A SHORT ANALYSIS ON HISTORICAL RELATION BETWEEN LOGIC AND RELIGIOUS SCIENCES

Yıl 2013, Sayı: 30, 57 - 72, 01.06.2013

Hülya Altunya

Öz

In the history of Islamic thought, logic was posited in different places according to development of religious sciences. At the beginning, logic was a preparatory discipline for comprehensive philosophical thought. Later, Muslim theologians gave an important role to classical logic in their theological reasoning. When Ghazali legitimized it as a introductory discipline for all Islamic thought, it gained a certain and constitutive part in later development of Islamic thought. It was a necessary and significant discipline in the history of Ottoman madrasahs. Unfortunately, in modern Turkey, logic has lost its place and significance in the faculties of theology due to two reasons: 1) Regarding the development of different forms of logic in Western countries, classical logic was accepted as a realm of historical knowledge. 2) Regarding global change in world cultures, modern religious sciences have different orientations. Therefore, revision and development of logic seems necessary for the future of religious sciences. In this article, the place of logic has been analysed with its relation to Islamic sciences from past to present

Anahtar Kelimeler

Logic, Religious Science, Method of Proof, Discussion and Argumentation

MANTIK VE DÎNÎ İLİMLER İLİŞKİSİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ ÜZERİNE KISA BİR TAHLİL

Öz

İslam düşünce tarihi boyunca dinî ilimlerin mantıksal düşünme ile bağlantısı hep varolagelmiştir. Gazzâlî öncesi dönemde daha çok filozofların ilgi alanında olan mantık, kelamcılar ve fıkıhçılar tarafından dinî meselelerin izahında bir tür akıl yürütme biçimi olarak kullanılmıştır. Ancak Gazzâlî ile birlikte mantık, dinî ilimlerde doğru akıl yürütmenin bir aracı haline dönüşmüştür. Bu süreçte dinî ilimlerin öğretiminde mantık, dil ilimleriyle birlikte temel eğitimden itibaren ders müfredatlarında önemli sayılabilecek oranda temsil edilmiştir. Adeta dinî ilimlerin düşünme biçimini koruma görevini üstlenen mantık, hem dinî meselelerin izahında doğru akıl yürütmeyi sağlaması hem de dinî meselelerle ilgili tartışmalarda adabı ve usulü öğretmesi bakımından, günümüze kadar temel bir ilim olarak yerini korumuştur. Ne var ki dinî ilimlerin bugün gelmiş olduğu nokta, mantığın konumunun değerlendirilmesine ihtiyaç hissettirmektedir. Bu makalede mantığın dinî ilimlerle geçmişte olan bağı göz önünde bulundurularak onun günümüzdeki ilişkisinin tahlili denenecektir

