AN EVALUATION ON SOME CONCEPTS WHICH MEAN “TO THINK” IN THE QUR’ÂN

Yıl 2014, Sayı: 32, 133 - 174, 01.06.2014

Ali Galip Gezgin

Öz

Many words have been appear in the Holy Qur’ân means of “thinking, thought”. Some of these words are “ﺮﻜﻔﺗ/ thinking, cogitation”, “ﻞﻘﻌﺗ/understanding”, “ﺮﻛﺬﺗ/ remembrance, recollection” “ﺮﺑﺪﺗ / reflection”, “ﺮﻈﻧ/to perceive with the eyes”, “رﺎﺒﺘﻋإ/ consideration”, “ةﺮﯿﺼﺑ/discernment”. Firstly, we’ll give brief informations with regard to these words that appears in the semantic field of “thinking” in the Holy Qur’ân. Besides we’ll explain mean of the concept of “thinking” briefly. Then, we’ll endeavor to present nuances between each other of aforementioned words. Although “Thinking” and “Understanding” concepts are different from each other; they are translated Turkish in the mean of “Thinking” words that mean “Understanding” and in the mean of “Understanding” words that mean “Thinking” in the Holy Qur’ân. For this reason, conceptual confusion occurs. Consequently to prevent conceptual confusion, let it be known nuances between each other of aforementioned words

Anahtar Kelimeler

Holy Qur’ân, Thinking, Semantic Field, Synonymousness, Translation

KUR’ÂN’DA “DÜŞÜNME” ANLAMINA GELEN BAZI KELİMELER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME (I)

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’de “düşünme” anlamında çok sayıda kelime geçmektedir. Bu kelimelerden bazıları şunlardır: “ﺮﻜﻔﺗ/tefekkür”, “ﻞﻘﻋ/‘akl-ﻞﻘﻌﺗ/te’akkul”, “ﺮﻛذ/zikr”, “ﺮﻛﺬﺗ/tezekkür” “ﺮﺑﺪﺗ /tedebbür”, “ﻞﻣﺄﺗ/te’emmül”, “ﺮﻈﻧ/nazar”, رﺎﺒﺘﻋإ/i’tibar, ةﺮﺒﻋ/ibret”, “ةﺮﯿﺼﺑ/basîret” ve “ﺔﯾور/reviyye.” Bu çalışmada önce “düşünme” kavramının ne anlama geldiğini kısaca açıklayacağız. Daha sonra Kur’ân’da, “düşünme”nin “semantik/kavram alanı”na giren bu kelimeler hakkında özet bilgiler vereceğiz. Ayrıca söz konusu kelimelerin aralarındaki ince anlam ayrımlarını ortaya koymaya çalışacağız. “Düşünme” ile “Anlama” kavramları birbirinden farklı kavramlar olmasına rağmen; Kur’ân’da geçen “düşünme” anlamındaki kelimeler, “anlama” mânâsında; “anlama” mânâsındaki kelimeler de “düşünme” mânâsında Türkçe’ye çevrilmektedir. Bu yüzden kavram kargaşası meydana gelmektedir. Dolayısıyla bu kavram kargaşasını, bir nebzede olsa önleyebilmek için, zikri geçen kelimeler arasındaki ince anlam ayrımlarının bilinmesi lâzımdır

