İnsan Görüşü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.Block, N. (2002). The Harder Problem of Consciousness. Journal of Philosophy.Çağrıcı, M. (2000). İslam Düşüncesinde Ahlâk. İstanbul: Birleşik Yayıncılık.Çınar, A. (2013). Değerler Felsefesi ve Psikolojisi. Bursa: Emin Yayınları.Damasio, A. R. (1999). Descartes'ın Yanılgısı. İstanbul: Varlık Yayınları.El-İsfahani, R. (2012). Müfredât Kur'ân Kavramları Sözlüğü. İstanbul: Pınar Yayınları.Emiroğlu, İ. (2007). Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları.Fazlıoğlu, İ. (2015). Kendini Aramak. İstanbul: Papersense Yayınları.Gezgin, A. G. (2003). Eşanlamlılık Bağlamında Kur'ân'da "Korku" İfade Eden Kelimeler Üzerine Analitik Bir Değerlendirme. İslâmî Araştırmalar Dergisi, 38-62.Gökberk, M. (2008). Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.Görgün, T. (2016). Sosyal Bilimlerde Istılah Geliştirmenin Temeline ve Usulüne Dair Bazı Meseleler. K. B.-L. Sunar içinde, Kavram Geliştirme: Sosyal Bilimlerde Yeni İmkanlar (s. 16-18). Ankara: Nobel Yayın.Görgün, T. (2016). Sosyal Bilimlerde Istılah Geliştirmenin Temeline ve Usulüne Dair Bazı Meseleler. K. B.-L. Sunar içinde, Kavram Geliştirme: Sosyal Bilimlerde Yeni İmkanlar (s. 16). Ankara: Nobel Yayınları.Görgün, T. (2017). Felsefede Gayb-Duyu Ötesi Varlık Üzerine. Kur'ân'ı Anlamanın Fikrî Arkaplanı Varlık Bilgi İnsan (s. 23). içinde İstanbul: Kuramer.Haldun, İ. (2007). Mukaddime. İstanbul: Dergah Yayınları.Kant, I. (2009). Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.Kur’ân-ı Kerîm Açıklamalı Meali. TDV Yayınları.Kutluer, İ. (2000). İnsan. TDV İslam Ansiklopedisi (s. 322). içinde TDV Yayınları.Kutluer, İ. (2001). İlim ve Hikmetin Aydınlığında. İstanbul: İz Yayıncılık.Naîm, B. A. (2017). İlmü'n-Nefs Tercümesi. İstanbul: İz Yayıncılık.Platon. (2006). Şölen. İstanbul: Bordo Siyah.Sartre, J.-P. (2016). Bulantı. İstanbul: Can Yayınları.Smith, A. (1984). The Theory of Moral Sentiments. Indianapolis: Liberty Fund.Tatar, B. (2017). Kur'an'da İnsan: Varlığın Aslî Boyutları. Kur'an'ı Anlamanın Fikrî Arkaplanı: Varlık, Bilgi, İnsan. içinde İstanbul: Kuramer.Tillich, P. (2006). Ahlak ve Ötesi. İstanbul: İz Yayıncılık.Topçu, N. (2008). Var Olmak. İstanbul: Dergâh Yayınları.