THE PROBLEM OF UN-DEFINABILITY OF GOD FROM THE VIEW POINT OF CLASSICAL LOGIC -With Reference To al-Ghazali and Ibn Rushd

Yıl 2012, Sayı: 29, 59 - 81, 01.12.2012

Hülya Altunya

Öz

Ghazali criticizes the idea of philosophers on the problem of defining God, in his Tahafut al-Falasifah, the section of 7th problem. Philosophers claim that theory of definition put forward by Aristotle so as to disclose the nature of things cannot be held by defining God. This is because genus and differentiation as the elements of complete definition cannot be applied to God. Ghazali criticizes philosophers’ claim for ‘causal relations between God and separate intelligences’ simply because this way of thinking leads us toward the relation of genus and differentiation with reference to God. Hence Ghazali contends that philosophers fall in contradiction when they deny the application of complete definition theory to God while, on the other hand, they accept a causal relation between God and separate intelligences However, Ibn Rushd contends that since Ghazali understood the notions “genus, differentiation, being, etc.” differently, he made his claims against Farabi and Ibn Sina above. According to Ibn Rushd, these notions should be taken into consideration from linguistic viewpoint. This, for him, explains further the source of mistake done by Ibn Sina since his insufficient analysis of the above notions misled Ghazali. In this paper, I will try to explore how Ghazali criticizes philosophers in terms of his apologetic method of Islamic theology by taking Ibn Rushd and Ibn Sina on the problem of un-definability of God with logical reasoning.

Anahtar Kelimeler

God, Definition, Genus, Differentiation, Causality Theory

KLASİK MANTIK AÇISINDAN TANRI’NIN TANIMLANAMAZLIĞI SORUNU -GAZZÂLÎ-İBN RÜŞD BAĞLAMINDA

Öz

Gazzâlî, Tehâfütü’l-Felâsife adlı eserinin Yedinci Meselesi’nde İslâm filozoflarının, Tanrı’nın tanımlanamayacağına dair görüşlerini eleştirmektedir. İslam filozofları, Aristoteles mantığında, nesnenin mahiyetini ortaya koyma amaçlı oluşturulan tanım teorisinin Tanrı hakkında kullanılamayacağını ileri sürmektedirler. Zira hadd-i tâm denilen tam tanımın unsurları; cins ve fasl, Tanrı için söz konusu değildir. Buna karşılık Gazzâlî’ye göre filozofların Tanrı ve mufarık akıllar arasında kurguladıkları sebepler silsilesi, cins, tür ve faslı oluşturmaktadır. Dolayısıyla ona göre filozofların Tanrı’nın tam tanımının yapılamayacağına dair teorileri, yine Tanrı ve evren arasında kurguladıkları kendi sebepler nazariyesiyle çelişmektedir. Buna karşılık İbn Rüşd, Gazzâlî’nin “cins, fasıl, varlık vb.” kavramları farklı biçimde anlamlandırdığı için filozofların Tanrı anlayışının tanımlamaya izin verdiği düşüncesindedir. Problemi dil eksenli olarak ele alan İbn Rüşd, Gazzâlî’den ziyade asıl İbn Sina’nın bu kavramları dilsel açıdan doğru anlamlandırmaması nedeniyle sorunun ortaya çıktığı görüşündedir. Bu çalışmada Gazzâlî’nin cedel metodunu kullanarak filozofları nasıl eleştirdiği ve İbn Rüşd’ün ise dilsel açıdan meseleyi nasıl çözüme kavuşturmaya çalıştığı incelenecektir