Anahtar Kelimeler

Kur’ân-ı Kerîm, Düşünme, Semantik Alan, Eşanlamlılık, Çeviri

Kaynakça

• Abdulbâkî, Muhammed Fuâd, el-Mu’cemu’l-Mufehres li Elfazi’l-Kur’âni’lKerîm, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut trz.
• Abdulmun’im Hıfnî, Mu’cemu Mustalâhâti’s-Sûfiyye, Beyrut 1987.
• Aclûnî, İsmail b. Muhammed (ö.1162/1748), Keşfu’l-Hafâ ve Muzîlu’lİlbâs Amme’ş-tehera mine’l-Ehâdisi alâ Elsineti’n-Nâs (I-II), Dâru İhyai’t-Turâsi’lArabî, Beyrut 1351/1932.
• Akarsu, Bedia, Felsefe Terimleri Sözlüğü, Gözden Geçirilmiş 2. Baskı, TDKY, AÜB, Ankara 1979.
• Akgün, İbrahim, “Kur’ân Perspektifinde Tefekkür ve Vasıtaları”, Iğdır Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:1, Nisan 2013, ss.55-80.
• Aksan, Doğan, Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim, (I-III), AKDTYK; TDKY:439/3, 2.Baskı, Ankara 1995.
• Aliyyu’l-Kârî, Ali b. Muhammed Kârî (ö.1014/1605), el-Esrâru’l-Merfû‘a fi’l-Ahbâri’l-Mevdû‘a, (Tahk. Muhammed b. Lutfî es-Sabbâğ), 2. Baskı, elMektebu’l-İslâmî, Beyrut 1406/1986.
• Alvânî, Mustafa, “Arap Dilinde Teradûf (Eş Anlamlılık)” (Çev. Galip Yavuz), Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 1, Sivas, 1996, ss. 231-236.
• Asad, Muhammad, The Message of The Qur’ân, Dâr Al-Andalus, Gibraltar 1993.
• Ateş, Süleyman, Kur’ân Ansiklopedisi, Kur’ân Araştırmaları Müessesesi, İstanbul tsz
• Beğavî, Ebû Muhammed Huseyn b. Mes’ûd (ö.516/1122), Tefsîru’l-Beğavî, (Meâlimu’t-Tenzîl) (I-VIII) (Tahk. Muhammed Abdullah Nemr, Osman Cum’a Himyeriyye, Suleyman Muslim Hırş), Dâru’t-Tayyibe, 1. Baskı, Riyad 1409/1989.
• Beydâvî, Nâsıruddîn Abdullâh b. ‘Umer b. Muhammed (ö.685/1286), Tefsîru’l-Beydâvî (Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl) (I-II), Dâru’l-Kutubi’lİlmiyye, 1. Baskı, Beyrut 1408/1988.
• Bilgiz, Musa, “Kur’ân’da Bilgi ve Düşünce Üretimi”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt:1, Sayı: 3, İstanbul 2012.
• -------,“Kur’ân’da Zikir Kavramının Anlam Alanı”, Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 25, Erzurum 2006. Bolay, Süleyman Hayri, “Akıl”, DİA, c.II, s.238-242.
• Bursevî, İsmâil Hakkı, (ö.1137/1724), Tefsîru Rûhi’l-Beyân (I-X), (Neşr. Halil Eser), Mektebetu Eser, İstanbul 1389.
• Cevherî, İsmâil b. Hammad, (ö.393/1002), es-Sıhah Tâcu’l-Luga ve Sıhahu’l’Arabiyye (I-VI), (Tahk. Ahmed Abdulğafûr Attar), Dâru’l-‘İlm, 4.Baskı, Beyrut 1404/1984.
• Cevizci, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınları, 4. Baskı, İstanbul 2000.
• Curcânî, Seyyid Şerîf Ali b. Muhammed (ö.816/1413), Kitabu’t-Ta‘rîfât, (Tahk. Abdulmun‘im Hufnâ), Daru’l-İrşâd, Kahire 1412/1991.
• Çetin, Mustafa, Tefsîrde Dirâyet Metodu, Kevser Yayını, İzmir 1997.
• -------, “Kur’ân’da Tefekkür Kavramı”, Dokuz Eylül Üniversitesi, İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: VIII, İzmir 1994.
• Dâmegânî, Hasen b. Muhammed (ö.478/1085), Kâmûsu’l-Kur’ân (Islâhu’lVucûh ve’n-Nezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm), (Tahk. Abdulazîz Seyyidu’l-Ehl), Dâru’l‘Ilm li’l-Melâyîn, 4. Baskı, Beyrut 1983.
