FÂRÂBÎ’DE MUTLULUK TASAVVURU ve ESKATOLOJİK BOYUTU

Yıl 2019, Sayı: 43, 5 - 23, 31.12.2019

Nejdet Durak , Cengiz Alaca

Öz

Mutluluk,
insan için hem bu dünyada hem diğer dünyada kazanılması için gayret gösterilen
en yüce gayedir. Ancak onun tam olarak ne olduğuna ve nasıl elde edileceğine dair tartışmalar
halâ sürmektedir. Bu yüzden makale Fârâbî’nin konuyla ilgili fikirlerini daha
yakından inceleyerek günümüz bakış açısında ve düşünce sisteminde karşılık
gelen izlerini bulmak amacıyla kaleme alındı. Bu gün muhtelif teorilerle
izah edilmeye çalışılan mutluluk Fârâbî’nin ahlâk felsefesinde, iyi, yetkin,
mükemmel ve nihai hedef kavramlarını da kapsayan, çok boyutlu bir olgudur. Ona
göre, mutluluğun ontolojik ve metafizik boyutu akli yetkinlikte ortaya çıkar. İnsanın
gerçek mutluluğa ulaşabilmesi için zorunlu olan teorik bilgilerin yanı sıra
onların gerektirdiği pratiğin mükemmel uyumunu, erdemli bir yaşantı olarak gerçekleştirmesi
gerekir. Öte yandan, insanların zihnî ve iradi yapıları aynı değildir. Bu
yüzden mutluluk için toplumsal desteğe, yardımlaşmaya ve erdemli bir yönetime
ihtiyaç vardır. Akli yetkinliğe kavuşmuş erdemli nefis (ruh) nihai mutluluğu ancak
beden bağından tamamen kurtulunca idrak edebilir. Bu da nihayetinde eskatolojik
boyutta gerçekleşecektir. Ölüm olayında devreden çıkan bedenin aksine nefsin
bilinçli varlığını devam ettirdiğine dair düşünceyi rasyonel temele dayandıran
Fârâbî, ebedî mutluluğun, zirvesi marifetullah olan entelektüel
bir gelişim süreciyle temin edileceğini tasavvur etmektedir. Bu çerçevede
“fazıl”, “fasık” ve “cahil” olarak adlandırdığı kesimler için ahiret hayatında
üç temel konum öngörmüştür. 