Anahtar Kelimeler

Tanrı, Tanım, Cins, Fasl, Sebepler Nazariyesi

Kaynakça

• Araştırmalar Dergisi, Çeviren: Ahmet Kayacık, Gazzâlî Özel Sayısı, Cilt: 13, Sayı: 3-4, 2000.
• ALP, Talha, İsagoci tercümesi&Mantık Terimleri Sözlüğü, Yasin Yayınevi, İstanbul, 2012.
• ARİSTOTELES, II. Analitikler, Çeviren: Hamdi Ragıp Atademir, MEBY, Ankara, 1989.
• ARİSTOTELES, Metafizik, Çeviren: Ahmet Arslan, Sosyal Yayınları, II. Basım, İstanbul, 1996.
• AYDIN, Hasan, “Gazzâlî’nin Dinî-Felsefî Düşüncesinde Tanrı’nın Neliği Sorununa Epistemolojik Bir Yaklaşım,”Kelâm Araştırmaları Dergisi, Yıl: 5, Sayı:2, 2007.
• BİNGÖL, Abdülkuddüs, Klasik Mantık’ın Tanım Teorisi, MEBY, İstanbul, 1993.
• BİRGÜL, Mehmet Fatih, İbn Rüşd’de Burhân, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2013.
• BOLAY, Süleyman Hayri, Aristo Metafiziği ile Gazzali Metafiziğinin Karşılaştırılması, MEB Yayınları, İstanbul, 1993.
• ÇAPAK, İbrahim, Gazali’nin Mantık Anlayışı, Elis Yayınları, Ankara, 2005.
• ÇAPAK, İbrahim, Porphyrios ve İbn Sina Mantığında Tümeller, Araştırma Yayınları, Ankara, 2011.
• DURUSOY, Ali, İbn Sina Felsefesinde İnsan ve Alemdeki Yeri, İFAV, II. Baskı, İstanbul, 2008.
• DURUSOY, Ali, “Gazzali’de Mantık Biliminin Yeri ve Önemi”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, Gazzâlî Özel Sayısı, XIII/3-4, 2000.
• EMİROĞLU, İbrahim, Klasik Mantığa Giriş, Elis Yayınları, Ankara, 2010.
• EMİROĞLU, İbrahim, Mantık Yanlışları, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1993.
• EMİROĞLU, İbrahim, “Cedelin İşleyişi ve Değeri”, Tabula Rasa Dergisi, Sayı:2, Isparta, 2001.
• FÂRÂBÎ, Kitâbu’l-Burhân, tercüme: Ömer Türker, Ömer Mahir Alper, Klasik Yayınları, İstanbul, 2008.
• GAZZÂLÎ, Mi’yâru’l-İlm, Tahkik: Süleyman Dünya, Mısır, 1961.
• GAZZÂLÎ, Mustasfa, Çeviren: Yunus Apaydın, Klasik Yayınları, İstanbul, 2006.
• GAZZÂLÎ, Filozofların Tutarsızlığı, Tehâfütü’l-Felâsife, Çeviren: Mahmut Kaya-Hüseyin Sarıoğlu, Klasik Yayınları, III. Baskı, İstanbul, 2009.
• GAZZÂLÎ el-Munkız mine’d-Dalâl, Mecmûatü Resâilu’l-İmâmu’lGazzâlî içinde, tahkik: İbrahim Emin Muhammed, el-Mektebetü’t-Tevkıfiyye, Kahire, trhsz.
• HACINEBİOĞLU, İsmail Latif, Budist Mantık, Söğüt Yayınları, İstanbul, 2008.
• İBN SİNA, el-İşârât ve’t-Tenbîhât, Çeviren: Ali Durusoy, Muhit Macit, Ekrem Demirli, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2005.
• İBN SİNA, Mantığa Giriş, Çeviren: Ömer Türker, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2006.
• İBN SİNA, Kategoriler, Çeviren: Muhittin Macit, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2010 . İBN RÜŞD, Nassu Telhis-i Mantık Aristu, Kitâbu’l-Burhan, Dâru’lFikri’l-Lübnânî, tah. Gerar Gehâmî, Beyrut, 1992.
• İBN RÜŞD, Metafizik Şerhi, Çeviren: Muhittin Macit, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2004.
• İbn RÜŞD, Tehâfütü’t-Tehâfüt, hazırlayan: Muhammed Abid el-Câbirî, Merkezu Dirasati’l-Vahdeti’l-Arabiyye, Beyrut, 1998.
• İbn RÜŞD, Tutarsızlığın Tutarsızlığı, Cilt: II, Çevirenler. Kemal Işık, Mehmet Dağ, Kırk Ambar Yayınları, İstanbul, 1998.
• KENNEDY-DAY, Kiki, Books of Definition in Islamic Philosophy, RoutledgeCurzon, London and Newyork, 2003.
• SARIOĞLU, Hüseyin, İbn Rüşd Felsefesi, Klasik Yayınları, II. Baskı, İstanbul, 2006.
• TÜRKER, Mubahat, Üç Tehâfüt Bakımından Felsefe ve Din Münasebeti, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1956.