• De Boer, TJ., “Nazar”, İA, c.IX, s.135-136.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Doğuş Matbaası, 4. Ofset Baskı, Ankara 1980.
• Ebu’l-Bekâ Kefevî, Eyyûb b. Mûsâ Huseynî, (ö.1262/1845), el-Kulliyyât Mu’cemun fi’l-Mustalahâti ve’l-Furûki’l-Luğaviyye, (Tahk. Adnân Dervîş, Muhammed el-Mısrî), Muessesetu’r-Risale, 2.Baskı, Beyrut 1413/1993.
• Ebu’l-Berekât Nesefî, Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd (ö.710/1310)
• Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl (Tefsîru’n-Nesefî), (I-III), (Tahk. Yûsuf Ali Bedîvî), Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1. Baskı, Beyrut 1419/1998.
• Ebû Dâvûd, Suleyman b. Eş’as Sicistânî (ö.275/888), Kitabu’z-Zuhd, Rivâyetu İbni’l-Arabî, Dâru’l-Mişkâti’n-Neşr ve’t-Tevzî’, (Tahk. Ebû Temîm Yâsîn b. İbrahim b. Muhammed, Ebû Bilal Ğuneym b. Abbâs b. Ğuneym), Ahbâru Ali b. Ebî Tâlib ve Zuhdihi, 1. Baskı, Kahire 1993.
• Ebu’l-Ferac İbnu’l-Cevzî, Cemâluddîn Abdurrahmân Ali b. Muhammed (ö.597/1200), Zâdu’l-Mesîr fî ‘Ilmi’t-Tefsîr (I-IX), el-Mektebetu’l-İslâmî, 3. Baskı, Beyrut 1404/1984.
• Ebû Hilâl Askerî (ö.395?/1005?), el-Furûk fi’l-Luğa, Dâru’l-Âfâki’lCedîde, 3. Baskı, Beyrut 1979.
• Elmalılı, M. Hamdi Yazır (ö.1361/1942), Hak Dîni Kur’ân Dili (I-IX), Eser Neşriyat, Haznedar Ofset, İstanbul 1979.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed (ö.370/980), Tehzîbu’l-Luğa (IXIV)
• (Tahk. Abdu’s-Selam Muhammed Harun- Ali Hasen Hilâlî ve Diğerleri), Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme, Kâhire 1964-1967.
• Fahru’d-Dîn Râzî (ö.606/1209), Mefâtîhu’l-Ğayb (et-Tefsîru’l-Kebîr) (IXXXII+Fihrist), Beyrut 1401/1981.
• Ferâhidî, Halil b. Ahmed (ö.175/791) Kitâbu’l-‘Ayn, (I-VIII) (Tahk. Mehdi Mahzûmî-İbrahim Sâmrâî), Beyrut 1409/1988.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya’kûb, (ö.817/1414), el-Kâmûsu’lMuhît, (I-IV), 2.Baskı, Mısır 1371/1952.
• --------, Besâir Zevi’t-Temyîz fî Letâifi’l-Kitâbi’l-‘Azîz (I-VI), (Tahk. Muhammed Ali en-Neccâr), el-Mektebetu’l-‘İlmiyye, Beyrut, trz.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (ö.505/1111), İhyâu ‘Ulûmi’d-Dîn (I-IV), Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Mısır 1359/1939.
• Gezgin, Ali Galip, Tefsîrde Semantik Metod ve Kur’ân’da “Kavm” Kelimesinin Semantik Analizi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2002.
• -------, Kur’ân’da Sevgi, Gözden Geçirilmiş 2. Baskı, Rağbet Yayınları, İstanbul 2010.
• Hâris Muhâsibî (ö.243/857), Kitâbu Maiyyeti’l- ‘Akl ve Ma’nâhu ve İhtilâfu’n-Nâs fîhi, “el- ‘Akl ve Fehmu’l-Kur’ân” içinde, (Çev. Veysel Akdoğan), İşaret Yayınları, İstanbul 2003.
• ‘Irakî, Zeynuddîn Ebu’l-Fadl, Abdurrahmân b. Huseyn (ö.806/1403), elMuğnî an Hamli’l-Esfâr fî’l-Esfâr fî Tahrîci mâ fi’l-İhyâi mine’l-Ahbâr, (Gazzâlî, İhya’sının zeylinde), Matbaa Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Mısır 1358/1939.