Anahtar Kelimeler

Fârâbî, Mutluluk, Ruh, Nefis, Yetkinlik, Ölümsüzlük

Kaynakça

• Referans1 Akalın, Şükrü Halûk ve diğerleri, Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, Ankara, 2011.
• Referans2 Alper, Ömer Mahir, İslam Felsefesinde Akıl-Vahiy Felsefe-Din İlişkisi, İstanbul: Kitapevi Yayınları, 2000.
• Referans3 Aristoteles, Eudemos’a Etik, trc. Saffet Babür, Ankara: Dost Kitabevi, 1999.
• Referans4 Aydın, Mehmet S., “İbn Sînâ’nın Mutluluk (es-Sa’ade) Anlayışı”, İslâm Felsefesi Yazıları - Makaleler II, İstanbul: Ufuk Kitapları, 2000.
• Referans5 Aydınlı, Yaşar, Fârâbî, İstanbul: İsam Yayınları, 2008.
• Referans6 Aydınlı, Yaşar, Fârâbî’de Tanrı-İnsan İlişkisi, İstanbul: İz Yayınları, 2000.
• Referans7 Bircan, Hasan Hüseyin, İslam Felsefesinde Mutluluk, İstanbul: İz yayınları, 2001.
• Referans8 Cevizci, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, Ankara: Ekin Yayınları, 1997.
• Referans8 Çağrıcı, Mustafa İslâm Düşüncesinde Ahlâk, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1989.
• Referans10 Durak, Nejdet, Aristoteles ve Fârâbî’de Etik, Isparta: Fakülte Kitabevi, 2009.
• Referans11 Durak, Nejdet, Platon ve Fârâbî Felsefesinde Erdem Kavramı, Isparta: Fakülte Kitabevi, 2009.
• Referans12 Ebu’l-Hasan el-Âmirî, Kitâbü’l-Emed ale’l-Ebed, nşr. ve trc. Yakup Kara, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Referans13 Fârâbî, ed-De’âva’l-kalbiyye, Haydarabad: Meclisü Daireti’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1349 (h) .
• Referans14 Fârâbî,el-Cem beyne re’yeyi’l-Hakîmeyn, nşr. Ali bû Mulham, Beyrut: Dâru Mektebeti Hilal, 1996.
• Referans15 Fârâbî, et-Ta’lîkât, nşr, Dr. Cafer Âl Yasin, Beyrut: Dâru’l-Menahil, 1988.
• Referans16 Fârâbî, Fusûlü’l-medenî, nşr. D.M. Dunlop, Cambridge: Cambridge University Press, 1961.
• Referans17 Fârâbî, Fusûl Muntezea, nşr. Fevzi Mitrî Neccar, Beyrut: Dâru’l-Meşrık, 1986.
• Referans18 Fârâbî, Fusûsu’l-Hikem, “es-Semera el-mardiyye fî ba’dı risâlâti’l-Fârâbî” içinde, nşr. Friedrich Dieterici, Leiden-E.J.Brill 1890.
• Referans19 Fârâbî, Kitâbu ârâi ehli’l-medîneti’l-fazıla, (Medîne), nşr. Elbîr Nasrî Nâdir, Beyrut: Dâru’l-Meşrık, 1986.
• Referans 20 Fârâbî, Kitâbu makâlâti’r-rafîa fî usûli ilmi’t’tabîa, nşr. ve trc. Necati Lugal- Aydın Sayılı, Belleten, Sayı 57, C.15, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1951.
• Referans21 Fârâbî, Kitabü’l-mille, nşr. Muhsin Mehdi, Beyrut: Daru’l-Meşrık, 1991.
• Referans22 Fârâbî, Kitabu’s-siyaset’i-l-medeniyye, (Siyaset), nşr. Fevzi Mitrî Neccar, Beyrut: Dâru’l-Meşrık, 1964.
• Referans23 Fârâbî, Kitabu’t-tahsîli’s-saâde, (Tahsîl), nşr. Cafer Âl-i Yasin, Beyrut: Dâru’l-Endülüs, 1983.
• Referans24 Fârâbî, Kitabu’t-tenbîh alâ sebîli’s-saâde, (Tenbîh), nşr. Cafer Âl-i Yasin, Beyrut: Dâru’l-Menâhil, 1985.
• Referans25 Fârâbî, Risale fî cevabi mesâili suile anhâ, “es-Semera el-mardiyye fî ba’dı risâlâti’l-Fârâbî” içinde, nşr. Friedrich Dieterici, Leiden – E.J.Brill 1890.
• RReferans26 Fârâbî, Uyûnü’l-mesâil, “es-Samarat el-marzıye fî ba’z er-risâlat el-Fârâbîya” içinde, nşr. Friedrich Dieterici, Leiden 1890.
• Referans27 Fazlur Rahman, Teknik ya da İmgesel Vahiy, trc. Selman Nur, Din Felsefesine Dair Okumalar II (der. Recep Alpyağıl) içerisinde, İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Referans28 Haidt, Jonathan, Mutluluk Varsayımı, (The Happines Hypothesis), trc. Özcan Özgür, İstanbul: Hil Yayınları, 2014.
• Referans29 Haklı, Şaban, “Fârâbî’de Din-Felsefe İlişkisi Bağlamında Din Dilinin Yapısı”, Uluslararası Fârâbî Sempozyumu Bildirileri içinde, ss. 303-314, Ankara: Elis yay., 2005.Referans30 İbn Sînâ, el-Adhaviyye fi’l-meâd, nşr ve trc. Mahmut Kaya, Felsefe ve Ölüm Ötesi içinde, İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Referans31 İbn Sînâ, İşârât ve Tenbîhât, nşr ve trc. Ali Durusoy - Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2014.
• Referans32 Kaya, Mahmut, “Farabî”, TDV. İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, C. 12, ss. 145-162, 1995.
• Referans33 Kaya, Mahmut, “Sudûr”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 37 İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Referans34 Kutluer, İlhan, “İttisâl”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, C. 23, ss. 484-485.
• Referans35 Oktay, Ayşe Sıdıka, “Fârâbî’de Değer Teorisi”, Uluslararası Fârâbî Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Elis Yayınları, 2005, ss. 179-191.
• Referans36 Özgen, Mehmet Kasım, Fârâbî’de Mutluluk ve ahlâk İlişkisi, İstanbul: İnsan Yay., 1997.
• Referans37 Şahin, Hasan, “Fârâbî’nin Vahiy Anlayışı”, Uluslararası Fârâbî Sempozyumu Bildirileri, ss. 267-282, Ankara: Elis yay., 2005.
• Referans38 Vural, Mehmet, İslam Felsefesi Sözlüğü, Ankara: Elis Yayınları, 2011.