Anahtar Kelimeler

Mantık, Dinî İlimler, Delillendirme Yöntemi, Tartışma ve Münazara Adabı

Kaynakça

• Ayık, Hasan, İslam Mantık Geleneği ve Doğuluların Mantığı, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2007.
• Baltacı, Cahid, XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İrfan Matbaası, İstanbul, 1976.
• Bingöl, Abdülkuddüs, Gelenbevi’nin Mantık Anlayışı, MEBY, İstanbul, 1993.
• Bolay, Süleyman Hayri, Osmanlılarda Düşünce Hayatı ve Felsefe, Akçağ Yayınları, Ankara, 2005.
• Bowell, Tracy, Gary Kamp, Critical Thinking, A Coincise Guide, Routledge, London and Newyork, 2002.
• Çapak, İbrahim, Stoa Mantığı ve Fârâbî’ye Etkisi, Araştırma Yayınları, Ankara, 2007.
• Durusoy, Ali, “Nahiv-Mantık Tartışmaları Bağlamında Sekkaki’nin Yeri ve Önemi”, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 27, İstanbul, 2004/2.
• Emiroğlu, İbrahim “Mantık-Fıkıh Münasebeti Üzerine”, Yeni Ümit Dergisi, Sayı: 77, 2007.
• Emiroğlu, İbrahim, “Cedel Nedir?”, D.E.Ü.İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: XII, İzmir, 1999.
• Fârâbî, et-Tavtıe fi’l- Mantık, el-Mantık İnde’l-Fârâbî içinde, tahki: Refik el-A’cem, Daru’l-Meşrik, Beyrut, 1985.
• Fârâbî, İhsau’l-Ulum, takdim: Ali Bu Mülhim, Dar ve Mektebetü’l-Hilal, Beyrut, 1996.
• Gazzâlî, el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl, tahkik: Hamza b. Züheyr el-Hafız, Medine, 1992; İslâm Hukuk Metodolojisi (Mustasfâ), tercüme: Yunus Apaydın, Klasik Yayınları, İstanbul, 2006.
• Gazzâlî, Mustasfâ, tercüme: Yunus Apaydın, Klasik Yayınları, İstanbul, 2006.
• Gazzâlî, Makasıdu’l-Felâsife, tahkik: Süleyman Dünya, Daru’l-Mearif, Mısır, 1961.
• Gazzâlî, Mi’yaru’l-İlim, tahkik: Süleyman Dünya, Daru’l-Mearif, Mısır, 1961.
• Gazzâlî, Kıstasu’l-Mustakim, el-Matbaatü’l-İlmiyye, Dımeşk, 1993.
• Gazzâlî, el-Müntehal fi’l-Cedel, tahkik: Ali B. Abdülaziz b. Ali el-Amirini, Daru’l-Varak, Beyrut, 2004.
• İbn Hazm el-Endelüsî, et-Takrib li Haddi’l-Mantık ve’l-Medhal İleyh, tahkik: İhsan Abbas, Câmiatü’l-Hartum, tarihsiz.
• İbn Sina, el-İşarat ve’t-Tenbihat, Çevirenler: Ali Durusoy, Muhittin Macit, Ekrem Demirli, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2005.
• İnati, Şems, “Mantık”, İslam Felsefesi tarihi içinde, ed. Oliver Leaman, Seyyid Hüseyin Nasr, Açılım Kitap, Çeviri: Şamil Öcal, Hasan Tuncay Başoğlu, İstanbul, 2007.
• Karabela, Mehmet, The Development of Dialectic and Argumentation Theory in Post-Classical Islamic Intellectual History, Institute of Islamic Studies Mc Gill University, Montreal, 2010.
• Köz, İsmail, “Modern Türk Düşüncesinde Mantık Çalışmaları”, AÜİFD, c. XVIII, Sayı: 1, Ankara, 2002.
• Makdisi, George, Ortaçağ’da Yüksek Öğretim İslam Dünyası ve Hristiyan Batı, tercüme ve inceleme: Ali Hakan Çavuşoğlu, Tuncay Başoğlu, Klasik Yayınları, İstanbul, 2012.
• Marulcu, Hasan Tevfik, “Kelam-Meani İlişkisi: Mantık ve Estetik Bağlamında”, SDÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 26, Isparta, 2011/1.
• Medkur, İbrahim, “Müslüman Kelamcılara Göre Aristo Mantığı”, Çeviri: Galip Türcan, SDÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 27, Isparta, 2011/2.
• Pehlivan, Necmettin, “Saçaklızade’de Mu’allil”, Felsefe Dünyası Dergisi, Sayı: 57, Ankara, 2013/1.
• Taftazanî, Tehzibu’l-Mantık ve’l-Kelam, Matbaatü’s-Saade, I. Baskı, Mısır, 1912.
• Topaloğlu, Bekir, İlyas Çelebi, Kelâm Terimleri Sözlüğü, İSAM Yayınları, İstanbul, 2010.
• Türker, Sadık, “Mantıkta Kullanılan Lafızlar”, Sunuş, Kutadgubilig, Sayı: 2, İstanbul, 2002.
• Uluç, Tahir, Sühreverdi’nin İbn Sina Eleştirisi, İnsan Yayınları, İstanbul, 2012.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1965.
• Yaren, M. Tahir, İslam Kültüründe Mantık Çalışmalarına Karşı Fikirler, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara, 1982.