• Izutsu, Toshihiko, Kur’ân’da Allâh ve İnsan, (Çev. Süleyman Ateş), Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul, trz.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir (ö.1393/1973), Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr (IXXX), Daru’t-Tunusiyye, Tunus 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdu’l-Hak b. Ğâlib (ö.543/1148), elMuharraru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-‘Azîz (I-V+Fihrist), (Tahk. Abdu’s-Selâm Abdu’ş-Şâfî Muhammed), Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrut 1422/2001.
• İbnu’l-Cevzî, Cemâluddîn Ebî’l-Ferac Abdirrahmân (ö.597/1201)
• Nuzhetu’l-‘A’yuni’n-Nevâzir fî ‘Ilmi’l-Vucûhi ve’n-Nezâir, (Tahk. Muhammed Abdulkerîm Kâzım Râzî), Muessesetu’r-Risale, 2. Baskı, Beyrut 1405/1985.
• İbn Cuzeyy, Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed Kelbî (ö.741/1340), etTeshîl li ‘Ulûmi’t-Tenzîl (I-II), Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, 1. Baskı, Beyrut 1415/1995.
• İbn Dureyd, Ebû Bekr Muhammed Hasen, (ö.321/1001), Kitabu Cemhereti’lLuga (I-III), (Tahk. Remzî Munîr Ba’lebekkî), Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1.Baskı, Beyrut 1408/1987.
• İbnu Ebî Zemenîn, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh (ö.399/1008), Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîz (I-V), (Tahk. Ebû Abdillâh Huseyn Ukkâşe, Muhammed b. Mustafa Kenz ), Fârûku’l-Hadîse li’t-Tıbâ’ati ve’n-Neşr, 1. Baskı Kahire 1423/2002.
• İbn Fâris, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyya, (ö.395/1004), Mu’cemu Mekâyîsi’l-Luga (I-VI), (Tahk. Abdusselâm Muhammed Hârûn), Dâru’l-Fikr, Beyrut 1399/1979.
• İbn Kayyim Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ebî Bekr (ö.751/1350), Medâricu’s-Sâlikîn Beyne Menâzili İyyâke Na’budu ve İyyâke Neste’în, I-III, Dâru’l-Hadîs, Kahire trz.
• İbn Kesîr, İmâduddîn Ebu’l-Fidâ İsmâil (ö.774/1372), Tefsîru’l-Kur’âni’lAzîm (I-IV) Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1388/1969.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdillah b. Muslim Dineverî, (ö.276/889), Te‘vîlu Muşkili’l-Kur’ân, (Şârih: Seyyîd Ahmed Sakr), Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 3.Baskı, Beyrut, trz.
• İbn Manzûr, Cemalu’d-dîn Muhammed b. Mukerrim (ö.711/1311), Lisanu’l-Arab (I-XV), Daru’l-Fikr, 1. Baskı, Beyrut 1414/1994.
• İbn Ruşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed (ö.595/1198), Kitâbu Fasli’lMakâl ve Takrîru Mâ Beyne’ş-Şeriati ve’l-Hikmeti mine’l-İttisâl, Dâru’l-Maşrık, 4. Baskı, Beyrut 1986.
• İbn Sîde, Ebu’l-Huseyn Ali b. İsmail Endelusî (ö.458/1065), el-Muhkem ve’lMuhîtu’l-‘A’zam (I-XI), (Abdu’l-Hamîd Hindâvî), Dâru’l-Kutubi’l- ‘Ilmiyye, 1. Baskı, Beyrut 1421/2000.
• --------, el-Muhassas,(I-XVII), Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, trz. İşler, Emrullah, Özay, İbrahim, Türkçe-Arapça Kapsamlı Sözlük, Fecr Yayınları, Ankara 2011.
• Jeffery, Arthur tarafından neşredilen Mukaddimetân fî Ulûmi’l-Kur’ân ve Huma Mukaddimetu Kitabu’l-Mebânî ve Mukaddimetu İbn Atiyye, Kahire 1954.
• Kahveci İhsan, Kur’ân’da Zikir Kavramı ve Boyutları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), M.Ü., S.B.E., İstanbul 1995.
• Karaman, Hayreddin ve Diğerleri, Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsîr (IV), 3. Baskı, DİBY/590, Ankara 2007.
• Kâsımî, Muhammed Cemâluddîn, Mehâsinu’t-Te’vîl (I-XVII), (Te’lîf: Muhammed Fuâd Abdulbâkî), Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, Mısır 1376/1957.
• Kâşânî, Abdurrrezzâk b. Ahmed, Mu’cemu Istılâhâti’s-Sûfiyye (Neşr. Abdu’sSâhin), Kahire 1992.
• Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügât’it-Türk, (Çev. Besim Atalay), TDKY 521, TTKB, Ankara 1985.
• Keklik, Nihat, Türk-İslâm Felsefesi Açısından Felsefenin İlkeleri, İ.Ü.E.F. Yayını No: 3484, İstanbul 1987.
• Koç, Turan, “Çeviri ve Kur’an’ın Türkçe Çevirileri”, 2.Kur’an Sempozyumu, Tebliğler-Müzakereler, 4-5Kasım 1995, Bilgi Vakfı Yayınları:5, 1.Baskı, Ankara 1996.
• Koçyiğit, Talat, Hadîs Istılahları, AÜİFY No: 146, Ankara 1980. Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr (ö. 671/1272), elCâmî’ li Ahkâmi’l-Kur’ân (I-XXIV) (Tahk. Abdullah b. Abdilmuhsin Turkî), Muessesetu’r-Risâle, 1. Baskı, Beyrut 1427/2006.
• Kutluer, İlhan, “Düşünme”, DİA, c.X, ss.53-57.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed (ö.333/944), Te’vîlâtu’lKur’ân (I-XVII+Fihrist), (Tahk. Ahmed Vanlıoğlu ve Arkadaşları, İlmî Kontr. Bekir Topaloğlu), Dâru’l-Mîzân, İstanbul 2005-2011.
• Macdonald, D.B., “Firâset”, İA, c.IV, s.640.
• Merriam-Webster, Webster’s Third New International Dictionary of The English Language Unabrıdged, a Merriam-Webster Editor in Chief Philiph Babcock Gove, Ph. D. and The Merriam-Webster Editorial Stoff G. and C Merriam
• Company Puplishers, Springfield, Massachusetts, U.S.A. 1961. Nigerî, Ahmed, Câmiu’l-‘Ulûm fî Istılâhâti’l-Funûn (I-IV), Muessesetu’lÂlemî, Beyrut 1395/1975.
• Özsoy, Ömer, “ ‘Çeviri Kuramı’ Açısından Kur’an Çevirisi Sorunu”, 2.Kur’an Sempozyumu, Tebliğler-Müzakereler, 4-5Kasım 1995, Bilgi Vakfı Yayınları:5, 1.Baskı, Ankara 1996.
• Palmer, Frank Robert, Semantics, Cambridge University Press, Second Edition Cambridge 1981.
• Râğıb İsfahânî (ö.502/1108), Mufredâtu Elfâzı’l-Kur’ân, (Tahk. Safvân, Adnân Dâvûdî) 1. Baskı, Dâru’l-Kalem, Dımaşk, ed-Dâru’ş-Şâmiyye, Beyrut 1412/1992.
• --------, ez-Zerî’a ilâ Mekârimi’ş-Şerî’a (Nşr. Ebû’l-Yezid Acemî), Kahire 1405/1985.
• Râzî, Zeynu’d-dîn Ebu Abdullah Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdi’l-Kadir (ö.666/1267), Tefsîru Garîbi’l-Kur’âni’l-Azîm, (Tahk. Hüseyin Elmalı), TDVY No: 236, Kaynak Eserler Serisi: 17, 1. Baskı, Ankara 1997.
• Sâhib, İsmail b. Abbâd (ö.385/995), Muhît fi’l-Luga, (Tahk. Muhammed Hasan Âli Yasîn), 1. Baskı, Beyrut 1415/1994.
• Se‘âlibî, Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf Ebî Zeyd (ö.875/1471), Tefsîru’s-Se‘âlibî (el-Cevâhiru’l-Hisân li Tefsîri’l-Kur’ân) (I-V), (Tahk. Ali Muhammed Muavvıd, Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Abdulfettâh Ebû Sunne), 1.
• Baskı, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Muessesetu’t-Târîhi’l-Arabî Beyrut 1418/1997.
• Soyalan, Mehmet Yaşar, Elmalılı Tefsîrinde Kur’ânî Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları, 1. Basım, İstanbul 2003.
• Sulemî, Ebû Abdi’r-Rahmân Muhammed b. Huseyn b. Mûsâ (ö.412/1021), Tefsîru’s-Sulemî (Hakâiku’t-Tefsîr) (I-II), (Tahk. Seyyid ‘Imrân), Dâru’l-Kutubi’l‘Ilmiyye, Beyrut 1421/2001.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr (ö.911/1505), ed-Durru’lMensûr fi’t-Tefsîri’l-Me’sûr (I-XVII), (Tahk. Abdullah b. Abdi’l-Muhsin Turkî), 1. Baskı, Kahire 1424/2003.
• Şevkânî, Muhammed Ali b. Muhammed (ö.1250/1834), Fethu’l-Kadîr elCâmi’ Beyne Fenneyyi’r-Rivâye ve’d-Dirâye min ‘Ilmi’t-Tefsîr (I-V), (Tahk. Abdurrahmân ‘Umeyre), Dâru’l-Vefâ, yy., trz.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr (ö.310/922), Câmi’u’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân (Tefsîru’t-Taberî) (I-XXVI+Fihrist), (Tahk. Abdullâh b. Abdi’l-Muhsin Turkî), Dâru Hicr, Kahire 1424/2003.
• Tantâvî Cevherî (ö.1359/1940), el-Cevâhir fî Tefsîri’l-Kur’ân (I-XXV), Mısır 1350/1931.
• Tehânevî, Muhammed Ali b. Ali b. Muhammed (ö.1158/1745), Keşşâfu Istılâhâti’l-Funûn (I-IV), Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1.Baskı, Beyrut 1418 / 1998.
• Tenik, Ali, Göktaş, Vahit, “Tasavvufî Düşüncede Zikir ve Zikrin Benlik İnşâsına Etkisi”, Toplum Bilimleri Dergisi, (Ocak-Haziran), 8 (15).
• Tusterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdillâh (ö.283/896), Tefsîru’l-Kur’âni’l‘Azîm, Dâru’l-Kutubi’l-Arabiyyeti’l-Kubra, Kahire 1329.
• Türkçe Sözlük, TDKY, TTKB, 7. Baskı, Ankara 1983.
• Türk Dil Kurumu, Büyük Sözlük (I-II), (http://www.tdk.gov.tr) (22.05.2014) Uludağ, Süleyman, “Basîret”, DİA, c.V, s.103. --------,“Firâset”, DİA, c.XIII, ss.116-117.
• Ünal, Ali, Kur’ân’da Temel Kavramlar, Nil Yayınları, İzmir 1999.
• Wehr, Hans, A Dictionary of Modern Written Arabic, (Edited by. J. Milton Cowan), Third Edition, Spoken Language Service, Inc., Ithaca, New York 1976.
• Zebîdî, Muhibbu’d-dîn Muhammed Murtaza Huseyn Vâsıtî (ö.1205/1790), Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmus (I-XX), (Tahk. Ali Sîrî), Dâru’l-Fikr, 1. Baskı, Beyrut 1414/1994.
• Zemahşerî, Cârullah Ebi’l-Kâsım Mahmûd b. ‘Umer (ö.538/1143), Esâsu’lBelâğâ, (I-II), (Tahk. Muhammed Bâsil ‘Uyûn es-Sûd), Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1.Baskı, Beyrut 1419/1998.
• ---------, el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmıdı’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl (I-VI), (Tahk. Âdil Ahmed, Ali Muhammed Muavvıd), Mektebetu’l-Ubeykân, Riyad 1418/1998.
• Zerkeşî, Bedrud’dîn Muhammed b. Abdillah (ö. 794/1392), el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân (I-IV), (Tahk. Yusuf Abdurrahman Maraşlî, Cemâl Hamdi Zehebî, İbrahim Abdullah), Darûl-Ma’rife, 2.Baskı, Beyrut1410/1994.